Τουρκοκρατία στην Άνδρο

Γενίτσαροι – παιδομάζωμα.  Άνδρος

                                          Εκπρόσωποι ταγμάτων γενιτσάρων. 16ος αι. 

Γενικά

Οι Οθωμανοί επειδή κατά την πρώιμη περίοδο ήταν λαός που διεξήγαγε πολεμικές επιχειρήσεις με χρήση κυρίως ιππικού είχαν μία μόνιμη έλλειψη και υστέρηση στο πεζικό. Λέγεται λοιπόν ότι για τον λόγο αυτό κατέφυγαν στην τακτική του παιδομαζώματος πιθανόν ήδη από τον 14^ο αιώνα. Από το παιδομάζωμα (devsirme) προήλθε το σώμα των Γενιτσάρων.

Το παιδομάζωμα γινόταν μόνο σε χριστιανούς, ενώ αντίθετα, στους μουσουλμάνους απαγορευόταν από την Σαρία. Οι κατακτημένοι αλλόθρησκοι λαοί (που δεν ήθελαν να ασπασθούν τον Μουσουλμανισμό) είχαν τον θεσμό του υπόδουλου (ραγιά) η δε στρατολόγηση των παιδιών τους γινόταν κατά μεν τον 15^ο αιώνα, 1 παιδί ανά 3-5 οικογένειες κατά δε τον 16^ο αιώνα, με αναλογία 1 ανά 40 παιδιά, ηλικίας μεταξύ 10 και 15 ετών. Σημ.1 

Οι οικογένειες των υπολοίπων  παιδιών πλήρωναν τα έξοδα για το ταξίδι του παιδιού αυτού προς την Κωνσταντινούπολη… Από το παιδομάζωμα προερχόταν κυρίως οι γενίτσαροι. Αυτοί προσηλυτιζόταν υποχρεωτικά στον Μωαμεθανισμό αλλά ήταν ισόβια σκλάβοι, δεν τους επιτρεπόταν να παντρευτούν ούτε να ασκήσουν εμπορική δραστηριότητα και ήταν δια βίου στην υπηρεσία του Σουλτάνου ως ειδική φρουρά. Την υποτιμητική ταυτότητα του σκλάβου αντιστάθμιζε ο σεβασμός που είχε δημιουργηθεί από τους Τούρκους για τις πολεμικές επιδόσεις των γενιτσάρων. Το παιδομάζωμα διήρκεσε μέχρι τις αρχές του 17^ου αι.  Αργότερα διεξαγόταν και σε περιφερειακούς τόπους μουσουλμανικών πληθυσμών της αυτοκρατορίας όπως η Αλγερία. Με την πάροδο των ετών και των αιώνων ωρισμένοι γενίτσαροι με αυξημένο κύρος, κατάφεραν να αναρριχηθούν στα υψηλότερα αξιώματα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

 

Επάνω Οθωμανός σπαχής. Κάτω δύο γενίτσαροι, αριστερά τυφεκιοφόρος και δεξιά πεζός λογχοφόρος.

Η περίπτωση της Άνδρου

Ο Δ. Πασχάλης στην Ιστορία της Άνδρου γράφει (σελ.283) : Μόλις τελευτούντος του ΙΖ’ αιώνος κατηργήθη δια παντός το παιδομάζωμα…  Εάν η Άνδρος ήτο απηλλαγμένη του παιδομαζώματος δεν γνωρίζομεν. Αμφιβάλλομεν όμως, διότι ουδαμού γίνεται ρητή μνεία τοιαύτης εξαιρέσεως.

Ο Δ. Πολέμης δεν αναφέρει το παραμικρό, ούτε εξετάζει τις όποιες αρνητικές, θεσμικές ή προσωπικές, συμπεριφορές των Οθωμανών.

