Το γεφύρι της Στοιχειωμένης και η Κουμούνα Στράτα

                                      ΤΑ ΕΡΓΑ ΤΩΝ DE CAMILA        

Εις το όνομα του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού , αμήν

1585 Σεπτεμβρίου 14

Την σήμερον κυρ Νικολός Διαπούλης, ευρισκόμενος εις ασθένειαν βαρυτάτην και την εκτομήν του θανάτου φοβηθείς……αφήνω και του υιού μου Γάσπαρη ένα κομμάτι περιβόλι, σύμπλια του Γεώργη Ταπούντε (Δαπόντε) και την κουμούνα στράτα και έρχεται ως το γιοφύρι.*       

Επί Λατινοκρατίας υπήρχε στα νότια της Χώρας (Κάτω Κάστρο) ένα φέουδο, που άρχιζε από τον Κάβο Σταρά και τελείωνε στις παραλίες νοτιώτερα των Αποθηκών. Όριο είχε τον ποταμό του Παραπορτίου και δυτικώτερα τον Μεγάλο Ποταμό στην Σταυροπέδα και από κεί κατέβαινε στην θάλασσα.

Η οικογένεια καθολικών φεουδαρχών De Camilo ή De Camila βρισκόταν εγκαταστεστημένη στον χώρο αυτό και είχε αντικαταστήσει όπως φαίνεται τους παλαιότερους γαιοκτήμονες Da Corogna (Ντα Κορόνια). Σε πωλητήριο έγγραφο του 1532, αναφέρεται όμορος αλλά και πρώην ιδιοκτήτης ο σερ Βισκόντε Δεκαμήλα στα Συνετή. Ο ser Visconte de Camila, έκτισε το 1575 τον ναό της Αγ.Αικατερίνης, στην Άβυσσο της Χώρας. (Ο ναός ανακατασκευάσθηκε κατά την δεκαετία του 1960)**.

Το 1566 ή Άνδρος περιήλθε στον Ηγεμόνα πορτογαλοεβραίο τραπεζίτη Ιωσήφ Νάσι. Αυτός διώρισε τον Νicolo De Camila ως «γοβερναδόρο και εμίνη» στο νησί (Κυβερνήτη και τοποτηρητή όπως επισημαίνει ο Πασχάλης), άνθρωπο κατάλληλο για την συλλογή και απόδοση των φόρων. Παρέμεινε στη θέση του μέχρι τον θάνατο του Ιωσήφ Νάσι το 1579 έτος απαρχής της Τουρκοκρατίας.

Ο Νικολός Ντε Καμίλλα παρά την απομάκρυνσή του από το αξίωμα του γοβερναδόρου (1579 ίσως και 1580) διατήρησε το κύρος και την κοινωνική του ισχύ έναντι των Τούρκων. Συμπεριφέρθηκε ηγεμονικά. Έκτισε την Αγ. Αικατερίνη, πιθανώτατα παραχώρησε τεμάχια γής, εντός του φέουδού του, στην Καθολική Επισκοπή τα ακίνητα της οποίας είχαν πρόσφατα αποσπάσει οι Τούρκοι και η επανιδρυθείσα Όρθόδοξη Επισκοπή. O ίδιος ή ο γιός του επέτρεψε ή επιδίωξε, την επανίδρυση της Μονής Παναχράντου όπου ανήγειρε τον μικρό ναό του Αγ.Ιω. Θεολόγου και έκτισε τον ναό των Αγ. Πάντων Λειβαδίων, ναούς για την λατρεία των δύο δογμάτων. Προέβη δε σε ανασυγκρότηση του περιοχής του με δύο τουλάχιστον έργα.

Έκτισε το μεγάλο ρωμαλέας κατασκευής γεφύρι της Στοιχειωμένης. Έργο «αιώνιο», αρτιώτατο σχεδόν υψηλότερο απ΄ότι πράγματι χρειαζόταν, ως προς το διερχόμενο ρέμμα, με έκδηλα στοιχεία μνημειακότητας.  Εχει άνοιγμα 6,40 και πλάτος 2,60. Παρόμοιο τεχνικά και σε διαστάσεις με το γεφύρι του Αχλα, (αρχές 15^ουαι) και το γεφύρι των Αποικίων (16^οςαι) που έφθανε μέσω της Κουμούνας Στρατάς στον πύργο του Τζεν(;) στα Αποίκια.  

