Άνδρος της Λατινοκρατίας 1207 –1566 (1579)

Πρόκειται για την περίοδο που Λατίνοι, κυρίως Βενετοί υπήκοοι καταλαμβάνουν την Άνδρο, ιδρύουν ένα κρατίδιο υποτελές στο Δουκάτο της Νάξου, το οποίο με την σειρά του ήταν υποτελές στον Λατίνο αυτοκράτορα της Κωνσταντινούπολης.

  Ο Πύργος του Φολερού, πιθανώτατα του Brutto, στο Μεσαθούρι 16ος ή 15ος αιώνας

   Ο γνωστός Πύργος του Αμολόχου. Μεσαιωνικός, εκτεταμένα      επισκευασμένος, ίσως στις αρχές του 19ου αι.

  Άγιος Ιωάννης Πρόδρομος. Δίκλιτη, δίκογχη16ος αιώνας

   Παναγία Κατακοίλου.Δίκλιτη,δίκογχη .15ος  αιώνας

  Αγία Μονή Μεσσαριάς. Δίκλιτη ,δίκογχη. 16ος αιώνας

   Γεφύρι του Άχλα (Βαριδίου).15ος αιώνας

 Το Πάνω Κάστρο (της Φανερωμένης). Κτισμένο στις αρχές του  13ου αιώνα. Δεξιά στο μέσον της  φωτογραφίας, η θέση της αρχικής πύλης του κάστρου στον Βορρά. Αριστερά, η θέση της μεταγενέστερης πύλης, το Παραπόρτι στον Νοτιά.

Οι Ηγεμόνες της Άνδρου

-Ο Marino Dandolo 1207(;) -1243(;)

-Ο ιδιορρύθμου καθεστώτος Ηγεμόνας Geremia Ghisi Ιερεμίας Γκίζη 1243-1252

-Οι δούκες της Νάξου 1252-1384

-Οι Zen (Gen) 1384-1437

-Oι  Sommaripa 1440-1566 με δύο κλάδους

Από το 1538 αρχίζει η τουρκική επικυριαρχία

-Το 1566 – 1579 περιέρχεται στον Josef  Naci  πορτογαλοεβραίο έμπορο της Κωνσταντινούπολης. Με τον θάνατο του τελευταίου, το 1579, αρχίζει η Τουρκοκρατία της Άνδρου.

Τα ιστορικά 

Ο Δάνδολο μάλλον λίγο πριν τον θάνατό του (το 1243 είναι ήδη νεκρός) έχασε την Άνδρο από τον Ιερεμία Γκίζη, (το ήμισυ μόνον της οποίας απέκτησε ο τελευταίος-μάλλον- ως «επικαρπία» και όχι ως φέουδο). Ο Γκίζη (Ghisi) χάνει την Άνδρο το 1252 λίγο προ του θανάτου του και η Βενετία προσπαθώντας να αποκτήσει τον έλεγχο του νησιού, προβαλλόμενη ως εγγυήτρια, εξουδετερώνει επιδέξια τον Αντρέα Γκίζη κληρονόμο και αδελφό του προηγουμένου. Εν τούτοις οι Σανούδοι Ηγεμόνες της Νάξου, στους οποίους ήταν υποτελής ο Δάνδολο αποκτούν τον έλεγχο της Άνδρου το 1252, έλεγχο που θα διατηρήσουν έως το 1384, οπότε η Άνδρος θα αποκτήσει δικό της Ηγεμόνα στο πρόσωπο του αξιόλογου και δυναμικού Πιέτρο Αντρέα Τζεν. Σημ. 1 
Στα χρόνια πριν τον Τζεν, η Άνδρος πιυανόν δεν είχε μία ενδελεχή φροντίδα και συντήρηση των Κάστρων της. Ενδεχομένως την περίοδο αυτή να ερήμωσε και να εγκαταλείφθηκε το Μέσα Κάστρο ίσως μάλιστα και το Πάνω Κάστρο (ή της Γριάς, ή της Φανερωμένης). Βέβαιο είναι ότι ο Τζεν φρόντισε πλην των άλλων και τα Κάστρα. Το τι ακολούθησε μετά τις δύο καταστροφικές εισβολές των Τούρκων το 1468 και 1470 με τον αφανισμό και εξανδραποδισμό των κατοίκων δεν είναι δύσκολο να γίνει αντιληπτό αφού στο νησί παρέμειναν μόνον 2.000 κάτοικοι….

