Αη-Γιώργης Φαράλης

Ένα εκκλησιαστικό κτίσμα με πολλά ερωτηματικά

Στην επαρχιακή οδό Σταυροπέδας Κορθίου.

Η εκκλησία του Αη-Γιώργη έχει μία ιδιόμορφη παρουσία.

1^ον  Δεν είναι ένα ανεξάρτητο, αυτόνομο κτίσμα. Αφενός είναι κτισμένο με τον ανατολικό τοίχο σε επαφή και συνέχεια με βράχο. Κυρίως όμως βρίσκεται σε συνέχεια με ακατανόητης χρησιμότητας ή στατικής ανάγκης τοίχο ή κτίσμα ενδεχομένως μπαζωμένο. 
2^ον Η προς Νότον (κτισμένη) συνέχεια του εκκλησιαστικού κτίσματος, αποτελείται από στέγασμα με τοξοστοιχία δύο τόξων δυτικά και από ένα τόξο βόρεια και νότια. Πρόκειται για ένα ογκωδέστατο στεγασμένο χώρο ακατανόητα στιβαρής κατασκευής με πελώριους πεσσούς (λαμπάδες). 

3^ον Η στάθμη του ναού βρίσκεται πολύ υψηλότερα -τουλάχιστον 1,30μ- άνω του εξωτερικού πέριξ χώρου, πράγμα επίσης πολύ ασυνήθιστο (μολονότι ο ναός δεν έχει ανεγερθεί σε  ιδιαίτερα προεξέχον έδαφος). Τα τόσο διαφορετικής στάθμης επίπεδα δείχνουν ότι η σημερινή κατάσταση φαίνεται να προσαρμόσθηκε σε παλαιότερη, πολύ διαφορετική.

Άνω. Η είσοδος του ναού. Σε επαφή η πρώτη καμάρα (τόξο) του στεγασμένου χώρου.

Κάτω αριστερά ο στεγασμένος χώρος με τις δύο καμάρες (τόξα) της δυτικής πλευράς της τοξοστοιχίας. Κάτω δεξιά η νότια κάμαρα. 

 

 4^ον Μοιάζει εκ πρώτης όψεως εξωτερικά με στεγασμένη κρήνη (βρύση) για πλύσιμο ρούχων όπως συχνά συμβαίνει στην Άνδρο. Όμως εδώ δεν υπάρχει κάτι τέτοιο ούτε ποτέ υπήρχε, ούτε ποτέ υπήρξε πλησίον οικισμός, σύγχρονος του στεγασμένου χώρου. Αντίθετα συγκεντρώνεται ποσότητα νερού σε δεξαμενή έξω από τον στεγασμένο αυτό χώρο, σε επαφή δυτικά του. Το νερό προέρχεται από κρήνη στο εσωτερικό του στεγασμένου χώρου και διοχετεύεται έξω απ΄αυτόν στη δεξαμενή που προαναφέραμε. Δεν υπάρχει δηλαδή καμμία λειτουργική σχέση μεταξύ δεξαμενής και στεγασμένου χώρου. Ούτε βέβαια άλλη σχέση που μπορεί έστω και ως απίθανη εικασία να συσχετίσει τις δύο κατασκευές. (Στην νότια Άνδρο υπάρχουν και άλλες εκκλησίες με δεξαμενή νερού εφαπτόμενες σε αυτές χωρίς όμως τον ακατανόητο αυτό στεγασμένο χώρο) 

Η τοξοστοιχία με την δεξαμενή σε επαφή. Η κατασκευή είναι ογκώδης και αδρή.

5ον Αυτό που εκπλήσσει είναι όχι μόνον η ανεξήγητη στιβαρότητα της κατασκευής αλλά κυρίως η ακόμα πιο ανεξήγητη χρησιμότητά της. Γνωρίζοντας ότι τίποτα δεν κατασκευαζόταν τυχαία ούτε χάριν γούστου ή ιδιορρυθμίας η απορία γίνεται μεγαλύτερη. 

Η είσοδος του ναού. Η στάθμη του βρίσκεται πολύ υψηλότερα (τουλάχιστον 1,30μ)    άνω του εξωτερικού πέριξ χώρου. Τα διαφορετικά επίπεδα δείχνουν ότι η σημερινή κατάσταση προσαρμόσθηκε σε παλαιότερη, πολύ διαφορετική. Δεξιά η ογκώδης καμάρα σε συνέχεια του ναού πάχους 1,35 μ. ελαφρά λοξή χωρίς προφανή σήμερα αιτία...

