Το εκκλησάκι της Καταφυώτισσας-Σπηλιώτισσας και η Κατασυρτή

 Αποίκια:  Καταφυώτισσα και Κατασυρτή 

Η Καταφυώτισσα ή Σπηλιώτισσα έχει το προνόμιο να είναι το εξωκλήσι για το οποίο έγραψαν οι ιστορικοί Ι.Τέντες, Σπυρ. Λάμπρος, Περ. Ζερλέντης, Δ. Πασχάλης, Δ. Πολέμης και ο συντάκτης του άρθρου. Χάρη σε τρία έγγραφα του 17^ου αι. το εκκλησάκι έγινε αιτία να αποκαλυφθεί η Ιστορία στο πεδίο της Άνδρου με απρόβλεπτο τρόπο και αποκαλυπτικές πτυχές.Σημ.1

Γενικά

Η Λατινοκρατία στην Άνδρο διαρκεί έως το 1566. Ήδη από το 1538 οι Λατίνοι είχαν αναγνωρίσει την Επικυριαρχία των Οθωμανών. Αυτό επιφέρει την πλήρη διασάλευση της λατινικής Εξουσίας στο νησί. Περίπου το 1560 επανακάμπτει η Ορθόδοξη Επισκοπή (τότε Αρχιεπισκοπή) στην Άνδρο. Από το 1579 αρχίζει η Τουρκοκρατία. Η Ορθόδοξη Επισκοπή μαζί με την Μονή της Αγίας/Ζωοδόχου Πηγής (έτος ιδρύσεως περίπου το 1560) θα επιδιώξουν αφενός την εκδίωξη και εξαφάνιση κάθε μορφής λατινικής παρουσίας σε ανθρώπινο αλλά και κτιριακό-λατρευτικό πεδίο ακόμη και σε αυτό που την διαδέχεται ιδιοκτησιακά.

Το Πλαίσιο                                                                                                                              

Το 1599 ο μισέρ Ζάννε (miser Zanne) δωρίζει ακίνητα, μέσω ενός μοναχού Λαυρεντίου, ώστε να ιδρυθεί η Μονή του Αγ. Νικολάου στα Σόρα «Κτήματα εις την Άχλα από το βουνόν ως χύνουν τα νερά έως το ποτάμι» όπως γράφεται στον Κώδικα της Μονής.Σημ.2 Πρόκειται για τον σερ Ζάννε Κοττάκη ο γιος του οποίου Κότε (Βισκόντε) λαμβάνει από την Μονή 3 ριάλια στις 17 Σεπτ. 1635, για τεμάχιο που είχε αφιερώσει σ’ αυτήν ο πατέρας του (Ζάννες) και βρισκόταν στον κάμπο της Άχλας.  Όπως φαίνεται η Μονή «κληρονομεί» επίσης ένα σύνολο εκκλησιών που εκτείνονται στα όρια του παλαιού μεγάλου φέουδου. Άλλες μέχρι τα Αποίκια άλλες στην ευρύτερη περιοχή της Άχλας, ακόμη και την Θεοτόκο στην νησίδα. Σημ.3

 

 

Η Μονή του Αγίου Νικολάου στα Σόρα. Χτίστηκε στον χώρο που παραχωρήθηκε από τον μισέρ Ζάννε Κοττάκη στους μοναχούς "από το βουνόν ως χύνουν τα νερά έως το ποτάμι". 

