To Ξενία της Άνδρου

 Το Ξενία του Κωνσταντινίδη 1958. Είναι ένα πολύ κομψό κτίριο. Η αρχιτεκτονική μελέτη παίρνει  10 στα 10. Η ένταξή του στο αρχιτεκτονικό περιβάλλον της Χώρας παίρνει 1 στα 10.

Στην δεκαετία του 50 δημιουργήθηκαν  δύο καινοφανείς  καταστάσεις.

Πρώτον, με την αυξανόμενη ευμάρεια της Δυτικής Ευρώπης αυξανόταν ραγδαία ο τουρισμός και στην Ελλάδα τα αντίστοιχα καταλύματα ήταν περίπου 100 χρόνια πίσω, μία κυριολεκτική ντροπή. Ο Κ.Καραμανλής απεφάσισε να κάνει μέσω του κράτους εκείνο που μέχρι τότε δεν κατόρθωνε η ιδιωτική πρωτοβουλία. Μέχρι εδώ όλα καλά. Ανέθεσε λοιπόν εν λευκώ αποκλειστικά στον σημαντικό αρχιτέκτονα Άρη Κωνσταντινίδη την εκπόνηση όλων των μελετών, για όλα τα Ξενία της Ελλάδος. (Εδώ τα πράγματα δεν νομίζω ότι είναι καλά, ο ίδιος αρχιτέκτων για όλη την Ελλάδα…).

Δεύτερον, επικρατεί απ΄άκρου σ΄άκρον η λογική της αντιπαροχής συνοδευόμενη από μία μοναδική στην Ευρώπη απαξίωση σε οποιοδήποτε παλαιότερο κτίσμα, οποιασδήποτε μορφής και ρυθμολογίας. Τα διώροφα  ή και πολυώροφα αστικά σπίτια των Αθηνών και της Ελλάδος απαξιώνονται, θεωρούνται ¨παληατσούρες¨ όσοι μάλιστα στην Αθήνα επιμένουν να κατοικούν σε σπίτια και όχι σε διαμερίσματα, λοιδορούνται και θεωρούνται εκπρόσωποι ενός κόσμου που πρέπει υποχρεωτικά να εξαφανιστεί από προσώπου γής. Το αρχιτεκτονικό πρότυπο της πολυκατοικίας επικρατεί απολύτως. Η περιφρόνηση αφανίζει αρχιτεκτονικά διαμάντια μα και το ίδιο το αρχιτεκτονικό και ιστορικό παρελθόν των ελληνικών πόλεων. Γενιές πολιτικών μηχανικών και δυστυχώς αρχιτεκτόνων διαμορφώνονται και «κουνούν το δάχτυλο» στα παλαιότερα οικοδομήματα. Το πρόσχημα της  αρχιτεκτονικής του Bauhaus δεν είναι δυνατόν να εξηγήσει αυτή την περιφρόνηση. Τα αποτελέσματα είναι τραγικά και γνωστά για τις ελληνικές πόλεις που κατάντησαν να στερούνται αρχιτεκτονικού παρελθόντος και ταυτότητας.

Έρχομαι λοιπόν και θέτω δύο καίρια κατά την γνώμη μου ερωτήματα για να τοποθετηθούμε απέναντι στο Ξενία.                                    

1^ον Είναι δυνατόν ένας σημαντικός αρχιτέκτων να εκπονεί μελέτες ξενοδοχείων οφθαλμοφανώς παρόμοιων μεταξύ τους για τόσες πόλεις και οικισμούς της Ελλάδος;  Είναι δηλαδή σοβαρό εκ μέρους του να επαναλαμβάνει έτσι ξεκούραστα παρόμοιες μελέτες;

 2^ον Είναι σοβαρό και νοείται ένας επιφανής κατά τα άλλα αρχιτέκτων να επιβάλλει ένα εντελώς άλλο αρχιτεκτόνημα μεγάλων μάλιστα διαστάσεων-τύπου πολυκατοικίας-σε ένα καταφανώς νεοκλασικών (στην Άνδρο) προτύπων οικισμό, αγνοώντας  επιδεικτικά ολόκληρο το αρχιτεκτονικό παρελθόν του και το ακόμη ζωντανό παρόν του; Το αγνοεί ή το περιφρονεί;                                                           
Είναι ευρέως  γνωστή η επικρατούσα ακραία περιφρόνηση μεγάλης ακαδημαϊκής μερίδας του Πολυτεχνείου για τον νεοκλασικισμό (αλλά και στα ρεύματα του εκλεκτικισμού που αγνοούνται επιδεικτικά), ώστε να γράφει στα παλαιότερα των υποδημάτων του ο Κωνσταντινίδης ό,τι είχε προηγηθεί και να επιβάλλει χωρίς τον παραμικρό σεβασμό ένα τόσο ανοίκειο και αλλότριο οικοδόμημα. Tόσο ξένο με οποιοδήποτε άλλο είχε προηγηθεί. Τόση έπαρση, τόση αλαζονεία, τόση περιφρόνηση δεν γνωρίζω αν δείχνουν μεγάλο αρχιτέκτονα είμαι βέβαιος όμως ότι δείχνουν, ως εκ τούτου, μονομερή επιστήμονα και αμφιλεγόμενο δάσκαλο. (Είναι σαν να θέλεις να αναδείξεις τον Πικάσο και να δείχνεις όσο καλύτερα μπορείς ότι ο Ρέμπραντ ή o Καραβάτζιο  είναι απολύτως απαξιωταίοι.)