Ο De Camila εδώ κάνει  ακριβώς το ίδιο. Δημιουργεί δρόμο ο οποίος ονομάσθηκε επίσης Κουμούνα Στράτα***. Είναι αλλού κτισμένος με μεγάλες κατάλληλες πέτρες για κάθε σκαλοπάτι και άλλου πελεκώντας τον βράχο ώστε να δημιουργηθεί  σκαλοπάτι. Αδιαφορεί επιδεικτικά για την αντίθετη οδική κατεύθυνση του γεφυριού, αφήνοντας ταπεινά μονοπάτια να οδηγούν προς Χώρα και Μεσσαριά. Επί πλέον στο ανώτατο σημείο του γεφυριού υπάρχει θυρίδα όπου είχε τοποθετηθεί θυρεός (κατά τις βενετικές συνήθειες) εμφανέστατα ορατός για τους προσερχομένους από Χώρα ή Μεσσαριά. Από την άλλη πλευρά του γεφυριού-μη ορατή-δεν υπάρχει λόγος τοποθετήσεως θυρεού. Το γεφύρι έχει κατασκευασθεί προ του 1585 αλλά και η Κουμούνα Στράτα επίσης, αναφέρονται δε και τα δυό  στην διαθήκη του Διαπούλη περιγράφοντας το ακίνητο. Και τα δύο έργα υποδεικνύουν τον κτήτορα αλλά και το πού οδηγεί ο δρόμος του κτήτορα. Στον πύργο του κτήτορα. Ο δρόμος δημιουργήθηκε αφενός για να καταλήγει στον πύργο των Ντε Καμίλα αλλά και για να ενώσει, μέσω δικτύου, το Βουνί με τα Λιβάδια δηλ.το απώτατο άκρο του τιμαρίου με το ίδιο το Κάτω Κάστρο, περνώντας έξω από τα ερείπια της Μ. Παναχράντου *****. Ακολούθως υφιστάμενος δρόμος συνεχίζει μέχρι το Ζαγανιάρι διαγράφοντας έτσι ένα οδικό κύκλο! Μετά βεβαιότητος εικάζω ότι τα δύο έργα έγιναν όταν ο De Camila ήταν ακόμη γοβερναδόρος δηλαδή πρό του 1579. Έτσι ο Φάλικας -προς τον οποίο ωδηγούσε το μεγάλο γεφύρι κι η Κουμούνα Στράτα- ήταν το επίκεντρο του τιμαρίου δικαιολογώντας πιστεύω και το υπερβολικό, εκ πρώτης όψεως, μέγεθος του ναού της Αγ. Μονής στον οποίο εκκλησιαζόταν ο μέγας τιμαριούχος πλησίον του άφαντου(;) σήμερα πύργου του.

       Με το κόκκινο βέλος φαίνεται η θυρίδα στην οποία βρισκόταν ο θυρεός. Αριστερά της η     
       υδρορρόη.

 Η Κουμούνα στράτα, δρόμος στιβαρής κατασκευής. Το κάθε πάτημα έχει γίνει με μια και μοναδική πέτρα. Δεν πρέπει να συγχέεται με μονοπάτια. Απο την Κουμούνα Στράτα δηλαδή Κοινής Χρήσεως Δρόμο  μπορούσε κανείς να περνά χωρίς την απαραίτητη έγκριση του γαιοκτήμονα της περιοχής μέσα από την οποία διερχόταν ο δρόμος αυτός.Ο συγκεκριμένος ξεκινούσε από το γεφύρι και έφτανε στα Φάλικα.

  Δεξιά του γεφυριού προς Μεσσαριά ή και Χώρα δεν υπάρχει δρόμος αλλά μία ταπεινή Στενή.

