Οι οικογένειες Καμπάνη , Αθανασίου και Καμπανάκη

   Μεσσαριά  χωριό πύργων. Στην συντριπτική τους πλειοψηφία κτίσθηκαν μετά την           καταστροφή του Κάτω Κάστρου του 1672. Διακρίνονται εύκολα οι πύργοι από το             μέγεθός τους.

Ο μεγάλος πύργος στην Μεσσαριά, επί του επαρχιακού δρόμου, είναι γνωστός ως πύργος του Παρόδου μολονότι ανήκει σε Καϊρη. Κανείς δεν ήταν σε θέση να μου εξηγήσει πού οφείλεται αυτή η παραδοξότητα, αν και φαίνεται να μην είναι τόσο δύσκολη η εξήγηση. Να σημειωθεί ότι τόσο οι Καϊρη όσο και οι Παρόδοι ήταν άρχοντες, οι δε τελευταίοι, μοναδικοί στον ελλαδικό χώρο, με πύργο στα Λάμυρα και σπίτι στην Χώρα. Δεν είναι η μοναδική δυσεξήγητη υπόθεση όπου περιπλέκονται επίθετα και κτίρια ή άλλα σύμβολα. 

Το πρόβλημα-γρίφος

Ενδιαφέρον παρουσιάζει η κατά τον Πολέμη εμπλοκή ή μάλλον περιπλοκή των αρχοντικών οικογενειών Καμπάνη, Αθανασίου (παλαιότερα Αθανάση) και Καμπανάκη. Ο Δ. Πολέμης αναφέρει (στην σελ. 71 στο άρθρο του «τα Φορολογικά της Άνδρου το 1721» της εκδόσεως Πέταλον 6 1988) ότι η οικογένεια Καμπάνη υπήρξεν κλάδος της οικογενείας Αθανάση (Αθανασίου) και επικαλείται έγγραφο όπου το 1721 οι Δημητράκης και Νικολός Αθανάσης αναλαμβάνουν μαζί με τον Λιναρδάκη Καϊρη την «ενοικίαση» της Άνδρου έναντι του Τούρκου Ιμπραήμ Αγά που ήταν ο αφέντης του νησιού. Συμπληρώνει δε ότι: εις το παρόν έγγραφον, ενώ οι δύο αδελφοί υπογράφονται «Αθανάσης», εις την σ. 4 έχη γραφή (χειρί του Λεονάρδου Καϊρη;) «σκρίτο του αφέντη Καμπάνη». Δεν γνωρίζω πώς αυτό αποτελεί αποδεικτικό στοιχείο ότι η οικογένεια Καμπάνη είναι κλάδος της οικογενείας Αθανάση.                                                         

Νομίζω όμως ότι πρέπει να ληφθούν υπ’ όψιν δύο στοιχεία. Πρώτον ότι η οικογένεια Καμπάνη υφίσταται στην Άνδρο αποδεδειγμένα, αρκετά πρωτύτερα, το 1652 όταν σε έγγραφο της Καθολικής Επισκοπής αναφέρεται ως όμορο ακινήτου της «το πράμα του αφέντη Καμπάνη» στην περιοχή Λειβαδίων. Δεύτερον ότι η οικογένεια Καμπάνη ουδέποτε εγκατέλειψε τα καθολικά ονόματα Ζαννής και Λεονάρδος (κατόπιν Λεωνίδας) αλλά και άλλα συναφή ενώ αντίθετα η οικογένεια Αθανάση (αλλά και Μπίστη) υιοθέτησε πολύ νωρίς και με εμμονή ορθόδοξα ονόματα όπως Δημητράκης, Αλέξανδρος, Σταματέλος, Νικολός,  κ.α. όπως τα του μνημονευομένου από τον Πολέμη εγγράφου. Τα ονόματα απηχούν κατά τον καλύτερο τρόπο την επιλογή δόγματος που χώριζε αβυσσαλέα τις οικογένειες αυτές που είχαν παραμείνει πιστές στο Καθολικό Δόγμα απ' αυτές που είχαν ενστερνισθεί το Ορθόδοξο. 