 Στα Αποίκια, η Μονή ανακαίνισε πριν το 1640 την εκκλησία της Κατασυρτής και ενδιαφέρθηκε εντονώτατα για το εξωκλήσι της Καταφυώτισας. Ο Δ. Πολέμης θεωρεί για την Κατασυρτή πιθανώτερο ..»ότι ο αρχικός ναός ήτο κτίσμα της Φραγκικής περιόδου«.. πως η ανακαίνισή της πραγματοποιήθηκε από τους μοναχούς ‘αλλά και με συνδρομή αρχόντων’ στους οποίους στα προηγούμενα χρόνια ανήκε. Η Μονή του Αγ.Νικολάου φαίνεται να υποκαθιστά χωροταξικά, συμβολικά και κυριολεκτικά, τον παλαιό φεουδάρχη της περιοχής. Η Ορθόδοξη Επισκοπή (πιθανόν με την παρότρυνση της ισχυρότατης Μονής της Αγίας), προσπαθεί να μειώσει, όπως μπορεί, την παρουσία της Μονής Αγ.Νικολάου, μέσω της ιερατικής καταλήψεως της Καταφυώτισσας. (Η Μονή της Αγίας, εξ άλλου επιδιώκοντας να μείνει μόνη της σε ολόκληρη την βόρεια Άνδρο, θα οδηγήσει σε διαδοχική εξαφάνιση, μετά από δικαστικές διαμάχες -και αφού έχει καταστήσει υποβαθμισμένα μετόχια-την Μονή Παντοκράτορος στις Γίδες μετά το 1701 αλλά και την Αγία Μονή/Λαυριές ή Αγ.Αθανασίου στην Κατάκοιλο μετά το 1830 όταν ο ναός του αφέθη εξ αβελτηρίας των καλογήρων της Αγίας να καταρρεύση εις σωρόν ερειπίων. Δ. Πασχάλης) Σημ4.        

 Άνω: ότι έχει μείνει από την Μονή Παντοκράτορος στις Γίδες. Κάτω: Τα ερείπια της Αγίας Μονής ή Αγ. Λαύρας ή Αγ. Αθανασίου στην Κατάκοιλο. 

Η Καταφυώτισσα ή Σπηλιώτισσα                                                             Φαίνεται ότι σύντομα η Επισκοπή έθεσε θέμα κυριότητος της Καταφυώτισσας γιαυτό και το 1658 ο Άνδρου Αυξέντιος εξέδωσε σχετική απόφαση. Σημ.5 Μέσα στο ίδιο πλαίσιο αυθαιρέτων καταπατήσεων εκ μέρους της Επισκοπής Άνδρου των ναών της Μονής Αγ.Νικ. όπως προκύπτει από το συνοδικό γράμμα του Πατριάρχη Κωνστ/λεως Διονυσίου Δ΄ στις 28 Δεκ.1683 προς τον Επίσκοπο Άνδρου, ο παπά Γιαννούλης Κωνστάντιος εντέλλεται να απομακρυνθεί από την Κατασυρτή και επικυρώνεται ταυτοχρόνως ότι η εκκλησία ανήκει στο Μοναστήρι… Σημ.6 

Το 1686 ο πρωτόπαπας Γιάννης Μεντρινός φαίνεται να έχει οικειοποιηθεί την Καταφυώτισσα μολονότι αυτή φέρεται να ανήκει στην Μονή. Και ενώ βρισκόμαστε εν πλήρει Τουρκοκρατία, σε πόλεμο Βενετών-Τούρκων, η Μονή προκειμένου να εκδιώξει τον παπά-Μεντρινό, καταφεύγει στον Βενετό ρέκτορα (κυβερνήτη) της Τήνου!!! Ο ρέκτωρ επιλαμβάνεται πλήρως της υποθέσεως. 

Πρώτος ο Σπ.Λάμπρος δημοσιεύει το 1909 τρία απόγραφα αντιστοίχων εγγράφων της Μονής Αγ. Νικολάου στα Σόρα, τα οποία τού είχε αποστείλει προ πολλού ο Ανδριώτης καθ. Ι. Τέντες. Σημ.7

 Το εντυπωσιακό εσωτερικό της Καταφυώτισσας -Σπηλιώτισσας με τον σπηλαιώδη βράχο. Στον βορεινό τοίχο βλέπουμε τα δύο παράθυρα.

Α) το πρώτο με ημερομηνία 3 Σεπτ. 1686 από Τήνο. Μ΄αυτό ο ρέκτωρ Zorzi Barbarigo, με ύφος αυστηρότατο προστάζει τον παπά-Μεντρινό να αφήσει ελεύθερο το ποσέσο (possedere = κατέχω) του εξωκλησιού και να μην το ξαναεφημερεύσει επί ποινή 50 ρεαλιών. Φαίνεται ότι ο π. Μεντρινός κατέφυγε σε κάθε μέσον και προπαντός στην Επισκοπή Άνδρου η οποία ιδιαιτέρως τον συνέδραμε… και ο ρέκτωρ ανακάλεσε την εν λόγω προσταγή (μαντάτο, mandato=εντολή).

