Ε.Ο.Χ.Α.
Το κτίριο της ΕΟΧΑ
Τρία είναι τα απολύτως εμβληματικά κτίρια που καθορίζουν την αρχιτεκτονική φυσιογνωμία της Χώρας. Το Γηροκομείο, η οικία Βογιαζίδη και η Ε.Ο.Χ.Α.
Λόγω της μοιραίας κοινωνικής αλλοίωσης των κατοίκων της Χώρας η ονομασία ΕΟΧΑ τείνει να μην είναι αναγνωρίσιμη και να λέγεται «ποιο; εκεί που είναι η Πολεοδομία ή εκεί που είναι ο Μπόνης;»* Η μη αναγνωρισιμότητα τοποσήμων, όπως η ΕΟΧΑ, είναι βέβαια αναμενόμενο επακόλουθο της πλήρους διαρρήξεως του κοινωνικού ιστού της Χώρας με την ακούσια απάλειψη πάσης φύσεως συμβόλων από την συλλογική συνείδηση και την ανάδειξη νέων, στοιχειωδώς απαραιτήτων, όπως το Κέντρο Υγείας, «Α! ναι είναι το μεγάλο κτίριο δίπλα στο Κέντρο Υγείας».
Και όμως δεν είναι η ΕΟΧΑ, αλλά ο ΕΟΧΑ, Εθνικός Οργανισμός Χριστιανικής Αλληλεγγύης.
Αλλά ας ξεκινήσουμε από την αρχή. Ο Κωνσταντίνος Εμπειρίκος που είχε την πρωτοβουλία της ιδρύσεως του Γηροκομείου-Νοσοκομείου, είχε επίσης την πρωτοβουλία της ιδρύσεως Οικοκυρικής Σχολής για κορίτσια. Λέγεται ότι αυτό εξέφρασε επιθυμία της παροικίας των Εμπειρίκων της Ρουμανίας. Εκεί πήγαιναν πολλά φτωχά κορίτσια ως υπηρέτριες και οι Εμπειρίκοι θέλησαν να κατοχυρώσουν τις μικρές Ανδριώτισσες με μία επαγγελματική «επίσημη» κατάρτιση. Δεν ξέρω εάν αυτό είναι απολύτως ορθό ή εάν συνδυάζεται με τις γνωστές απόψεις των ελευθεροτεκτόνων περί αλληλέγγυας κοινωνίας κ.λπ. Πάντως παρά τον διαμεσολαβήσαντα θάνατο του Κ. Εμπειρίκου το έργο της ανεγέρσεως έγινε με πρωταγωνιστή τον γιο του, Αλκιβιάδη Εμπειρίκο. Το κτίριο είχε αποπερατωθεί το 1916 και ενδεχομένως εξοπλισθεί κατάλληλα με αργαλειούς και άλλα χρειώδη τα οποία όμως δεν είναι γνωστά. Το κυριώτερο βέβαια είναι ότι η Οικοκυρική Σχολή δεν λειτούργησε ποτέ, για λόγους που επίσης δεν είναι γνωστοί. Η διαχείριση θα γινόταν κάτω από την αιγίδα(;) της οικογένειας. Αξιοσημείωτο είναι ότι το κτίσμα ανεγέρθηκε σε ιδιοκτησία που ανήκε στην ίδια οικογένεια.
Η επιβλητική είσοδος που "αποκαλύπτει" κτίριο κοινής χρήσεως ή ωφέλειας με μικρό μπαλκόνι για περιπτώσεις τελετών, επετείων κλ.π. Σημειώστε το μαρμάρινο περιθύρωμα (πορτοσιά), τον καμπυλωτό φεγγίτη και τους μαρμάρινους διακοσμητικούς γωνιόλιθους σε νεοαναγεννησιακό στυλ, επίσης τα καμπυλωτά παράθυρα στον όροφο με τα αντίστοιχα καμπυλωτά παντζούρια.
Το κτίριο με σαφείς νεοκλασικές επιρροές αποτελείται από ένα κεντρικό τμήμα με όροφο και δύο πτέρυγες δεξιά και αριστερά του κεντρικού. Αναπτύσσεται σε τρία επίπεδα. Λόγω της υψομετρικής διαφοράς, υπάρχει το κατώτερο επίπεδο στην ίδια στάθμη με τα Πευκάκια, που βρίσκονται κάτω από τον δρόμο. Στην κατώτατη αυτή στάθμη υπάρχουν αίθουσες μόνον στην πλευρά προς τα Πευκάκια, ενώ από την άλλη μόνον δύο αποθήκες. Το ισόγειο, υπερυψωμένο έναντι του διερχομένου δρόμου περιλαμβάνει το κεντρικό τμήμα του κτιρίου με τις εκατέρωθεν πτέρυγες και διαθέτει τις περισσότερες αίθουσες. Τέλος ο όροφος είναι αισθητά μικρότερης επιφάνειας. Στην ανατολική και δυτική πλευρά του υπάρχουν δύο μεγάλες ταράτσες, που ελαφραίνουν τον όγκο και την όψη.
