Αρνάς ή Άρνη

  Το καταπράσινο χωριό της Άρνης ή του Αρνά όπως το έλεγαν άλλοτε.

1^ον  Μέχρι την απελευθέρωση (1835) το χωριό ωνομαζόταν στ΄Αρνά ή του Αρνά. Σημ. 1

2^ον Λαϊκή δοξασία σωζόμενη στην Άρνη: το όνομα του χωριού οφείλεται σε Φράγκο που τον έλεγαν Αρνά. Όταν ήρθαν οι Τούρκοι στην Άνδρο τού νοίκιασαν την περιοχή αυτή. Εκείνος έδινε το νοίκι σε είδος, στους Τούρκους, στην Κάρυστο… Σημ. 2

3^ον Ο Δ. Πασχάλης στο «Τοπωνυμικόν της Άνδρου» σελ.20 γράφει Αρνάς ερμηνευόμενο «πιθανώτατα από του Καταλωνίου τιμαριούχου Αρνά ούτινος το φερώνυμον χωρίον ήτο φαίνεται τιμάριον» και εξακολουθεί δίνοντας πολλές σημαντικές πληροφορίες για τον Αρνά και την οικογένειά του.

Πρέπει να επισημάνουμε ότι στην αρνιώτικη προφορική λαϊκή παράδοση υπάρχουν  άλλα ενδιαφέροντα στοιχεία τα οποία είναι ανεξάρτητα από την εξήγηση του Πασχάλη.

Οι Καταλανοί Caopena (Καόπενα)  ήταν Ηγεμόνες της Αίγινας αλλά το 1451 ο τελευταίος, άτεκνος, έχασε βάσει παλαιοτέρων διομολογήσεων(;) το νησί υπέρ της Βενετικής Δημοκρατίας. Όμως ο θείος τού τελευταίου Ηγεμόνα, ο Arnà Caopena φεουδάρχης στην Αργολίδα, ήγειρε αξιώσεις επί της Αίγινας. Φαίνεται ότι για αντιστάθμισμα(;) έλαβε μέσω της Βενετίας (πλην της θέσεως του Ρέκτορα της Αίγινας) φέουδα στην Τήνο και την Άνδρο. Σχετιζόμενος πιθανόν με Αλβανούς μισθοφόρους που είχαν κατακλύσει τις περιοχές της σημερινής Κορινθίας, Αργολίδας αλλά και Βοιωτίας και Αττικής έφερε και εγκατέστησε στον χώρο του τιμαρίου του Αλβανούς ως κολλήγες, μιμούμενος άλλον άρχοντα της Άνδρου, ο οποίος περί το 1420, είχε εγκαταστήσει παρόμοιους πληθυσμούς στον Αμόλοχο, όπου ήδη προϋπήρχαν λιγοστοί Ρωμηοί και Φράγκοι. Σημ. 3 (Οι Αλβανοί βέβαια θα εξελιχθούν κατόπιν σε Αρβανίτες).

Εάν ληφθεί υπ΄όψιν ότι οι Καόπενα χάνουν την Αίγινα το 1451 τότε η πιθανή χρονολογία αφίξεως των Αρβανιτών τοποθετείται κατά τα αμέσως επόμενα χρόνια. Ο Δ. Πασχάλης εικάζει ότι η εγκατάσταση έγινε περί το 1470 (ίσως όμως και νωρίτερα αφού ο Arnà πέθανε το 1460 ενώ τα ηνία αμέσως μετά φαίνεται να παίρνει ο γιός του Alioto). Εν ολίγοις η πρώτη εγκατάσταση μπορεί να τοποθετηθεί μεταξύ του 1451 και 1460 ή μετά το 1463 αφού τότε οι Τούρκοι καταλαμβάνουν το Άργος το οποίο εγκαταλείπουν οι Καόπενα, οι Βενετοί και οι άνθρωποί τους συμπεριλαμβανομένων και των Αλβανών μισθοφόρων.