Ο κ. Ηλίας Κολοβός μετέφρασε τα οθωμανικά έγγραφα της Καϊρείου, της Μονής της Αγίας και του Μπίστη (Μουβελά). Στο σχετικό βιβλίο με τον τίτλο «η νησιωτική κοινωνία της Άνδρου στο Οθωμανικό Πλαίσιο» (σελ.60- 61) αναφέρει το «μπεράτι» του 1580 βάσει του οποίου καθορίστηκε το καθεστώς των ραγιάδων το οποίο επουδενί (κατά τον ίδιο) συνιστούσε αναγνώριση μιας «κοινότητας» των νησιών. Αργότερα το 1614 και 1621 αυτό τροποποιήθηκε ειδικά για τους Ναξιώτες. Εκεί απαγορεύτηκε το παιδομάζωμα (σελ.62). Δεν συνέβη όπως φαίνεται το ίδιο με την Άνδρο.

Στο προαναφερθέν βιβλίο του Ηλ. Κολοβού υπάρχει το εξής ιδιαίτερης σημασίας έγγραφο (χοτζέτι 129) της 11-20 Ιουνίου 1640. Απόφαση του Καδή. Σημ.2. 

Ο Ιμπραήμ γιός Αμπντουλάχ κάτοικος του Αμολόχου ύστερα από παιδομάζωμα (κατά το 1620) βρέθηκε στην υπηρεσία του Σουλτάνου. Κάτοικος Αμολόχου πλέον το 1640, ζήτησε από τον ηγούμενο της Μονής της Αγίας να του επιστραφούν κτήματα που είχε κληρονομήσει από τον πατέρα του, στις τοποθεσίες Λουτρό(;) (Hammam), Λιβάδια, και Αλισάντρου (Αλικάνδρου;). Μετά από συμβιβασμό συμφώνησε αντ΄αυτών να του δοθούν άλλα στις θέσεις Καναπίτσα και Γαύριο. Να σημειωθεί ότι οι γενίτσαροι έχαναν το επίθετό τους και απλά καταγραφόταν ως υιοί Αμπντουλάχ, δηλαδή γιοί του δούλου του Θεού, ο δε αναφερόμενος πατέρας του είχε ασφαλώς άλλο όνομα.  Αδιευκρίνιστο παραμένει πώς ο εν λόγω αμολοχίτης βρέθηκε πάλι κάτοικος Αμολόχου και ποια η  ιδιότητά του. Πάντως έχουμε αφενός μία τυπική περίπτωση παιδομαζώματος και πιθανώτατα κάποιο γενίτσαρο. Για τούτο και ο Καδής δεν τηρεί απροκάλυπτη θέση υπέρ της Μονής της Αγίας όπως έκανε σε άλλες περιπτώσεις... Σημ.3.

Ένα όχι πολύ γνωστό έργο του Ζερόμ (Gerome) μεγάλου Γάλλου ζωγράφου, οπαδού του Ρομαντισμού και οριανταλιστή. Το έργο καταγράφει δύο νεαρούς Έλληνες γενίτσαρους προσευχόμενους, ως μουσουλμάνους σε τζαμί. Μολονότι το έργο είναι μεταγενέστερο της
εποχής του παιδομαζώματος (1865), φαίνεται ότι η αποτρόπαια πράξη απασχολούσε τον σπουδαίο καλλιτέχνη.

Ο κ. Ηλ. Κολοβός  γράφει ότι, όπως προαναφέραμε, απαγορεύθηκε το παιδομάζωμα και βασιζόμενος στην περίπτωση της Νάξου, εικάζει(;) ότι το ίδιο θα συνέβη και στην Άνδρο. Ωστόσο σε υποσημείωση επισημαίνει το καταγεγραμμένο περιστατικό του παιδομαζώματος στην Άνδρο χωρίς σχόλιο ή συμπέρασμα. Σημ. 4.                                                                 

Κατά την γνώμη μας το γεγονός αξίζει ιδιαιτέρας μνείας και επιπλέον καταδεικνύει την εφαρμογή της σκληρότητας και της -διεστραμμένης- συμπεριφοράς των Οθωμανών ως κατακτητών που έλαβε χώραν και στο νησί μας. Σημ.5.