Γενικώτερη άποψη της κυρίας όψεως, που ανταποκρινόταν στην σπουδαιότητα που ήταν προωρισμένο να έχει για την κοινωνία της Άνδρου. Δεξιά και αριστερά του κεντρικού τμήματος οι δύο πτερυγες, ισόγειες κάπως υπερυψωμένες ως προς τον διερχόμενο δρόμο.
Ο τελευταίος όροφος υψώνεται ακριβώς στην μέση του οικήματος, δίνει επιβλητικότητα στο κτίριο, ύφος Μεγάρου κοινής και όχι ιδιωτικής χρήσεως, με τα επαναλαμβανόμενα παράθυρα, χωρίς μπαλκόνια και άλλες εξάρσεις ανοιγμάτων. Η ποιότητα της κατασκευής του είναι ασύγκριτη. Παρά την καταπόνηση από την υπερεκατονταετή δημόσια χρήση (γραφεία κ.λπ.) τα πλακάκια, οι πελώριες πόρτες (που σε άλλες περιπτώσεις θα είχαν ήδη σκεβρώσει), τα παράθυρα, όπου αρκετά παντζούρια και περισσότερα τζαμιλίκια παραμένουν σε λειτουργία σε πείσμα του χρόνου και της φθοράς. Τουλάχιστον μέχρι την δεκαετία του 80 οι μεγάλες ταράτσες στον όροφο παρέμεναν στατικά όχι μόνον αξιόπιστες αλλά το κυριώτερο, στεγανές!!
Οι πλάκες των μεσοπατωμάτων έχουν γίνει με πελώριες σιδηροδοκούς και χρήση συμπαγών τούβλων τοποθετημένων μεταξύ των σιδηροδοκών δημιουργώντας διαδοχικές μικρές θολωτές επιφάνειες, ενώ στις διασταυρώσεις των διαδρόμων κατασκευάσθηκαν σταυροθόλια, τεχνική δύσκολη και όχι πολύ εφαρμοζόμενη στην Ελλάδα. Τα πλακάκια συμπεριφέρθηκαν αρκετά καλά για την αδιανόητη καταπόνηση που υπέστησαν εδώ και 105 χρόνια.
Άνω: αριστερά οι πλάκες του κτιρίου έχουν γίνει με σιδηροδοκούς και γεφυρώνονται με τούβλα δημιουργώντας διαδοχικές καμπυλωτές επιφάνειες. Δεξιά: στα σημεία που τέμνονται οι οροφές δημιουργούνται σταυροθόλια, δύσκολα στην κατασκευή και μόνον για ειδικευμένο συνεργείο. Κάτω: ο διάδρομος της αριστερής πτέρυγας. Στο βάθος η ενδιάμεση τζαμωτή πόρτα που οδηγεί στην μικρή εξωτερική αυλή. Σήμερα δεν χρησιμοποιείται. Άλλοτε ήταν ήταν ανοιχτή, όταν από την τελευταία δεξιά πόρτα έμπαινε κανείς στα γραφεία του ΟΤΕ.
Η ξύλινη σκάλα από εξαιρετικό ξύλο, αντέχει πολύ αξιόλογα. Η χρήση του γκρίζου μαρμάρου στις όψεις δίνει επιπλέον επιβλητικότητα στο κτίριο και η κλίμακα εισόδου με το ίδιο υλικό τονίζει την επιθυμία των κτητόρων για την ανέγερση ενός σημαντικώτατου μεγάρου, με χρήση Οικοκυρικής Σχολής δηλαδή κοινωνικής ωφέλειας, εμβληματικού για την μεταμόρφωση της Χώρας σε Πόλη, ακόμα μάλιστα εμβληματικώτερου για τις προτεραιότητες που απέδιδαν οι Εμπειρίκοι στην συγκρότηση της κοινωνίας .
Λέγεται ότι το 1922-23 στέγασε πρόσφυγες από την Μικρά Ασία. Επίσης θολό είναι από πότε ενοικιάζονται οι χώροι του ως γραφεία. Το 1941 επιτάσσεται από τους Ιταλούς και χρησιμοποιείται για στρατωνισμό, όπως και το Δημοτικό Σχολείο. Το ίδιο έτος φέρεται να ιδρύεται από τον Αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό ο Εθνικός Οργανισμός Χριστιανικής Αλληλεγγύης που προσπαθεί να οργανώσει συσσίτια για παιδιά. Στην Άνδρο ο Ε.Ο.Χ.Α. θα παράσχει συσσίτια από το 1945 και εντεύθεν. Λόγω της συγκεκριμένης αρωγής η ονομασία αυτή θα αποδοθεί άτυπα στο κτίριο για πάντα. Το 1945(;) ο Α.Καϊρης θα αποδώσει το οικόπεδο που βρίσκεται κάτω από τον λιθόστρωτο δρόμο και έφθανε μέχρι τον ποταμό συμπεριλαμβανομένου βέβαια του χώρου όπου ο θερινός κινηματογράφος, ο δε χώρος μεταξύ ΕΟΧΑ και κινηματογράφου είναι δρόμος, ο οποίος ουδέποτε διανοίχθηκε. Ο δρόμος που διανοίχθηκε την δεκαετία 80(;) και οδηγεί προς Παραπόρτι και Λειβάδια χώρισε το όλο ακίνητο στα δύο (στο δυτικό τμήμα του οποίου κτίσθηκε μεταγενέστερα το Λύκειο). Η κίνηση του Καϊρη αποσκοπούσε στο να λειτουργήσει μαζί με το Γηροκομείο η Οικοκυρική Σχολή και Ορφανοτροφείο.
