Το πρώτο νεκροταφείο Χώρας

 

Ταφείο των Αγ. Αναργύρων.  Σημ.1 

Το ταφείο διακριτό έντονα από τον δρόμο στον Νημπορειό ίσως πριν τον πόλεμο, υψηλά με τον περίβολο και την εκκλησία. 

Πόσοι γνωρίζουν την ύπαρξή του; Βρίσκεται στον Νημπορειό λίγο πιο πέρα από το Γεφύρι του σε απότομο λόφο, ψηλά, πάνω από την αρχή του Συνοικισμού. Για να ανέβει κανείς μέχρι εκεί υπάρχει μικρός ανηφορικός δρόμος που διακρίνεται εύκολα. Το επισκέφθηκα δύο φορές, το 2019 και το 2021. Μπορώ να πώ ότι η κατάσταση που επικρατεί είναι άθλια. Έχει αφεθεί εντελώς στην φθορά του χρόνου. Το 2019 στην είσοδό του υπήρχε ένα συμπαθέστατο άλογο, που δεν ήθελε να μετακινηθεί ώστε να περάσει κανείς μπροστά του οπότε αναγκαστικά περνούσε ακριβώς δίπλα από τα πισινά του πόδια… 

 

Η είσοδος και ακριβώς δίπλα του το συμπαθέστατο άλογο προ διετίας περίπου.

Η βλάστηση έχει κατακλείσει τα πάντα. Αρχικά δεν διακρινόταν παρά 5-6 τάφοι. Σιγά- σιγά και με λίγο ψάξιμο άρχισαν να εντοπίζονται άλλοι κρυμμένοι πίσω ή κάτω από πυκνά δέντρα ή καλυμμένοι από πυκνή βλάστηση. Εν τέλει γινόταν κατανοητό ότι κάποτε υπήρχαν αιμασιές δύσκολα διακρινόμενες, που είχαν στο σύνολό τους, εξελιχθεί σε βουλιάστρες και κατόπιν σε κατρακύλες.

Με το Βασιλικό Διάταγμα του 1834 απαγορεύθηκε η ταφή νεκρών δίπλα σε ναούς και έπρεπε να δημιουργηθούν νεκροταφεία σε απόσταση τουλάχιστον 100 μέτρων από τους οικισμούς, οριοθετημένα με περιβόλους. Δεν είναι γνωστό πότε ακριβώς ιδρύθηκε τα συγκεκριμένο κοιμητήριο. Πάντως οι συγκεκριμένοι τάφοι ανήκουν στο δεύτερο ήμισυ του 19ου αιώνα.

Ο χώρος ανήκε στον Ζωρζή Καμπάνη και κατά μία πληροφορία αγοράσθηκε και δωρήθηκε από τον εύπορο Νικ. Γαλανό στον Δήμο. Να πούμε ότι και άλλα τεμάχια γης ίσως και συνολικώτερης εκτάσεως ανήκαν στους Καμπάνη. Συγκεκριμένα το ακίνητο Κούλουθρου-Εμπειρίκου είχε αγορασθεί επίσης από Καμπάνη. (Πληροφορία από τον κ. Αντώνη Κούλουθρο-Εμπειρίκο). Υπάρχει η εύλογη υποψία ότι πολύ μεγάλες εκτάσεις του Νημπορειού ανήκαν προηγουμένως σε Δελλαγραμάτικα τους οποίους σε δύσκολες στιγμές έσπευδαν να συνδράμουν οι Καμπάνη. (Σημ. 2) (Σε Γιάκουμο Δελλαγραμάτικα επίσης ανήκε και μεγάλη έκταση της κοντινής Φυρόης, όπου παρουσιάζεται εκεί φεουδάρχης γύρω στο 1589.  Σημ.3)  

Οι τάφοι είναι απλοί σε όγκο και περιέχουν συχνά μόνον τον ενταφιασθέντα. Οι πλάκες είναι ενιαίες και έχουν σκαλισμένα με καλλιγραφικά γράμματα ποιήματα, φιλοσοφικές σκέψεις ή απόψεις περί ζωής και θανάτου εκτός βέβαια από το όνομα, την ηλικία και συχνά τον τόπο γεννήσεως του μακαρίτη. Τίποτε άλλο.