Βέβαια δεν υπέφερε μόνο η Άνδρος από τις αδιανόητες καταστροφικές επιδρομές των Τούρκων που διεξαγόταν κατά τον 15^ο αιώνα. Αυτονόητο είναι βέβαια ότι δεν εσφάγησαν μόνον οι Λατίνοι ή οι Βενετοί αλλά και οι ελληνικοί πληθυσμοί των νησιών του Αιγαίου, επειδή ήταν αλλόθρησκοι, γεγονός το οποίο συστηματικά υποβαθμίζεται, σπανιώτατα αναφέρεται και ενδεχομένως υποκρύπτεται σαν να πρόκειται για την ιστορία των Λατίνων και των χώρων τους (σαν να μην αφορούσαν οι παντός είδους περιπέτειες Ιστορία και των Ρωμιών, που σφαζόταν λόγω της θρησκείας τους).

Στην Άνδρο οι Λατίνοι προσπαθώντας να αναπληρώσουν κάπως την δημογραφική ολοσχερή καταστροφή, θα μεταφέρουν Αλβανούς σε δύο φάσεις περίπου το 1420 στον Αμόλοχο και περί το 1470, με μία πρώτη ομάδα, στην Άρνη.

Πάντως  μετά το 1470 εξαφανίζονται από τον Χάρτη αρκετοί οικισμοί της Άνδρου.

Όλα τα ανωτέρω και μετά την εμφάνιση του διαβόητου πειρατή αλλά τότε πλέον στόλαρχου του Τούρκων στο Αιγαίο άλλα νησιά θα υποταχθούν κατόπιν σφαγών και άλλα θα δηλώσουν υποταγή, όπως η Άνδρος το 1538. Πολλοί Λατίνοι άρχοντες έντρομοι θα αλλάξουν δόγμα. Θα γίνουν έτσι Ρωμιοί και θα επιδιώξουν την Τουρκική κατάκτηση…

Το 1566 θα απομακρυνθεί ο τελευταίος Λατίνος Ηγεμόνας της Άνδρου.

Το 1579 η Άνδρος θα γίνει μέρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και όλοι οι χριστιανοί κάτοικοί της θα γίνουν υπόδουλοι (ra’ aya) του Σουλτάνου. Όσο για τα προνόμια των νησιών, αυτά προβάλλονται αρκετά από τους απολογητές της Τουρκοκρατίας ιστορικούς επιστήμονες (sic). Σημ. 2

Οργάνωση και δομές  

Ο θεμελιωτής της Ηγεμονίας της Άνδρου ήταν ο Μαρίνο Δανδολο. Σ΄ αυτόν οφείλεται η ανέγερση των τριών Κάστρων, του Κάστρου του Μαρκοντάντολου, του Κάτω και Μέσα Κάστρου και του Πάνω Κάστρου. Ο δρόμος που συνδέει το Κάτω Κάστρο με το Πάνω Κάστρο είναι ο γνωστός που φεύγει από την Χώρα, περνά από το Συνετί και μέσω των Διποταμάτων έστριβε άλλοτε και κατευθυνόταν στην βόρεια πλευρά του Πάνω Κάστρου. Ο άλλος συνέδεε την Χώρα με το Κάστρο του Μαρκοντάντολου κατευθυνόταν ΒΒΔ περνούσε πάνω από  Μένητες και Πιτροφό (η λεγόμενη Φαρδειά Στράτα), ακολούθως περνούσε κοντά στην Κουβάρα, κατόπιν πλησίον της Κατακοίλου, μετά πάνω από Γαύριο οπότε προχωρούσε προς Μακροτάνταλο για να φθάσει στο εκεί Κάστρο (τον λεγόμενο Πύργο). Άγνωστο πότε δημιουργήθηκε άλλο δευτερεύον οδικό δίκτυο το οποίο συνέδεε σχεδόν όλα τα φέουδα με τις Φαρδειές Στράτες. Αλλά και άλλοι δρόμοι δημιουργήθηκαν εντός των φέουδων αλλά και μεταξύ τους. Γέφυρες πετρόκτιστες με χρήση μπουρσελάνας (pozzalana) ανεγέρθηκαν για ποικίλους λόγους. Το όλο έργο αποτελεί πεδίο έρευνας.... 

Ο Δάνδολο επίσης πιθανώτατα διαίρεσε την Άνδρο σε 12 συν 1 φέουδα.

