ΤΑ ΧΑΣΑΠΙΑ

 ΤΑ ΧΑΣΑΠΙΑ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ

Στoν 15ο τόμο των  Ανδριακών Χρονικών σελ. 92 ο Ι. Ζωγράφος καταγράφει τα εξής ενδιαφέροντα : «Ενοικιάσθη εσχάτως ως Λέσχη η επί της οδού της νέας αγοράς μας ωραία οικία της Αικατερίνης Α. Καμπάνη, διεκοσμήθη δε μετά πολλής φιλοκαλίας. Ο δε κοσμήτωρ της Λέσχης…Έτος 1887.

Η οδός της Νέας Αγοράς δεν ήταν άλλη από τον δρόμο στον οποίο έβλεπαν τα Χασαπιά. 

Ο δρόμος με τα Χασαπιά, το κτίριο των οποίων διακρίνεται αριστερά με εναλλασσόμενες πόρτες και παράθυρα. Είχε τότε ωνομασθεί ως ο δρόμος της Νέας Αγοράς σε διάκριση ως προς τον δρόμο της Αγοράς, την οδό δηλ. Γ. Εμπειρίκου. 

Σε φωτογραφία του 1903 με βέλος φαίνονται τα Χασαπιά ήδη χτισμένα, όχι καλοσυντηρημένα. 

Ας αρχίσουμε καλύτερα από την αρχή : Ήδη πριν την Τουρκοκρατία έξω από την Οξώπορτα ξεκινούσαν τρεις δρόμοι. Προχωρώντας αριστερά και σύντομα μετά από την σημερινή θέση -περίπου- της προτομής Καΐρη στρεφόταν νότια. Εκεί το έδαφος ήταν εντονώτατα επικλινές αρκετών μέτρων χαμηλότερα από την σημερινή στάθμη του δρόμου. Δεν υπήρχε παρά ένα μικρό μονοπάτι. Κατέβαινε νότια κάνοντας ένα διπλό τελικό σίγμα για να περάσει από την κοιλάδα του Παραπορτιού (και μέσω του καταχωμένου σήμερα γεφυριού να διεκπεραιωθεί προς την πλευρά του Καλλιβρούση (Καρλάκα) με τελικό προορισμό το Πάνω Κάστρο-Κόρθι). 

Στην φωτογραφία του 1903 διακρίνεται το μονοπάτι που ξεκινούσε από τον δρόμο των Χασαπιών και κατέβαινε, κάνοντας ζίγκ-ζαγκ, στο Παραπόρτι. 

 

  Το παλαιό γεφύρι του Παραπορτιού από το οποίο διερχόταν ο δρόμος με κατεύθυνση το Πάνω Κάστρο. 

Ο χώρος που περιγράψαμε ήταν εντελώς ακατάλληλος για οποιαδήποτε χρήση αφού ήταν μια κοινή κατρακύλα. Η κατρακύλα και η απότομη κάθοδος στρεφόταν νότια εκεί δίπλα που είχε σκαφτεί προ αιώνων η τάφρος του Κάστρου. Άγνωστο πώς όλος αυτός ο χώρος περιήλθε στον Δήμο Άνδρου. Έτσι λοιπόν συνέβησαν τα εξής :

Α΄  Η τάφρος επιχωματώθηκε μετά τα μέσα του 19^ου αι. άγνωστο με πόσα υλικά. (ο Πολέμης υποθέτει με υλικά των τειχών του Κάστρου).

 

Στην γκραβούρα του Tournefort (1700) διακρίνεται η κατωφέρεια μπροστά από τα τείχη του Κάστρου, με την αυτονόητη τάφρο. Η τάφρος σκεπάστηκε πριν το 1880 και δημιουργήθηκαν τα σκαλιά προς το Παραπόρτι επί Δημαρχίας Γ. Πούμπουρα. Στην γκραβούρα διακρίνεται ο πύργος του Τούρκου Αγά σε υψηλή θέση και έτσι γίνεται κατανοητή η κατωφέρεια προς τα ανατολικά και νότια του αλλοτινού πύργου. Ο πύργος έχει ανεγερθεί σε λοφοειδές έξαρμα που συνεχίζεται ανερχόμενο δυτικά.

Β΄  από τον Δήμαρχο Γεώργιο Πούμπουρα(1870-1887), το 1884 δημιουργήθηκαν τα σκαλοπάτια προς την παραλία Παραπορτιού που ήταν και το αγκυροβόλιο της εποχής. Σημ. Πολέμης Ιστορια σ.137 Πεταλον 1981 

Γ΄  Ταυτόχρονα επιχωματώθηκε η περίφημη κατρακύλα που περιγράψαμε νότια του δρόμου, ο οποίος ξεκινούσε από την Οξώπορτα με κατεύθυνση την Μεσαριά. Για να γίνει η επιχωμάτωση της πελώριας αυτής κατρακύλας κτίσθηκαν πανύψηλοι αναλημματικοί τοίχο (παραβολές) που εύκολα διακρίνονται και σήμερα από την πλατεία Καΐρη αλλά και περπατώντας μετά το κτίσμα των δημοτικών ουρητηρίων. Άγνωστο επίσης είναι με ποια υλικά επιχωματώθηκε η τεράστια αυτή κατρακύλα. 