 

Ο μέγας Εθνικός ανήρ των Τούρκων, Κεμάλ Ατατούρκ, ντυμένος με στολή γενίτσαρου στην αρχή της Στρατιωτικής του σταδιοδρομίας. Οι γενίτσαροι αν και αλλόφυλοι ενέπνεαν φαίνεται τον Κεμάλ, επειδή αποδείκνυαν τι μπορούσαν να κάνουν οι Οθωμανοί στους νικημένους αντιπάλους τους και να δοξάσουν την δια της βίας θετή πατρίδα τους.

                                                                                                    Νίκος Βσιλόπουλος                                                                                    αρχιτέκτων-ερευνητής

                                                                      16/7/2017

Σημ.1. Παιδομάζωμα γινόταν μεταξύ των Ελλήνων, Αλβανών και Σλάβων ενώ οι Αρμένιοι κατ΄αρχάς απαλλάσσονταν. Οι Ρουμάνοι αποτελούσαν εξαίρεση επειδή ήταν φόρου υποτελείς στους Οθωμανούς και όχι υπόδουλοι.  

Σημ.2 Ο Καδής ήταν ταυτοχρόνως δικαστής αλλά και ιερατικός αξιωματούχος αφού δίκαζε με βάση το Κοράνι και την Σαρία. Δίκαζε δηλαδή οποιαδήποτε υπόθεση με βάση τις θρησκευτικές αντιλήψεις του κατακτητή και τα παραχωρημένα «προνόμια» προς τους νικημένους αντιπάλους βάσει της συμφωνίας παραδόσεως. Υπογραμμίζεται ότι όλοι οι ηττημένοι εφόσον είχαν αποφασίσει να διατηρήσουν την θρησκεία τους ήταν θεσμικά υπόδουλοι. Ραγιάδες, τουρκικά Reaya, από τα αραβικά ra’ aya.

Σημ.3. Βλέπε σχετικό άρθρο Νίκου Βασιλόπουλου : «Η εγκαθίδρυση της Μονής της Αγίας» Τεύχος 11 εκδ. Τυπωθήτω 2017

Σημ.4.  Επιθυμώ να υπογραμμίσω εδώ ότι το έργο του Ηλ. Κολοβού είναι τεράστιας και αποφασιστικής σημασίας για την Άνδρο καθώς με την μετάφραση των οθωμανικών εγγράφων έχουμε ένα μοναδικό πλήθος πληροφοριών για κοινωνικά, θρησκευτικά, νομικά και πολιτικά θέματα της θλιβερής περιόδου της Τουρκοκρατίας, μιας περιόδου πού κράτησε στην εξαθλίωση το σύνολο των Βαλκανικών λαών και των λαών της Εγγύς Ανατολής και Βορείου Αφρικής που έζησαν στο Οθωμανικό «Πλαίσιο»…

Σημ.5. Διεστραμμένης αντιλήψεως συμπεριφορές ανέπτυξαν πολλοί κατακτητές. Τόσο και επί τόσους αιώνες γενικευμένο μέτρο, όπου η Εξουσία του κατακτητή να βασίζεται στην διαφορά της θρησκείας, να εδραιώνεται ως κοινωνική Δομή και να ασκείται βάσει αυτής, οι Οθωμανοί μάλλον έχουν τα πρωτεία. Το ασκούμενο επί αιώνες συστηματικό παιδομάζωμα ήταν ό,τι πιο δόλιο μπορούσε κανείς να επινοήσει και να ασκήσει επί των κατακτημένων, θεσμοθετώντας έτσι τον απόλυτο εξευτελισμό τους, αφού και τα παιδιά τους μπορούσε να αρπάξει και να τα στρέψει ακόμη εναντίον τους ...

Όπως σε πολλές χώρες πολλοί είναι οι εμπνεόμενοι από αλλοτινές "ενδοξες" εποχές των κρατών τους. Έτσι ντύνονται με στρατιωτικές στολές άλλων νικηφόρων εποχών και συρράξεων. Εδώ σημερινοί Τούρκοι ντυμένοι γενίτσαροι.