 Οι ταφόπλακες με τα πιο εκτενή κείμενα. Χαρακτηριστικά  αναφέρω τα των εξής δύο:

Αριστερά: Προς τον Μιχαήλ Κ. Νεγρεπόντε γεννηθέντα εν Χίω τω 1810 ελθόντα εν Άνδρω το 1824 αποθανόντα τω 1871. Μια αρρωστιάρικη ματιά σ’ εχλώμιασε του χάρου. Ύπνον γλυκύν κι ατάραχον στο κρύο του μαρμάρου θε να κοιμάσαι αιώνια στο έρμο τούτο μνήμα. Με στέφανα της αρετής χωρίς κανένα κρίμα. Η Χιό η πολυστέναχτη, η μυριοπαθημένη, Απαντικρύ ως μάννα σου σε βλέπει δακρυσμένη Σε πόσαις χώραις και χωριά η γλυκονοστιμάδα Του εμποριού σε πλάνεψε μαζύ με φαρμακάδα. (σημ.4)

Δεξιά: Τη Μαρία Ν. Γουλανδρή. Γεννηθείση τω 1815 και αποθανούση το 1878 νοεμβρίου 24 Οι υιοί αυτής. Οδοιπόρος κουρασμένη εις του τάφου τον λιμένα εύρε ανάπαυσιν γλυκείαν η Μαρία Γουλανδρή, πλην και απ΄αυτού του τάφου ευλογεί τα τεθλιμένα και αγαπητά της τέκνα κι ευλαβώς παρηγορεί. Νεαρά τον σύζυγόν της έχασε μετά πικρίας μόνην έμεινεν ελπίς της των υιών της η τριάς αλλά μόλις ανατέλλει η αυγή της ευτυχίας και την έπληξεν ο Χάρων φθονερός δια μιάς…

Μέτρησα με δυσκολία 15 τάφους. Ανήκουν σε επώνυμους κατοίκους της Χώρας, κυρίως άρχοντες, εφοπλιστές και εμπορευομένους. Διέκρινα ψηλά τον τάφο της πλούσιας συζύγου του δραστήριου Χιώτη εμπόρου Ισίδ. Μασαούτη, Μαρίας Γαλανού αυτονόητα αφού μάλλον ήταν η κόρη του δωρητή Ν. Γαλανού. (Σημ.5).  Το νεκροταφείο λειτούργησε έως τις αρχές του 20ου αι. ή τα τέλη του 19ου . Πάντως η λειτουργία του υπήρξε προβληματική κυρίως λόγω των μεγάλων βροχοπτώσεων, οπότε ο ποταμός φούσκωνε και το πρόχειρο(;) ξύλινο γεφύρι κινδύνευε να διαλυθεί, παρασύροντας μαζί με τον μεταστάντα και τον ιερέα καθώς και ολόκληρη την νεκρώσιμη πομπή και να τους πνίξει στην θάλασσα. Έτσι στις αρχές του 20^ου αιώνα αποκτήθηκε ο χώρος όπου βρίσκεται σήμερα το νεκροταφείο της Χώρας. Η έκταση του νέου νεκροταφείου, κατά τον Πασχάλη ανήκε στην οικογένεια Δαπόντε. (Σημ.6) 

 

Εκεί περίπου βρισκόταν η ξύλινη ανασφαλής γέφυρα. Η κοίτη του ποταμού έχει διαπλατυνθεί σε πολύ μεγάλο βαθμό.

Όσον αφορά στο παλαιό νεκροταφείο στην απορία μου γιατί οι τάφοι είναι τόσο λίγοι δεν μπόρεσα να βρω απάντηση. Η ενδεχόμενη μετακομιδή των οστών από τους παλαιούς τάφους σε νέους δεν φαίνεται να μπορεί να απαντηθεί. 

Πάντως δεν γνωρίζω πώς αλλά έχουν ταφεί εκεί μέλη «επωνύμων» οικογενειών πριν αλλά και μετά το 2000, μολονότι το κοιμητήριο δεν είναι σε λειτουργία.