Το έργο πάντως αυτό ήταν όχι μόνον πολύ μεγάλο αλλά και έδωσε νέα μορφή στον έξω της Οξώπορτας χώρο του Κάστρου με μελλοντική την πλατεία εκεί που προηγουμένως υπήρχε μία χαώδης και σχεδόν απόκρημνη έκταση. 

Αριστερό βέλος η πλατεία Καΐρη. Με το δεξιό βέλος φαίνεται η οδός Γ. Εμπειρίκου (Αγορά) και με το μεσαίο βέλος φαίνεται η νέα οδός που είχε κατασκευασθεί από τον Δ. Πούμπουρα για την δημιουργία της Νέας Αγοράς. 

Για την δημιουργία της Νέας Αγοράς, με τα Χασαπιά κ.λπ. κτίσθηκαν υψηλοί αναλημματικοί τοίχοι στη θέση που προηγουμένως υπήρχε μια μεγάλη "κατρακύλα". 

Δ΄  Από το έργο αυτό προέκυψε μία κατάσταση όπου στην θέση της παλαιάς κατρακύλας (χάρη στις παραβολές) δημιουργήθηκαν :

1^ον ένας δρόμος, ο οποίος συνέδεσε την Πλατεία με τον χώρο όπου υπήρχε η Σχολή Καΐρη (Δημοτικό)                                                                                                       

 2^ον σε ένα βραχώδες οικόπεδο ανεγέρθηκε{;) το κτίριο του Δήμου Άνδρου (Κοινότητα). Το σημείο αυτό βρίσκεται υψομετρικά στην ίδια θέση με τα ακίνητα ιδιοκτησιών Μαρ. Νικολαΐδου, κληρ. Βασ. Γιαννίση-Γκιώνη, Μιχ. Γ. Βρεττού, κληρ. Αχ. Λογοθέτη, Γιαβρίδη, Μ. Βρεττού. Η υψηλή αυτή λοφώδης θέση δημιουργεί υπόνοιες ότι ο λόφος εκβραχίστηκε ανατολικά και η στάθμη του κατέβηκε τόσο χαμηλά ώστε να φθάσει, περίπου στο επίπεδο της εισόδου του Κάστρου, της Οξώπορτας, έργο που ανάγεται στα χρόνια ανεγέρσεως του Κάστρου, (13ος αι).  

Πολύ κοντά, σε υψηλότερο σημείο, λόγω του ανερχομένου εδάφους, που διακρίνεται και σήμερα, είχε κατασκευασθεί το κτίριο της παλαιάς Κοινότητας Άνδρου. Σήμερα έχουν απομείνει μόνον τα ερείπιά του. Φωτό κάτω : για να φθάσει κανείς εκεί υπάρχουν οι παρακάτω δημοτικές δίοδοι. Αξιοσημείωτη είναι η υψομετρική διαφορά έναντι της πλατείας Καΐρη.

Ο άλλοτε εσωτερικός χώρος της παλαιάς Κοινότητας. Αποτελεί δημοτικό οικόπεδο. Οι χονδρές τοιχοποιίες παραπέμπουν πάντως σε πολύ παλαιά κατασκευή.

Στο κέντρο της φωτογραφίας φαίνονται οι οικίες κτισμένες σε υψηλότερη θέση ακολουθώντας το ανερχόμενο ανάγλυφο του εδάφους. 

3^ον νότια του δρόμου (δεξιά ανεβαίνοντας) κτίσθηκε ένα επίμηκες μεγάλο οίκημα καταστημάτων του Δήμου (όπου στεγάστηκαν τα Χασαπιά).

4^ον κάτω του δρόμου τα οικόπεδα ήταν και παραμένουν ιδιοκτησία του Δήμου. Το δάπεδο του δρόμου, όταν κανείς διερχόμενος το προσέξει, «ακούγεται κούφιο» κάτω από τα πόδια του. Αυτό οφείλεται βέβαια στο ότι το υπέδαφος του οδοστρώματος έχει προέλθει από μπάζωμα. Για την πλακόστρωση του δρόμου χρησιμοποιήθηκε, όπως και για το μπάζωμα- κάθε είδους υλικό. Συγκεκριμένα υπάρχει ακόμα παλαιότατη μαρμάρινη νεκρική πλάκα στην οποία διακρίνεται το ίχνος του κρίκου, δυστυχώς χωρίς άλλο χαρακτηριστικό σημάδι. 