Πάντως κατά την περίοδο αυτή μετά την δήωση της Άνδρου από τους Τούρκους το 1468 και τον εξανδραποδισμό που υπέστη το 1470, οπότε οι Οθωμανοί πήραν ως σκλάβους τους περισσότερους κατοίκους και στο νησί απέμειναν μόλις 2.000 άνθρωποι φαίνεται ότι τα γειτονικά Ρέμματα ίσως αφανίστηκαν ως οικισμός. Τότε έγινε απολύτως απαραίτητο να επανακατοικηθεί η τεράστια αυτή έρημη περιοχή, σε θέση όμως υψηλότερη, δασώδη και κάπως πιο απρόσιτη.  

   Ο δίκλιτος, δίκογχος ναός του Αγίου Ιωάννου Προδρόμου για τα δύο δόγματα. Δεξιά για τους καθολικούς και αριστερά για τους ορθοδόξους. Παρατηρούμε ότι σε όλες τις δίκλιτες δίκογχες εκκλησίες η θύρα των καθολικών είναι φαρδύτερη και υψηλότερη ώστε να έχει επιβλητικώτερη παρουσία. Είναι η παλαιότερη της Άρνης  και η ανέγερσή της έγινε για την εγκατάσταση των Αρβανιτών, μεταξύ 1460-1470. Η στέγασή της έγινε με μεγάλες πλάκες σε τοίχους σε επεξοχή (μπουντουλούμια) 

Επρόκειτο ασφαλώς για μία αρχικά μικρή ομάδα που εγκαταστάθηκε υψηλά. Εκεί κτίσθηκε ο παλαιότερος ναός της Άρνης, για τα δύο δόγματα, ο ναός του Αγ. Ιωάννου του Προδρόμου. Κρίνοντας από τα αρχιτεκτονικά στοιχεία εικάζουμε ότι μάλλον ακολούθησαν κάπως αργότερα δύο ομάδες επί Λατινοκρατίας, μία κοντά στον ναό των Αγ. Πάντων και άλλη κατόπιν στον ναό του Αγ. Ιωάννου του Θεολόγου ναοί που κτίσθηκαν για τους νέους επήλυδες. Έχουμε να κάνουμε δηλαδή μάλλον με τρεις διαδοχικές εγκαταστάσεις, όπου η κάθε μία θα είχε και την ενορία της, οι οποίες δεν αποκλείεται να σχετίζονται με τα ονόματα των αντιστοίχων οικιστικών συμπλεγμάτων της Άρνης. Σημ. 4

 Ο δίκλιτος δίκογχος ναός των Αγ. Πάντων είναι μεταγενέστερος. Παρατηρούμε το έκκεντρο ιερό του κλίτους των καθολικών να εξέχει για να φιλοξενήσει την πολύ μεγαλύτερη κόγχη (ιερό) των καθολικών, ενώ αυτή των ορθοδόξων είναι σαφώς μικρότερη. Ίσως κτίσθηκε μετά το 1500. Οι δύο θύρες έχουν τα γνωρίσματα που προαναφέραμε.

Στους νέους αυτούς Ανδριώτες που απετέλεσαν τον αρβανίτικο πληθυσμό της ευρύτερης περιοχής απουσιάζουν τα φράγκικα αλλά και τα ελληνικά επίθετα, κάτι που αποτελεί σοβαρή ένδειξη ότι στην περιοχή δεν υπήρχε την εποχή εκείνη προηγούμενη οικιστική εγκατάσταση. (Κατά τον Πολέμη από τα προερχόμενα από τ΄Αρνά επίθετα μόνον τα Εξαδάκτυλος και Ξηροπαϊδης είναι βυζαντινά ενώ το Καίσαρης είναι μάλλον φράγκικο.)                                                                 

Παρέμειναν εκεί στους οικισμούς τους μέχρι τις απαρχές της Τουρκοκρατίας. Τότε(;) η οικογένεια Καόπενα αποσύρθηκε οριστικά στην βενετοκρατούμενη Τήνο. Πάντως από την διέλευσή της παρέμειναν τα χωριά Αρνάς στην Άνδρο και Αρνάδος στην Τήνο. Σημ. 5                                                              
Κατόπιν πολύ αργά οι Αρνιώτες εγκαταστάθηκαν στην Κατάκοιλο, στ’ Απροβάτο, στην κοιλάδα της Άχλας -μόνον ιδιοκτησιακά- αλλά και δυτικά μέχρι την θάλασσα συμπεριλαμβανομένης της Κουβάρας και μεταγενέστερα στο Μπατσί. Σημ. 6

  
   Στην Τήνο, στο χωριό Αρνάδος εντοπίζεται ο μονόκλιτος αλλά δίκογχος ναός του  Αγ. Βασιλείου. Εξωτερικά στον ανατολικό τοίχο βλέπουμε δύο πανομοιότυπα ιερά. Η είσοδος διεξάγεται από τον νότιο τοίχο όπως συχνά συμβαίνει στις παλαιότερες φράγκικες εκκλησίες της Άνδρου. 