Β) το δεύτερο με ημερομηνία 23 Νοεμ. 1687 προέρχεται από την Μονή και απευθύνεται στον ρέκτορα της Τήνου. Σ΄αυτό οι μοναχοί παρακαλούν τον ρέκτορα και του ζητούν να τον δουν με μάρτυρες κ.λ.π. Ο ρέκτωρ δέχεται και οι μοναχοί του αποδεικνύουν τα επί της Καταφυώτισσας δικαιώματά τους. Οπότε ακολουθεί το τρίτο έγγραφο.

Γ) Προέρχεται από τον νέο ρέκτορα Mario (ή Marcο) Barbarigo με ημερ.10 Μαϊου 1689. Μ΄αυτό ο ρέκτωρ απαγορεύει στον π. Μεντρινό οποιαδήποτε ανάμειξή του στο εξωκλήσι, του επιβάλλει ποινή 50 ρεαλιών και αναγνωρίζει την πλήρη κυριότητα και χρήση της Καταφυώτισσας από τους μοναχούς της Μονής. Κατόπιν οι μοναχοί το 1703 καταφεύγουν στον Πατριάρχη από τον οποίο αποσπούν τελική απόφαση για το εξωκλήσι τους ώστε κανείς στο μέλλον να μην μπορεί να αμφισβητήσει το καθεστώς του και προπαντός η -τότε- τουρκόφιλη Επισκοπή Άνδρου. (Ενδεχομένως η αρνητική για την Επισκοπή απόφαση του Πατριάρχη να απορρέει από την θετική για την Βενετία και αρνητική για την Τουρκία Συνθήκη του Κάρλοβιτς. Οπότε ο Πατριάρχης ακολουθεί την υποχωρητική -λόγω ήττας- στάση της Υψηλής Πύλης.) Ο Σπ. Λάμπρος σχολιάζοντας το γεγονός καταλήγει στο συμπέρασμα ότι κατά τον μεσολαβήσαντα τουρκοβενετικό πόλεμο μάλλον οι Βενετοί κατέλαβαν για μικρό χρονικό διάστημα (1686;-1699;) την Άνδρο χωρίς αυτό ποτέ να καταγραφεί ιστορικά. Έτσι δικαιολογεί την ανάμειξη των Βενετών σ΄αυτή την αντιδικία. Σημ.8 . 

Ο Περικλής Ζερλέντης το 1911 σχολιάζει το περιεχόμενο των εγγράφων και συμφωνεί με τον Σπ. Λάμπρο για την σχετικά εφήμερη κατάκτηση της Άνδρου από τους Βενετούς. Σημ.9 Ο Δ. Πασχάλης αναφέρει απλώς τις επιστολές χωρίς κάποιο σχόλιο…

Ο Δ. Πολέμης καταγράφει με λεπτομέρεια μεθοδική, τα γεγονότα. σημ.10. Σχολιάζει και ο ίδιος τα συμβάντα, συμφωνεί, εμμέσως πλην σαφώς, με την γνώμη των Λάμπρου και Ζερλέντη περί αγνώστου κατοχής της Άνδρου, ιστορικό συμβάν που θα επιβεβαιωθεί αργότερα. Ωστόσο μέσα σ΄αυτή την αδιανόητα ζοφερή περίοδο εξαιρετικά ενοχλημένος εξανίσταται και γράφει: ξενίζει η ανάμειξις του Βενετού διοικητού εις τα εκκλησιαστικά πράγματα, τής από αιώνος και παρά των Τούρκων καταληφθείσης Άνδρου, η οποία προεκλήθη υπ΄αυτών εκείνων των μοναχών… …η κατά την εποχήν των τουρκοβενετικών πολέμων σκανδαλώδης ανάμειξις των Βενετών εις τα εκκλησιαστικά πράγματα των νησιωτών κ.α. Έτσι αφενός αποδέχεται μεν ότι η επέμβαση των Βενετών ζητήθηκε από τους μοναχούς αλλά αφετέρου θεωρεί φυσική και μη σκανδαλώδη την Τουρκική Κατοχή επί των νησιωτών και για τούτο ουδείς θα έπρεπε να παρέμβει και με οιονδήποτε τρόπο να ενοχλήσει τις στρεβλές επιπτώσεις της. Με άλλα λόγια η Τουρκική Κυριαρχία (αφού είναι και από αιώνος!!) είναι κάτι το φυσιολογικό και η-αιτηθείσα άλλωστε- επέμβαση των Βενετών είναι αφύσικη και σκανδαλώδης και εκ προοιμίου καταδικαστέα… Να σημειωθεί ότι ουδείς των άλλων ιστορικών κάνει τέτοιο σχόλιο. σημ.11