Ο πλακόστρωτος δρόμος δημιουργήθηκε με εκτεταμένη επιχωμάτωση και αριστερά με κατασκευή υψηλών αναλημματικών τοίχων (υψηλών παραβολών) προκειμένου να καλυφθεί η εντονώτατη κατωφέρεια. Ίσως ο χώρος αυτός να είχε περιέλθει στον Δήμο (Κοινότητα τότε), ακριβώς λόγω της ιδιαίτερα προβληματικής γεωμορφολογίας του.

5^ον Η υποκείμενη του δρόμου έκταση -άκτιστη μέχρι σήμερα- διακόπτεται από ένα κτίσμα όπου λειτουργούν και σήμερα δημοτικά ουρητήρια. Έχω την υπόνοια ότι το κτίσμα προϋπήρχε όλης της μεγάλης διαμορφώσεως από τον Δήμο. «Εγκλωβίστηκε» μέσα στην νέα ιδιοκτησία και άλλαξε χρήση διαμορφούμενο σε ουρητήρια. (Ίσως ήταν παλαιός περιστεριώνας) 

 6^ον το μονοπάτι που ξεκινούσε από την Οξώπορτα και κατέβαινε προς την κοιλάδα του Παραπορτιού είχε διατηρηθεί και ήταν διακριτή η εκκίνησή του από τον δρόμο προς τα κάτω. Επίσης είχε διατηρηθεί ελεύθερη η συνάντησή του με το παραποτάμιο μονοπάτι. Είσοδος και έξοδός του είχαν διατηρηθεί έως τις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες. Κατόπιν σιωπηρά φράχθηκαν. (Χωρίς η φραγή αυτή, οφείλουμε να πούμε, να δημιουργήσει προβλήματα στους διαβάτες.)

 

 

  Άνω η περιοχή το 1903 και κάτω σήμερα. 

1. 7^ον Κτίσθηκε ένα ενιαίο επίμηκες κτίριο, με σκοπό την ενοικίαση καταστημάτων προς όφελος του Δήμου. Το συγκρότημα αυτό ανεγέρθηκε ώστε με τον δρόμο να αποτελέσει την Νέα Αγορά (όπως διαφημίζεται το 1887, για την καλή θέση όπου είχε στεγασθεί η Λέσχη ‘η Άνδρος’). Το δημοτικό κτίριο στέγασε κάποια καταστήματα και εκεί τουλάχιστον μεταπολεμικά λειτούργησαν σπάνια και ως σφαγεία για ψιλά ζώα με αποτέλεσμα να υποβαθμιστούν και να ονομασθούν Χασαπιά, μαζί με ολόκληρο τον πέριξ χώρο με τον δρόμο, τα υποκείμενα άκτιστα οικόπεδα κ.λπ. Πάντως στο τελευταίο κατάστημα προς τα δυτικά, λειτουργούσε ιχθυοπωλείο, όχι καθημερινά ενώ σ΄αυτό φέρονται να πουλούσαν ψάρια Παληοπολιανοί. 

Οι Παληοπολιανοί ήταν, όπως μου επισημάνθηκε, οι κατ' εξοχήν ψαράδες της Άνδρου, γιαυτό και κατέλαβαν -το δυτικώτερο- κατάστημα στα Χασαπιά. Εδώ, κατά την ίδια εποχή, φωτογραφία του 1903, στην παραλία της Παληόπολης, την ημέρα των Θεοφανίων, όπου ευλογείται και η οκτάκωπη βάρκα του βρακοφόρου όρθιου ψαρά, που στέκει ευλαβικά, δεξιά από τον παπά, κλίνοντας ελαφρά το κεφάλι του. Μάλλον πιο αριστερά τα παιδιά τού βρακοφόρου ενώ ένας μικρός προσπαθεί ανέμελα να κουνήσει το κουπί...

Στην άλλη πλευρά του δρόμου είχε κτισθεί μεγάλο διώροφο σπίτι, το οποίο υπάρχει και σήμερα (νυν ιδιοκτησίας Τουντασάκη/Αμωράτη, προηγουμένως Ραπτάκη και αρχικά Καμπάνη-Καρυστινάκη). Το εντυπωσιακό αυτό οίκημα είχε ανεγείρει μάλλον ο Α. Καμπάνης, ίσως προ της δημιουργίας του δρόμου που αναφέραμε. Στην πιθανή αυτή περίπτωση η επικοινωνία του με την οδό της Αγοράς διεξαγόταν μόνον μέσω στης οδού 25ης Μαρτ.1821. Ο καινούργιος δρόμος που προαναφέραμε συνένωσε το σπίτι αυτό άμεσα με την πλατεία Καΐρη. Η θυγατέρα Αικατερίνη Α. Καμπάνη παντρεύτηκε τον Ι. Καρυστινάκη, ο οποίος όταν έγινε δήμαρχος, κατασκεύασε την πολύ όμορφη κρήνη ακριβώς έξω από το προικώο σπίτι. Πιστεύω όμως ότι το ευεργετικό αυτό έργο έκανε ο Καρυστινάκης τόσο για τον ίδιο (ο οποίος δεν φαίνεται να το κατοίκησε) αλλά και για όφελος όλης της νέας Γειτονιάς.