 Από αριστερά: Τάφος Αλέξανδρου Εμπειρίκου, Ιωάννη Βάττη εφοπλιστή (η οικία του έχει ακόμα σήμερα το ηλιακό ρολόϊ στο κέντρο της Αγοράς), τάφος Δελλαγραμμάτικα, και Λεωνίδα Ροϊδη.

Μ Τάφος Νικολάου Ι. Τσατσόμοιρου, Δημητρίου Π. Καμπάνη, όπου βρίσκεται και ο εγγονός του Δημ. Π. Καμπάνης ο ιδιοκτήτης της οικίας δίπλα στην κρήνη της πλ. Καϊρη, που δεν υφίσταται σήμερα, τρισέγγονος του κοτζάμπαση Δημ. Π. Καμπάνη που φέρεται ως κτήτορας της κρήνης. Τέλος ο τάφος οικ. Γ. Καρυστινάκη. 

Ο πρώτος δυσανάγνωστος. Ο δεύτερος του Κ. Δαγιάση και ο τρίτος υψηλά κοντά στην εκκλησία σε οικογένεια Γουλανδρή με τελευταία ταφή μετά το 2000(;;). 

Ως προς την εκκλησία των Αγ. Αναργύρων αυτή έχει ανοικοδομηθεί σε παλαιότατο ναό τα ίχνη του οποίου εύκολα διακρίνονται στην ανατολική τοιχοποιία, με το ιερό ξανακτισμένο σε επαφή με το παλαιό, αποφεύγοντας κατά τα γνωστά πολύ ευλαβή ήθη, περί μη κατεδαφίσεως των ιερών σε περίπτωση επανανεγέρσεως. 

Η ανατολική πλευρά με τον ανατολικό τοίχο ξανακτισμένο σε επαφή με τον τοίχο του παλαιού ναού διατηρημένο σε χαμηλό ύψος.

Τέλος δεν μπορώ να φαντασθώ τι θα μπορούσε να γίνει με το παλαιό κοιμητήριο, πέραν της φροντίδας ή του νοικοκυρέματος του χώρου, της ανεγέρσεως εμφανούς πόρτας με λαμπάδες και με την φύτευση π.χ. κυπαρισσιών.

Ο ανηφορικός δρόμος, ο οποίος είχε σχεδόν καταρρεύσει το 2019, επισκευάσθηκε κάπως, ενώ δεξιά διακρίνεται η βλάστηση και στο βάθος ο εξωτερικός τοίχος που έχει εν μέρει καταρρεύσει.

Σημ.1  Στο παρόν θέμα είχε επίσης αναφερθεί ο Βαγγέλης Λουκίσσας το 2010. Επανέρχομαι επειδή η κατάσταση έχει πολύ επιδεινωθεί και αναφέρω τα ονόματα των Ανδριωτών της εποχής ώστε να αποτυπωθούν συγκεκριμένα. 

Σημ.2 , Δημ. Πολέμη «μία άγνωστη επιγραφή του έτους 1679» ΠΕΤΑΛΟΝ 6) Στην ιδιοκτησία Αντ. Κούλουθρου-Εμπειρίκου υπάρχει μέχρι σήμερα ο αμιγώς -άλλοτε λατινικός- θολωτός ναός του Αγ. Ευσταθίου.

Σημ. 3 Δημ. Πολέμη «οι Αφεντότοποι της Άνδρου» Πέταλον σ. 165-6

Σημ. 4 Νεγρεπόντης διέθετε πολύ καλό ακίνητο στους Μπαξέδες του Παραπορτιού, με οικία και εντυπωσιακή χαβούζα την οποία στολίζουν, ακόμα σήμερα, περιμετρικά λεπτές μαρμάρινες κολώνες. Το πορτρέτο του Νεγρεπόντη βρίσκεται στο παλαιό Σχολείο των Λαμύρων για αδιευκρίνιστο λόγο. Η οικογένεια εξαφανίστηκε μάλλον νωρίς από την Άνδρο.

Σημ.5 Ο Ισίδωρος Μασαούτης διετέλεσε πρόεδρος της πρώτης Λέσχης, γνωστής ως Λέσχη η Άνδρος που διαλύθηκε το 1889. Δεν είχε άρρενες απογόνους.

Σημ. 6 Δ.Πασχάλη «η αρχοντική οικογένεια Δαπόντε»