  Κάτω αριστερά ο διερχόμενος επαρχιακός κάτω από την Καταφυώτισσα που διακρίνεται μέσα στο πράσινο. Δεξιά της ο ογκώδης βράχος, το λεγόμενο Καταφύ, με τις σπηλιές ψηλά όπου για να φθάσει κανείς κατεβαίνει μόνον κρεμασμένος με σκοινί από το πάνω μέρος που φωτίζεται στην φωτογραφία από τον ήλιο. 

Το ενδιαφέρον κατά την γνώμη μου είναι, ποιά ήταν και πώς προέκυπταν τα δικαιώματα της Μονής επί του εξωκλησιού. Το επιδειχθέν άμεσα ενδιαφέρον της Μονής, αλλά και η απόφαση υπέρ των μοναχών εκ μέρους του ρέκτορα δεν αφήνει αμφιβολία ότι το εξωκλήσι ανήκε, (όπως και Δ. Πολέμης πιστεύει στην Μονή Αγ. Νικολάου). Η προσφυγή όμως στον κυβερνήτη της Τήνου υποδηλώνει τον τρόπο κτήσεως και κατοχυρώνει την Μονή ως ιδιοκτήτρια. Πρόκειται δηλ. για μια κατάσταση που διαδέχθηκε ιδιοκτησιακά τους Λατίνους. Απέκτησε δε τμήματα θέσεων και περιοχών που αποτελούσαν τμήμα του φέουδου μαζί με την Καταφυώτισσα και τον ναό της Κατασυρτής. Την τελευταία, πριν το1640, φροντίζει η Μονή να ανοικοδομήσει, ώστε να δημιουργήσει εκεί τον ναό των χωριανών κατά τα πρότυπα της περασμένης φεουδαρχικής κοινωνίας, αλλά και παράλληλα να δημιουργήσει «ενορία» κατά τις νέες τουρκικές διοικητικές - φορολογικές απαιτήσεις. (Επίσης όπως είδαμε η Επισκοπή Άνδρου προσπαθούσε με κάθε τρόπο να αμφισβητήσει στην Μονή Αγ. Νικολάου την ιδιοκτησία και χρήση τής Κατασυρτής). 

 

                                         Ο ναός της Κατασυρτής σήμερα. 

 Ο Δ. Πολέμης  πιθανολογεί ότι η Κατασυρτή, δεν ήταν δυνατόν να ήταν βυζαντινή, να προϋπήρχε δηλ. του 1207, τόσο παλαιά και για να ανοικοδομηθεί το 1640 θα πρέπει να ήταν ορθόδοξη[;] και να είχε ασφαλώς κτισθεί επί Φραγκοκρατίας, αλλά να ήταν σχετικώς παλαιά, ώστε περίπου το 1640 να χρειαζόταν ανοικοδόμηση.σημ.12 Ήταν λοιπόν μία εκκλησία της Φραγκοκρατίας στην δικαιοδοσία φεουδάρχη, ο οποίος μεταβίβασε την γη, τα εν γένει ακίνητα και τη χρήση τους στην Μονή. Επειδή λοιπόν αυτό ίσχυε αλλά εν τω μεταξύ οι Οθωμανοί είχαν αναθέσει στους ιερείς των ενοριών την συλλογή των φόρων είχε προηγηθεί διαμάχη ως προς την κατοχή του ναού, η οποία εν τούτοις απέβη, διά πατριαρχικού γράμματος, στην επιβεβαίωση των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Μονής επί του ναού (όπως επισημαίνει ο Δ.Πολέμης στο προαναφερθέν άρθρο του).Σημ.13 Ακολουθώντας την κατ΄εξοχήν φεουδαλική "νομική" συνήθεια ο π. Γ.Κωνστάντιος αφήνεται εν όσω ζει, να ιερουργεί στην Κατασυρτή και να αποδίδει πάκτος στην Μονή 10 λίτρες κεριού κατ΄έτος. 