 Το Ξενία έπρεπε να διαμορφώνει την εικόνα ενός "κυκλαδίτικου" νησιού με μοντέρνα κτίσματα,  καΐκια, βάρκες και ψαράδες γι'αυτούς που δεν γνώριζαν το παραμικρό από νησιά (σαν  ελληνικό μιούζικαλ της δεκαετίας του '60).

 Υπό την έννοια αυτή το Ξενία συνεργούσε στην αποπροσωπoποίηση την Άνδρου, ενός νησιού με  έντονη αρχιτεκτονική ταυτότητα, που ο Κωνσταντινίδης ήθελε να εξουδετερώσει.

   Το κτίριο που υπήρχε παλαιότερα (Μπειρικαίϊκα) αν και τεράστιο στην πρόσοψη είναι άριστα      ενταγμένο στο αρχιτεκτονικό του περιβάλλον. Η φωτογραφία έχει ληφθεί το 1903. Η εικόνα είναι    σχεδόν ειδυλλιακή. Δεξιά του το κτίριο με την στέγη, ο γνωστός φούρνος του Εμπειρίκου. 

   Προπολεμική φωτογραφία της περιοχής με τα Μπειρικαίϊκα. Το οικοδόμημα αισθητικά άρτιο      στον εμπορικό-αποθηκευτικό ρόλο της περιοχής της Πλακούρας. Θυμίζει το οικοδομικό            εμπορικό μέτωπο του λιμανιού της Ερμούπολης.

  Ακριβώς πάνω από τα Μπειρικαίϊκα και λίγο αριστερά η έπαυλη του Σταμάτη Εμπειρίκου,    χτισμένη με μελέτη του αρχιτέκτονα Αναστάσιου Μεταξά. Εκλεκτικιστικού στύλ με νέο-  βυζαντινοβενετικά στοιχεία, κτίσμα αλλότριο προς τα νεοκλασικά δεδομένα της Χώρας, γιατί  δεν ξενίζει; γιατί δεν προκαλεί; Ανήκει στην δεύτερη περίοδο της πορείας του Μεταξά ως    αρχιτέκτονα. 

Δεν θα αναφερθώ σε άλλα θεωρητικής φύσεως θέματα για να μην γίνω κουραστικός στο ευρύ κοινό.

Θα καταθέσω μόνον τα εξής τέσσερα στοιχεία.

Α. Το Ξενία (Τρίτων) κτίσθηκε σε οικόπεδο εν μέρει μόνον παραχωρημένο. Ποιο είναι το οικόπεδό του ακριβώς; Από πού αρχίζει και πού τελειώνει; Ποιος είναι εν τέλει ο ακάλυπτος χώρος του οικοπέδου του;

Β. Το Ξενία είναι κτισμένο χωρίς οικοδομική άδεια και ως εκ τούτου είναι  ένα κοινό αυθαίρετο κτισμένο μετά το 1955.

Γ. Το Ξενία είναι κτισμένο εν μέρει σε δρόμο του Ρυμοτομικού της Χώρας. Ως εκ τούτου κρίνεται και είναι κατεδαφιστέο τουλάχιστον ένα τμήμα του, όπως σαφώς ο νόμος ορίζει για όλα, τα σε κοινόχρηστο χώρο, ανεγερμένα αυθαίρετα κτίσματα.

Δ. Ποτέ οι Ανδριώτες δεν αποδέχτηκαν το ακατανόητο τούτο κτίσμα που έγινε σε κακό σημείο και απαίτησε την πόντιση και τοποθέτηση στην αβαθή θάλασσα (μπροστά του ακριβώς) τεράστιων block σκυροδέματος και ακολούθως βράχων που ποντίστηκαν και ρίφθηκαν κακήν κακώς υποβαθμίζοντας ακόμη και το φυσικό τοπίο. (Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα τα κύματα να σκάνε πιο μακρυά και οι σταγόνες της θάλασσας να ραντίζουν, σχεδόν να λούζουν ολόκληρη την όψη του.)

Φωτογραφία 1.Ο δρόμος της Χώρας για τον Νειμποριό. Δεξιά η έπαυλη Σταμάτη Εμπειρίκου.
Φωτογραφία 2.Στρίβουμε δεξιά για την Πλακούρα ή τον Νειμποριό (άλλοτε).
Φωτογραφία 3. Κατεβαίνουμε προς την ίδια κατεύθυνση.
Φωτογραφία 4.Ο δρόμος έχει καλυφθεί με χώματα και στο βάθος καταληφθεί απο το Ξενία, που εν μέρει χτίστηκε πάνω σ'αυτόν.
Φωτογραφία 5. Η κατάληξη του δρόμου τον οποίο τον Ξενία διέκοψε- στην αρχή του Νειμποριού. Αριστερά φαίνεται το τμήμα εκείνο του Ξενία που είναι χτισμένο επάνω στον δρόμο.

                                                                            Νίκος Βασιλόπουλος
                                                                        αρχιτέκτων D.P.L.G. - U.P.A.T.