Το χωριό του Αρνά στην διάρκεια της Τουρκοκρατίας είχε δικό του Επίτροπο. Εκεί αναπτύχθηκαν όλως ιδιόρρυθμοι θεσμοί, οι οποίοι δεν είναι του παρόντος άρθρου. Σημ. 7

Τέλος το 1835 όταν δημιουργήθηκαν οι 4 δήμοι της Άνδρου, ο Αρνάς μετωνομάσθηκε επί το ελληνικώτερον(sic) σε Άρνη από αρειμάνιους ελληνολάγνους δημοσίους λειτουργούς που το όνομα τούς ξένιζε. Σημ. 8

                                                                              Νίκος Βασιλόπουλος 
                                                                           αρχιτέκτων-ερευνητής
                                                                                       04/11/2107

Σημ. 1 Δ. Πολέμη «Ιστορία της Άνδρου» Εκδ. Πέταλον Παρ. 1 1981 σελ.103  

Σημ. 2 Ν. Βασιλόπουλου «Λατινοκρατία στην Άνδρο» Εκδ 2015 σελ. 113, 122-123

Σημ. 3 Το γεγονός ότι ο Αρνά Καόπενα ήταν φεουδάρχης στην Αργολίδα (σχετικό τοπωνύμιο του οποίου σώζεται εκεί) ίσως έφερε στην Άνδρο Αλβανούς οι οποίοι ήταν στην περιοχή αυτή εγκατεστημένοι μετερχόμενοι -υπέρ της Βενετίας -το επάγγελμα του μισθοφόρου. Η δε Δημοκρατία του Αγίου Μάρκου είχε τοποθετήσει μέλη των Καόπενα στα γνωστά ελληνοαλβανικά μισθοφορικά στρατεύματα των stradioti. 

Σημ. 4 Ν. Βασιλόπουλου ως ανωτέρω σελ. 114, 115, 118

Σημ. 5 Στο χωριό Αρνάδος σώζεται σε πολύ καλή κατάσταση ο ναός του Αγ. Βασιλείου μονόχωρος αλλά με δύο κόγχες για τα δύο δόγματα. 

Σημ. 6 Για την κοιλάδα της Άχλας και την ανθρωπογεωγραφία που μεταβάλλεται εκεί από τις διαδοχικές μεταβιβάσεις ακινήτων βλ. Δ. Πολέμη «τα μοναστηριακά του Αγ. Νικολάου» Ανδριακά Χρονικά 32  Εκδ. Καϊρείου 2001                                                                                      

Σημ. 7 Αναφέρομαι στο Δικαστήριο, στην Φυλακή και στο Εκτελεστήριο τα κτιριακά ερείπια των οποίων επιδεικνύονται. 

Σημ. 8 Το Μαρκοντάντολο ωνομάσθηκε Μακροτάνταλο, προσωρινά το Γιαννισαίο έγινε Σταυρός (τους φάνηκε ότι τούρκιζε από το Γιανί ή Γενί), τα Πίκια ή Απίκια έγιναν Αποίκια, ο ορεινός Μόλακας ή Μόλακο έγινε  Αμμόλοχος (αποκτώντας και άμμο και αμμουδιά!!!) κ.α.. Έτσι οι αμαθέστατοι αυτοί στεριανοί Ελλαδίτες αλλοίωσαν την ιστορία του τόπου και εξαφάνισαν ένα παρελθόν που αγνοούσαν.

Να σημειωθεί ότι ο πάππους τού γράφοντος, Νίκος Ι. Βασιλόπουλος από το Φύχτι Αργολίδας, πρωτοδιωρίσθηκε δάσκαλος στο Σχολείο της Άρνης το 1904. Σ΄αυτόν αφιερώνω το παρόν άρθρο.