Ως προς την Καταφυώτισσα: Φαίνεται ότι ο π. Μενδρινός εν τούτοις παραμένει... Το 1708 εν τέλει υπογράφει ότι αποχωρεί τελεσίδικα από την Καταφυώτισσα Σημ.14                              

  Ο εσωτερικός χώρος του ιερού βήματος. Μολονότι τα ανοίγματα των παραθύρων, δεδομένων των διαστάσεων, είναι σίγουρα νεώτερα, υπάρχουν κάποια στοιχεία άξια παρατηρήσεως. Επισημαίνεται ύπαρξη δύο κογχών (ιερών). Στους δίκογχους ναούς η αριστερή κόγχη διέθετε όλα τις απαραίτητες θέσεις της ορθόδοξης λατρείας δηλ. τοιχοθυρίδα για την τέλεση της προσκομιδής και 'νιπτήρα' για το ζέον. Εδώ υπάρχουν τα δύο τελευταία μόνον στο αριστερό ιερό (κόγχη). Η δεξιά κόγχη προωριζόταν για τους καθολικούς. Θα έλεγα ότι πρόκειται για μονόχωρο δίκογχο ναό, διόλου σπάνιο στην Άνδρο.

 

Ανέφερα την εκκλησιαστική αυτή υπόθεση διότι κατά τη γνώμη μου δεν αποτελεί μία απλή «παπαδίστικη» διαφορά, με οικονομικά οφέλη αλλά επειδή υποκρύπτει παλαιότερα δικαιώματα, και περί ιδιοκτησίας θέματα ενός έντονου ανταγωνισμού. Ενός ανταγωνισμού απότοκου της Τουρκικής Κατάκτησης και του Βενετικού παράγοντα στο Αιγαίο. Μέσα σ΄αυτό το πλαίσιο η Μονή αγωνιζόταν να διατηρήσει εν μέσω της ολοένα παγιούμενης Τουρκοκρατίας αυτά που νομότυπα είχε αποκτήσει. Για να είμαστε σαφείς η ανώτερη κοινωνική τάξη των Λατίνων αρχόντων (θεωρουμένων βενετόφιλων), που ασκούσαν-και μέσω της Θρησκείας-εξουσία, αμφισβητήθηκαν και ανατράπηκαν από την νέα Οθωμανική τάξη πραγμάτων. Η Ορθόδοξη Επισκοπή επιδίωκε να αλώσει και να καρπωθεί υλικά και ιδεολογικά ό,τι ήταν δυνατόν, παρακάμπτοντας οποιαδήποτε μορφή άλλης κοινωνικής ομάδας και δημιουργώντας μία νέα Εξουσία ελεγχόμενη και ποδηγετούμενη εμμέσως από την Υψηλή Πύλη. Σημ.15 Αυτό εκμεταλλευόμενος ο π. Γιάννης Μεντρινός, «μπήκε» στο εξωκλήσι, στο επιζών αυτό απομεινάρι της (μέσω της Μονής) Φραγκοκρατίας για να το οικειοποιηθεί με το ευνόητο κύρος, της -τότε- φιλοοθωμανικής Επισκοπής Άνδρου. Το ίδιο ίσως έπραξε ή κατηύθυνε (η Επισκοπή) ευκολώτερα με τον Σκίνο, αφού η βίγλα είχε πάψει πλέον να λειτουργεί ως τέτοια, όπου εκεί βρίσκουμε τον κατά τα φαινόμενα γιο του, παπά-Δημ.Μεντρινό να κατέχει την εκκλησία του Άη-Γιάννη του Σκίνου μαζί με κάποιον παπά-Πετρίση, κατά το 1735. Ο δεύτερος των δύο, το ίδιο έτος πωλεί το μερίδιό του στην Μονή. Ο παπα-Μεντρινός ίσως λίγο αργότερα… Σημ.16 Η Μονή κατοχυρώνει εν μέρει τα παλαιά κεκτημένα της..

Στα χρόνια που ακολούθησαν η απώτερη αιτία των διαφορών ξεχάστηκε, η Κατασυρτή έγινε ενοριακός των Αποικίων και η Καταφυώτισσα έπαψε να αποτελεί μήλον της έριδος.  Απέμεινε ένα ελάχιστης σημασίας οικονομικό ενδιαφέρον επί του οποίου φιλονικούσαν μοναχοί και εφημέριοι, ενώ οι Αποικιανοί είχαν για χρόνια μία ψυχρότητα απέναντι στο Μοναστήρι... 