Επάνω ο δρόμος που ξεκινά και ενώνει τον δρόμο της Αγοράς (Γ. Εμπειρίκου) με την οικία Τουντασάκη (αρχικά Α. Καμπάνη), κάτω φωτογραφία. Πιθανόν πριν την κατασκευή των Χασαπιών και του δρόμου τους να μην υπήρχε άλλη πρόσβαση από την Αγορά προς την οικία Α. Καμπάνη παρά μόνον αυτή. 

Άγνωστο για πιο λόγο ο όροφος της οικίας Αικ. Καμπάνη  ήδη τον Δεκ. του 1887 είχε νοικιασθεί ως ξενοδοχείο από τον Καρακατσάνη το δε ισόγειο στέγασε την Λέσχη ‘η Άνδρος’ το 1887 έως το 1890, ενώ ο Κοσμήτορας{;} της Λέσχης φέρεται ο ίδιος. Παρ’ ολ’ αυτά ο δρόμος δεν εξελίχθηκε σε νέα Αγορά και με την παρουσία των Χασαπιών απαξιώθηκε και μολονότι η σφαγή των ζώων γινόταν στην Πλακούρα η κατάσταση παρέμεινε κακή, υποβαθμισμένη. ΣΗΜ

Πριν το οριστικό κλείσιμο των Χασαπιών οι κρεοπώλες είχαν πλέον αλλού τα καταστήματά τους κυρίως - σε πρώτη φάση- στην πλατεία Καΐρη. Μετά το κλείσιμο τα καταστήματα στέγασαν άλλα επαγγέλματα ή ασχολίες, όπως ξυλουργείο, σχολή μουσικής, την Εφορεία Προσκόπων κ.α. 

Παράλληλα, την ίδια εποχή της ανεγέρσεως των Χασαπιών, πριν το τέλος του 19ου αι. ανεγέρθηκε κτίριο Σφαγείων στην Πλακούρα, σε θέση όπως φαίνεται αρκετά υποβαθμισμένη. Εδώ το κτίσμα έχει στεγασθεί με κεραμοσκεπή, η οποία αργότερα αντικαταστάθηκε από πλάκα μπετόν. Αξιοπρόσεκτα στην κατωτέρω φωτογραφία επίσης είναι ότι ο συνωστισμός οφείλεται στην εορτή των Θεοφανείων αλλά και η πολύ χαμηλή στάθμη που έχει η θάλασσα.

  

 Στην βόρεια πλευρά της Χώρας δίπλα από την Αγ. Θαλασσινή είχε παράλληλα κατασκευασθεί κτίσμα Σφαγείων. Τα "περιττά" από την σφαγή των ζώων επέπλεαν στην θάλασσα μέσα σε απόλυτη δυσοσμία όπως θυμάται ο γράφων κατά τις δεκαετίες 50 και 60 αλλά και αργότερα. 

Περίπου το 1981 με την ανέγερση των Μουσείων στην Χώρα κρίθηκε απαραίτητο να φύγουν τα Σφαγεία ώστε να μην "χαλούν " την όλη εικόνα... Μεταφέρθηκαν λοιπόν χωρίς καμμία άδεια στο Παραπόρτι  που θεωρήθηκε "ιδανικός" τόπος για την εγκατάστασή τους. Σήμερα βρίσκεται στο Παραπόρτι ένα αξιοθρήνητο κουφάρι που καλούνται τα δέντρα να κρύψουν την παρουσία του. 

Νίκος Βασιλόπουλος 

αρχιτέκτων ερευνητής

20/2/2024

ΣΗΜ. Μολονότι η σφαγή μεγάλων ζώων, γινόταν στα Σφαγεία της Πλακούρας θυμάμαι ότι με συμμαθητές μετά το Σχολείο είχαμε μπει στον χώρο των Χασαπιών. Εκεί  ένα πελώριο ζώο σφαγμένο κρεμόταν από τσιγγέλι της οροφής. με το κεφάλι προς το έδαφος, ενώ ένας ποταμός αίματος κυλούσε πλημμυρίζοντας το δάπεδο. Θέαμα αποτρόπαιο....