6ον Η παρατήρηση όμως επικεντρώνεται σε μια ουσιώδη λεπτομέρεια : όλες οι τοξοστοιχίες έχουν πάχος 80 εκατοστά πλην μιάς. Η βόρεια καμάρα έχει πάχος 1,35 μ. !!! Εάν η σκέψη μας στρέφεται σε χώρο αναπαύσεως πιστών αυτό με τίποτα δεν εξηγεί γιατί η καμάρα να έχει πάχος 135 εκατοστών. Η πιθανώτερη εξήγηση στην οποία θα αντιστοιχούσε ένα τέτοιο αρχιτεκτονικό σκέλος θα ήταν ένας παλαιός βυζαντινός ναός κάτι που δεν φαίνεται ως το πλέον πιθανό. Μία δεύτερη σκέψη οδηγεί σε παλαιά μοναστηριακή εγκατάσταση το μέλος της οποίας θα ήταν τμήμα ισόγειου τοίχου με τόξο πράγμα που θα εξηγούσε το μεγάλο πάχος ώστε να φέρει φορτία υπερκείμενου ορόφου. (Παρόμοια τόξα υπάρχουν στην κατώτερη στάθμη στην Μονή Παναχράντου). Επειδή μάλιστα μοναστήρι ουδέποτε υπήρξε στην από την Τουρκοκρατία και κατόπιν περίοδο (μετά το 1579) τότε το τυχόν μοναστήρι θα βρισκόταν εκεί κατά την βυζαντινή περίοδο της Άνδρου δηλ. προ του 1207. Γνωρίζοντας την εκτεταμένη κατασκευή αιμασιών (που έγινε κατά τους τελευταίους 2-3 αιώνες) δεν αναμένεται να ευρεθεί ούτε το παραμικρό ίχνος ούτε καν από την θεμελίωση ενός παρόμοιου οικοδομήματος.

Φωτό άνω : Το εσωτερικό του στεγασμένου χώρου. Η κατασκευή επιτεύχθηκε με τρεις εγκάρσιες καμάρες ανόμοιες μεταξύ τους. Η πρώτη πάχους 1,35μ και οι επόμενες 80 εκ. Φωτό κάτω δεξιά και αριστερά η στέγαση του χώρου έγινε με πελώριες πλάκες στους επεξέχοντες τοίχους των καμαρών.

 

 

Συμπεράσματα

1^η  περίπτωση. Πρόκειται για παλαιό βυζαντινό ναό πλήρως ερειπωμένο. Στα ελάχιστα ερείπιά του χτίστηκε αφενός ο σχετικά μικρός ναός του Αη-Γιώργη του Φαράλη. Και η εναπομείνασα καμάρα του απετέλεσε πολύ μεταγενέστερα αφορμή να χτισθεί ο στεγασμένος χώρος για τους πιστούς.

Ωστόσο το έδαφος και η στενότητα του χώρου δεν συνηγορεί κατηγορηματικά υπέρ αυτής της πιθανότητας χωρίς να μπορεί και εντελώς να την αποκλείσει.  

2^η περίπτωση : Πρόκειται για υπόλειμμα παλαιάς μοναστηριακής βυζαντινής εγκαταστάσεως (ασχέτως εάν αυτή ολοκληρώθηκε ή όχι). Εάν συνέβη κάτι τέτοιο το έδαφος δεν αποτελούσε εμπόδιο για την εξάπλωση της Μονής προσαρμοσμένης και αποκλιμακούμενης σ’ αυτό, με εκκλησία άσχετη ως προς την καμάρα κτισμένη σε διαφορετικό σημείο. Σημ 1

Κατόπιν στο ερείπιο σημειώθηκαν οι πιθανές επεμβάσεις της προηγουμένης περιπτώσεως .

Φωτό άνω. Δεύτερη νότια είσοδος προς τον ναό. Φωτό κάτω: Ο προς τον βράχο τοίχος του στεγασμένου χώρου με τις γενέσεις των δύο εγκάρσιων καμαρών. Αριστερά η κρήνη της οποίας το νερό διοχετεύεται στην δεξαμενή. Δεξιά δύο τοιχοθυρίδες συνήθους λατρευτικού χαρακτήρα. 

 Άνω δεξιά και αριστερά: καμάρες της κατώτερης στάθμης της Μονής Παναχράντου ιδιαίτερα στιβαρής και αδρής κατασκευής και εντυπωσιακού πάχους. 


Ως προς την ονομασία Φαράλης αυτή αν και σπάνια για την Άνδρο είναι τουρκικής προελεύσεως και σημαίνει καβαλάρης (φαρί = άλογο) Αη- Γιώργης Καβαλάρης και οφείλεται ενδεχομένως σε τουρκομερίτη (ίσως καλόγηρο;) που βρέθηκε εκεί. 

  Η προς Δυσμάς άποψη από την αυλή του ναού. Κάτω η παραλία της Αμμουδαριάς. 

                                                                                           Νίκος Βασιλόπουλος 
                                                             αρχιτέκτων-ερευνητής
                                                                  31/03/2018

Σημ.1 Ενδέχεται στην περίπτωση αυτή η σημερινή εκκλησία να αποτελούσε άγνωστης χρήσεως τμήμα της Μονής, ίσως ακόμα και ναό. Για την υπόθεση αυτή θα έπρεπε να απομακρυνθούν τα επιχρίσματα των τοιχοποιιών του σημερινού μικρού ναού, ώστε να εξαχθεί κάποιο βεβαιότερο συμπέρασμα