                                                                            Νίκος Βασιλόπουλος   11/2023

                                                                                   αρχιτέκτων ερευνητής.

Σημ.1 Ο Πολέμης είχε παραθέσει 24 έγγραφα και 4 σημειώματα και απογραφές στο άρθρο του «Ο ναός της Καταφυωτίσσης» Πέταλον 2^ον Άνδρος 1980 σ. 46-74, προερχόμενες από το Αρχείο της Μονής του Αγ. Νικολάου στα Σόρα.)                                                                                                                          

Σημ.2. Δ.Πολέμη «Τα μοναστηριακά του Αγ.Νικολάου» Ανδριακά Χρονικά 32 ΚαΪρειος 2001 σελ 18, υπ΄αρίθμ 2 έγγραφο 

Σημ.3 .Δ.Πασχάλη «η Μονή του Αγ.Νικολάου στα Σόρα» Ανδριακά Χρονικά 13 σελ.31  Επίσης η Μονή φέρεται να έχει και άλλα εξωκλήσια : Αγ. Μαρίνα στου Καρυστινού, η Παναγία εις του Σταματέλου (Μπίστη) η Κοίμησις, εις του Ταπόντε ο Άγ. Δημήτριος και εις την Ράχη η Αποτομή του Προδρόμου. Δ. Πολέμη «η εκκλησία της Κατασυρτής εν Άνδρω» Θεολογία 40 1969  Σ.σ. Φαίνεται ότι η αφιέρωση ήταν μόνον ως προς την χρήση και όχι ως ιδιοκτησία γι΄αυτό και οι μοναχοί απέδιδαν στον Κοττάκη πάκτος σε χρήμα.                                                     

Σημ.4 Δ.Πολέμης «η Μ. Παντοκράτορος κατά τον 17^ον αι Πέταλον 7 1999 σ.20) και Δ. Πασχάλη «12 εν Άνδρω Βυζαντιναί Μοναί» Ανάτυπον τ. ΙΒ΄ Ε.Ε.Β.Σ. ΕΣΤΙΑ σ.24. «Η Λαύρα είναι μετόχιον της μ. Ζωοδόχου Πηγής, της επικεκλημένης Αγίας, ην και μόνην ευθύνει η καταστροφή του ωραίου ναού»)           

Σημ.5 Δ. Πολέμης «Ο ναός της Καταφυωτίσσης» ΠΕΤΑΛΟΝ σ.53-54) 

Σημ.6 Δ. Πολέμη «η εκκλησία της Κατασυρτής εν Άνδρω» Θεολογία 40 1969 σ.541-544)                       

Σημ 7 Σπ. Λάμπρου "τρία έγγραφα της εν Άνδρω μονής του Αγ. Νικολάου." Νέος Ελληνομνήμων 6 σελ.243-5),  

Σημ 8 Ο Μενδρινός είναι απόγονος Λατίνων αρχόντων. Απαντώνται και στην Νάξο σε δικαστική διαμάχη οι μισέρ Αντώνης Μενδρινός και μισέρ Λιναρδής Μενδρινός το 1673. Ιωάννης Χατζάκης "Ο κώδικας ΓΑK 85 του Πούμπλικου Νοτάριου Νάξου Ι. Μηνιάτη. τ. Β΄ Εκδ. Ακαδημία Αθηνών Ε.Κ.Ε.Ι. Ε.Δ. τ. 50 Παρ. 16 2021 σελ.177 

Σημ. 9 Έλεγχος παριστορίσεων. Εκκλησιαστική Αλήθεια31 σελ. 118-9)

Σημ.10 Πέταλον 2 «ο ναός της Καταφυωτίσσης-Σπηλιωτίσσης»).                                                  

Σημ.11 Δ.Πολέμη «τα μοναστηριακά του Αγίου Νικολάου» Α.Χ. 32 Καϊρειος 2001 σημ.1 σ.21)           