Διακρίνονται στο τμήμα της διελεύσεώς του οι πελώριες πλατειές πέτρες με τις οποίες στρώθηκε, δείγμα της παλαιότητας και τεχνικής ομοιότητας με την Στράτα Κουμούνα.

Το εκπληκτικό αυτό γεφύρι έχει τις ίδιες διαστάσεις με το γεφύρι των Αποικίων, άνοιγμα 6,30μ. περ. και πλάτος 2,70 , είναι δε παρόμοιας τεχνικής κατασκευής ημικιλυνδρικό με ελαφρότατη οξυκόρυφη καμπύλη στο «κλειδί». Διακρίνεται πάλι η  θέση υποδοχής περίπου στο κέντρο όπου ήταν πακτωμένος ο θυρεός του De Camilα ορατός σε όσους επρόκειτο να διασχίσουν το γεφύρι ως απόλυτο και συμβολικό σήμα αναγνωρίσεως του μεγάλου φεουδάρχη.

Δέκα χρόνια μετά την απογραφή των καθολικών της Άνδρου (το 1624), θανατώθηκαν δύο ίσως και περισσότερα μέλη των ντε Καμίλα,  καθώς χαρακτηριστικά διεκτραγωδεί ο καθολικός Επίσκοπος Άνδρου Δομήνικος Δελλαγραμάτικας. Το 1634 τέσσερα και κατόπιν δύο σημαίνοντα (καθολικά) μέλη της Ανδριακής κοινωνίας συνελήφθησαν και κατόπιν στραγγαλίσθηκαν, τα δε πτώματά τους ρίχθηκαν από το παράθυρο της οικίας του Καδή στον δρόμο, χωρίς κανείς να τολμά να τα μαζέψει.  Δεν γνωρίζουμε για ποια προδοσία οι Τούρκοι κατηγορούσαν τους Ντε Καμίλα.

                                                                            Νίκος Βασιλόπουλος 
                                                                     αρχιτέκτων - ερευνητής   
 Σημειώσεις

* (σημ.βλ. «Ανέκδοτα ανδριακά έγγραφα 16^ου αι.» Δημ. Πολέμη έγγρ.23 σ.40 Ανδριακά Χρονικά 30

**(σημ.βλ «Το αρχείον της Καθολικής Εκκλησίας Άνδρου» Δ.Πολέμη &Μ.Φώσκολου Ε.Ε.Β.Σ.τομ.ΜΖ’ 1988 σελ 135 εκεί υπογράφει επίσης ως μάρτυς ο σερ Ζάννες Δεκαμίλας του ποτέ σερ Τζώρτζου Δεκαμίλα)

***  (σημ. Κουμούνες Στράτες επισημαίνονται σε αρκετά έγγραφα του 16ου αιώνα. Καταδεικνύονται από τον Δ. Πολέμη. Σήμερα ο όρος Κουμούνα Στράτα έχει σχεδόν λησμονηθεί. 

**** (σημ. Η Μ. Παναχράντου ανακαινίσθηκε και επανεγκαθιδρύθηκε περί το 1599 ή το αργότερo 1601)                                   

*****(σημ. βλ. Δ.Πολέμη «οι Αφεντότοποι της Άνδρου»Πέταλον 1995 Παρ.2 σελ.93 καθώς και του Ben Slot “Archipelagus turbatus” σελ. 187 και επί πλέον του ιδίου «η Άνδρος στα 1670» Ανδρ. Χρονικά 21 Πρακτικά του Α’ Κυκλαδολογικού Συνεδρίου 1991 σελ 180. Επίσης για τον στραγγαλισμό δύο «προκρίτων» βλ.την επιστολή προς την Προπαγάνδα του έγκυρου καθολικού ιερωμένου Δομ. Δελλαγραμμάτικα.της 24 Σεπτ.1634 από τα Ανδρ. Χρονικά 22 του Σίμου Μ. Συμεωνίδη «Ανδριακά έγγραφα από ιστορικές ιταλικές πηγές 1629-1723» σελ 15)