Ο διάδρομος του ορόφου, αριστερά όπως ανεβαίνουμε. Η δίφυλλη μπαλκονόπορτα στο βάθος οδηγεί στην ταράτσα πάνω από την δεξιά πτέρυγα του κτιρίου.
Μεταπολεμικά στην ΕΟΧΑ θα εγκατασταθούν υπηρεσίες και γραφεία σχετικά με δημόσιες λειτουργίες ή και ιδιωτικές δραστηριότητες αλλά όχι καταστήματα. Προσωπικά θυμάμαι κατά την δεκαετία του 50, τον ΟΤΕ εγκατεστημένο στην αίθουσα που βρίσκεται απέναντι από το καφενείο. Στο δυτικό τέλος του ίδιου διαδρόμου αριστερά παρέδιδε μαθήματα αγγλικών και γαλλικών ο αείμνηστος Αριστείδης Εμπειρίκος. Ενώ απέναντι από την κύρια είσοδο στο βάθος και κάτω σχεδόν από την σκάλα που οδηγεί στον όροφο λειτουργούσε η καντίνα του ικανότατου Ιωσήφ Ρεμούνδου του γνωστού Ζοζέφ (με τον γευστικό νεωτερισμό των τσιπς που έφτιαξε πρώτος). Στην κατώτατη στάθμη δεν υπήρχαν τότε νοικιασμένα γραφεία. Στον ανώτερο όροφο θα εγκατασταθούν για πολλές δεκαετίες η Εφορία και το Δημόσιο Ταμείο. Ενώ στο ισόγειο θα στεγασθούν κατά διαστήματα η ΔΕΗ, η Πολεοδομία, η Διοικητική Υπηρεσία Δημόσιας Εκπαίδευσης, το Υποθηκοφυλακείο, κάτω οι υπηρεσίες Υγιεινής, ο Κτηνίατρος, επάνω η Περιφέρεια, το Επαρχείο κ.α., κ.α.
Αριστερά η άνοδος στον όροφο με τεράστια τζαμωτή πόρτα που δεν έκλεινε ποτέ απ' ότι θυμάμαι. Η οροφή έχει γίνει μάλλον με μπαγδατί λόγω της ξύλινης στέγης που καλύπτει το κεντρικό τμήμα. Δεξιά: κάτω από την σκάλα στο βάθος βρισκόταν η καντίνα του Ζοζέφ που εξυπηρετούσε με καφέδες όλα τα γραφεία.
Το 1982 δια νόμου το Γηροκομείο πήρε τον έλεγχο της μη υλοποιηθείσας Οικοκυρικής Σχολής και του Ορφανοτροφείου, αλλά και των ακινήτων που διέθεταν. Έτσι πέρασαν στην ιδιοκτησία του το πολύ μεγάλο ακίνητο που προπεριγράψαμε μαζί με τον χώρο του κινηματογράφου, ενώ τα ενοίκια αποτελούν πολύτιμο έσοδο για το Γηροκομείο.
Εξ όσων εξάλλου γνωρίζω το Γηροκομείο βρίσκεται με πολύ εύρωστα τα οικονομικά του, κάτι που εγγυάται την συντήρηση και διατήρηση της (του) ΕΟΧΑ σε βάθος χρόνου, γεγονός παρήγορο για την λαμπρή παρουσία του στον οικιστικό ιστό και την αρχιτεκτονική φυσιογνωμία της Χώρας!!
«ακόμα θυμάμαι μπαίνοντας τον Ασβεστά, την Μαριόγκα Σαραντοπούλου, τον Τάκη Κοντομάρη διευθυντή του ΟΤΕ που ήμουν φίλος του γιού του Νάσου, τον Κωστάκη Ρεμούνδο, που έφερνε τους καφέδες κάνοντας “αεροπλανικά κόλπα” με τον γεμάτο καφέδες δίσκο του αλλά και τον Αριστείδη Εμπειρίκο που μας έκανε μάθημα Αγγλικών ενώ πάντα με ξενίζει η απουσία της καντίνας του Ζοζέφ στο βάθος»….
Νίκος Βασιλόπουλος
αρχιτέκτων ερευνητής
15-09-2021. ..
Η είσοδος της Ε.Ο.Χ.Α γεμάτη ζωή κατα την δεκαετία του '50.
Ευχαριστώ πολύ τον κ.Μανώλη Ψυχάλη διευθυντή του Γηροκομείου, για όλες τις πληροφορίες που μου έδωσε σχετικά με το κτίριο της Ε.Ο.Χ.Α.