Σημ.12 Πολέμης «η εκκλησία της Κατασυρτής εν Ανδρω» Θεολογία 40 1969 σελ534-46                

Σημ 13 Ηλ. Κολοβού «όπου ην κήπος» Πανεπιστ. Εκδ. Κρήτης-Καιρειος 2017 σελ.18 ‘αυτοί που συνέλεγαν τους φόρους για λογαριασμό των επιτρόπων ήταν οι ιερείς". Σημ. συντ.: 1^ον τους Επιτρόπους διώριζαν οι Τούρκοι 2^ον οι ιερείς ήταν οι φοροσυλλέκτες των Οθωμανών σε πρώτη βαθμίδα γιαυτό στην Οθωμανική απογραφή του 1670 το 40% των ιερέων ήταν κιόλας εύποροι, ενώ από τους 71 νερόμυλους οι 10 ανήκαν σε ιερείς...                

Σημ.14 Δ. Πολέμης «ο ναός της Καταφυωτίσσης σελ. 68

Σημ.15 Δεν είναι διόλου τυχαίο ότι ο παππούς του Κωνστάντιου επίσης Γιαννούλης Κωνστάντιος κατέχει την σημαντικώτατη θέση του νοταρίου τον Σεπτ. του 1579, ένα μόλις μήνα μετά τον θάνατο του Πορτογαλοεβραίου Κωνστ/πολίτη Ηγεμόνα της Άνδρου Ιωσήφ Νάσι, οπότε και το νησί υπήχθη στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Δ. Πολέμη «η εκκλησία της Κατασυρτής σημ. σελ.53                       

Σημ.16 «Μοναστηριακά Αγ. Νικολάου» Δ. Πολέμη έγγραφο 73 σελ.198-9)    

Παραθέτω το τρίτο έγγραφο που είχε εντοπίσει στην Μονή Αγ. Νικολάου ο Ι. Τέντες: 

        Εμείς μαριος Μπαρμπαρίγος δια την γαλινοτάτη αφεντια της βενετιας ρετορες και πρεβεδουρος.

         Επιδη αποφασιστικε από τον δεσπότι ρωμεον της αντρου η εκλισια ονοματισμενη η παναγια της καταφιγης εις το νισι της αντρου του μοναστιριου του αγιου νικολαου εις το ανωθι νισι ως καθος με διαφορες μαρτιριες και σετεντσα του λεγαμενου δεσποτι εις της 8 νοεβριου 1686 και μανταδο του απερασμενου μας ρετορου εις ταις 3 σετεβριου του λεγαμενου ετος από τον οπιο κερο ειχεν το ποσεσο το ανωθεν μοναστηρι, ως και σημερο και διοτι εσι παπα γιανι μεντρινο ελαβες από λογου μας μανταδο ταις 12 του απερασμενου μαρτιου εναντιο εις τα ανωθεν λεγάμενα με διναμις του οπιου εμπικες εις το ποσεσο δια ταφτο από ταπινι παρακαλια του ηγουμενου του αφτου μοναστιριου και τον καλογερον του προσταζομε εσενα ανοθεν παπα γιανη να μη ημπορεις πλεον απεδο και εμπρος να μετεχις από την ανωθεν εκλισια μηδε εις τα πραματα της μηδε εσι αλος εις το ονομα σου αμι να αφισις λεφτερο το ποσεσο της παναγιας και εις οτι μετεχι του ανωθεν μοναστηριου του αγιου νικολαου ος ανωθεν και πενα ρεαλια πενιντα αφιερομενα εις την πουπλικα κασελα και αν εχις δικαιοματα θελις ανεφανιστη εμπρος εις τον ανωθεν δεσποτι να σας κρινη.

     Εις τιν τινο 10 μαγιου

                              Μαριος Μπαρμπαριγος ρετορες και πρεβεδουρος .

σετέντσα = η απόφαση (ενίοτε δικαστική) Η απόφαση μετά από απαραίτητη κρίση. ιταλ. sentenza, γαλ. & αγγλ. sentence 

μαντάδο/μαντάτο= έγγραφη εντολή

ποσέσο=κατοχή, από το κατέχω. Ιταλ. posseso, ρήμα possedere

Πένα = ποινή. Ιταλ.pena γαλλ. peine

Ρεάλια=Reali ασημένιο νόμισμα.

Πούπλικα κασέλα = το Δημόσιο Ταμείο. Ιταλ. Pubblica Cassela

Πρεβεδούρος= Προβλεπτής (της Τήνου).