Από πολιτική και κοινωνική άποψη εφαρμόσθηκε το τιμαριωτικό σύστημα όπως μάλλον ίσχυε ήδη στην Δύση, γνωστή και ως φεουδαρχία. Η γή ανήκε στους μεγαλύτερους ηγεμόνες οι οποίοι απέδιδαν μόνον την χρήση της σε κατώτερους ηγεμόνες με σχέση υποτέλειας και οφειλή σε κάποιο φόρο αλλά και σε παροχή στρατιωτικών υπηρεσιών στους ανώτερους  άρχοντες. Οι χωρικοί ήταν στο σύνολό τους δουλοπάροικοι (κολλήγες), ανήκαν στην γή που καλλιεργούσαν και απέδιδαν μέρος της σοδειάς αλλά και κτηνοτροφικά προϊόντα, ενώ ήταν υπόχρεοι σε αγγαρείες στους άρχοντες, οι οποίοι ώφειλαν να προστατεύουν την ζωή των τελευταίων, από ποικίλους εχθρούς και ιδιαίτερα πειρατές στην  περίπτωση του ελλαδικού χώρου. Επιστάτες και μικροκαλλιεργητές υπήρχαν αλλά ο αριθμός τους και η προσφορά τους στην παραγωγή παραμένει άγνωστη. Άγνωστο παραμένει επίσης εάν και υπό ποιες προϋποθέσεις δραστηριοποιήθηκαν οι ελάχιστοι εξειδικευμένοι επαγγελματίες όπως σιδεράδες, μυλωνάδες, τεχνίτες σκεπών ή άλλοι. Αν υπήρχαν, θα έπρεπε μάλλον να είχαν εξαρτημένη σχέση εργασίας ή ευκαιριακή, όπως οι γεφυροποιοί ή οι λιθοξόοι και μαρμαράδες. 
Η σηροτροφία βρισκόταν στα χέρια των Λατίνων αρχόντων ενώ η ύπαρξη τεχνιτών για την περαιτέρω δευτερογενή επεξεργασία παραμένει άγνωστη έως μηδαμινή για την περίπτωση της Άνδρου (και όχι μόνον). Οι δε μύλοι επίσης ανήκαν στους άρχοντες. Η ιπποφορβεία επίσης ήταν αποκλειστική τους δραστηριότητα. 

Τέλος, εκτιμάται από την μελέτη των αρχιτεκτονικών λατρευτικών στοιχείων των ναών, από τον γράφοντα, ότι κατά την πρώτη περίοδο, το καθεστώς των Λατίνων αρχόντων ήταν αυστηρό και πάντως αυστηρότερο αυτού της Νάξου. Σημ. 3

                                                                            Νίκος Βασιλόπουλος 
                                                                          αρχιτέκτων - ερευνητής
                                                                           
                   
Σημ. 1 D. JAKOBY "La feodalite en Grece medievale -Les Assises de Romanie" Paris Mouton & Co La Haye 1971 σελ. 273-284

Σημ. 2 Πολλοί και όλο αυξανόμενοι σε αριθμό ιστορικοί επιστήμονες, επιδίδονται τα τελευταία χρόνια σε ένα άνευ προηγουμένου εξωραϊσμό της Τουρκοκρατίας, παραβλέποντας την περίοδο δηλαδή όπου οι Ρωμηοί έζησαν πάμπτωχοι, πεινασμένοι, αγράμματοι, στο έλεος ανύπαρκτων νόμων, στο εξωφρενικής συλλήψεως παιδομάζωμα, στο ολοένα πιο διεφθαρμένο Οθωμανικό καθεστώς, πληρώνοντας φόρο επειδή το κεφάλι τους ήταν στην θέση του(sic), επινοώντας τις εγκεφαλικού μόνον  χαρακτήρα "αυτόνομες κοινότητες" και αποσιωπώντας συστηματικά την θεσμική θέση του υπόδουλου (ραγιά) μία θέση βασισμένη στην άλλη θρησκεία και όχι στην κοινωνική τους θέση. 
Παράλληλα οι ίδιοι υποβαθμίζουν στον μέγιστο βαθμό, ότι αυτοί που θα έπρεπε να στελεχώσουν το νέο ελληνικό κράτος, το 1829, οι απαραίτητα μορφωμένοι επιστήμονες, οι άνθρωποι των γραμμάτων, οι ποιητές κ.α. θα προερχόταν όλοι από τα βενετοκρατούμενα (ή αγγλοκρατούμενα) Επτάνησα είτε από από τις τάξεις των διαβιούντων στην Ευρώπη, όπως λ.χ. οι πρωτεργάτες της ιδρύσεως της Φιλικής Εταιρείας. (Να μην παραλείψουμε τον παλαιότερο Θεοτοκόπουλο, που προήλθε από την βενετοκρατούμενη Κρήτη, η οποία εάν ήταν τουρκοκρατούμενη δεν θα είχε ποτέ γεννήσει ένα τέτοιο ζωγράφο). 
Εκ του οδυνηρού αποτελέσματος ασφαλώς κρίνεται η μαύρη "τύχη" των λαών που κατοίκησαν τον τόπο που κατέλαβαν οι Οθωμανοί. Τα υπόλοιπα είναι εκ του πονηρού...

Σημ. 3 για περισσότερες πληροφορίες βλ. Νίκου Βασιλόπουλου "Λατινοκρατία στην Άνδρο -Κάστρα, πύργοι, εκκλησίες και φέουδα"  Β΄ Έκδοση 2015 Σ. Γαρυφάλλου