Ο Δ. Πολέμης επί πλέον σε άλλο τεύχος (Πέταλον 4 1984 σελ.  59-61) αναφέρει ότι η οικογένεια Αθανάση χρησιμοποίησε το επίθετο Καμπανάκης από τα τέλη του 18^ου αι χωρίς να δίνει άλλη εξήγηση, όπως ακριβώς κάνει και για την προαναφερθείσα περίπτωση με το επίθετο Καμπάνη μη δίνοντας άλλες πληροφορίες . Ωστόσο ο κυρ Γιωργάκης Καμπανάκης εντοπίζεται πολύ νωρίτερα, το 1696 στο Μεζανέτο-Λειβάδια ( Δ. Πολέμη «Μοναστηρικά του Αγ. Νικολάου» σελ.110), ίσως νόθο αναγνωρισμένο παιδί άρχοντα και κατόπιν αξιόπιστος μάρτυρας το 1735 (σελ. 229-230). Να σημειωθεί ότι η οικογένεια αυτή ακολουθεί ονόματα αρρένων που είναι και ακραιφνώς ορθόδοξα όπως Μιχάλης, Στρατής, Δημήτρης αλλά και καθολικά όπως Λεονάρδος ή το μεγαλόπρεπο Χρυσής από τους Σομμαρίπα Crusi εκ του Crusino. Μολονότι οι επισημάνσεις αυτές του Πολέμη, περί κλάδων των Αθανάση, δεν τεκμηριώνονται από τον ίδιο, ωστόσο θα ήταν υπερβολικό πιστεύω να θεωρηθούν ως εκ τούτου αφ' εαυτών έωλες. Αναμφίβολα υπάρχει κάποιου είδους ιδιότυπη ανταλλαγή επιθέτων η όποια είναι άγνωστης σε μας αιτιολογίας και για τούτο είναι δυσνόητη η εκδίπλωση των οικογενειών και των ενδεχομένως εξαιρετικά ενδιαφερουσών πτυχών της Ανδριακής ιστορίας των δύο τελευταίων αιώνων Τουρκικής κυριαρχίας του νησιού.
Πάντως οι άρχοντες δύσκολα θα άλλαζαν επίθετο, συνυφασμένο και αδιαπραγμάτευτο στοιχείο, απόδειξη της καταγωγής τους, η οποία έτσι καταδείκνυε την κοινωνική τους ισχύ.

Από τα ανωτέρω, υπογραμμίζεται το σημείο στο οποίο χωλαίνει η θέση του Πολέμη, αυτό τού ότι η οικογένεια Καμπάνη υφίσταται πριν από την αλλαγή (επιθέτου), που αναφέρει ο Πολέμης και ως εκ τούτου οι Καμπάνη δεν αποτελούν κλάδο της οικογενείας Αθανάση, επειδή απλούστατα προϋπήρχαν της αλλαγής, αλλαγή η οποία κατά τον Πολέμη λαμβάνει χώραν μετά το τέλος του 17^ου αι. Το ίδιο ισχύει και για τους Καμπανάκη, για τους οποίους ο Πολέμης αναφέρει ότι είναι κλάδος των Αθανάση, που εμφανίζεται στα τέλη του 18^ου αι. ενώ οι Καμπανάκη εντοπίζονται πριν τα τέλη του 17^ου αι. στην Άνδρο. 
Το γεγονός της εμπλοκής των Καμπάνη σε πειρατική(;) δραστηριότητα  με αποτέλεσμα τον απαγχονισμό μέλους της οικογενείας (αγνώστου ονόματος), από τον καπουδάν Πασά Τζάνουμ Χότζα το 1716 δεν διαφωτίζει επαρκώς τα πράγματα για πιθανή ολιγόχρονη αλλαγή του επιθέτου τους (από Καμπάνη σε Αθανάση) λόγω τους συμβάντος. (Δ.Πασχάλη Ιστορία της Άνδρου σελ. 297). Στην περίπτωση αυτή θα ξαναπήραν αργότερα το επίθετο Καμπάνη, εγκαταλείποντας το προσωρινό(;) επίθετο Αθανάση ώστε να δημιουργηθεί εσφαλμένα η εντύπωση ότι πρόκειται περί κλάδου των Αθανάση, ενώ δεν επρόκειτο παρά για πρόσκαιρη αλλαγή. Σημ. 1

Πάντως παραμένει προς διερεύνηση η ολιγόχρονη(;) αλλαγή των επιθέτων Καμπάνη και Καμπανάκη. Δεν νομίζω εν πάση περιπτώσει ότι πρόκειται περί κλάδων αλλά περί εξ ανάγκης αλλαγής των επιθέτων χωρίς να αποκλείεται, τέλος, η υιοθέτηση άλλου επιθέτου εκ μέρους ωρισμένων Αθανάση, λόγω θηλυγονίας. Το τελευταίο όμως προϋποθέτει την ύπαρξη οικογενείας με το επίθετο Καμπάνη και Καμπανάκη και όχι την ξαφνική αναίτια εμφάνισή τους, όπως φαίνεται να υποστηρίζει ο Δ.Πολέμης. 

Τα οικόσημα 

Στην Άνδρο, που αν και είναι μεγάλο νησί των Κυκλάδων, σπανίζουν τα φράγκικα οικόσημα. Η περίπτωση αυτή σχετίζεται με τον κατά τα φαινόμενα βίαιο τρόπο που οι Λατίνοι άρχοντες εγκατέλειψαν το Καθολικό δόγμα και προσχώρησαν στο Ορθόδοξο. Δεν είναι του παρόντος μελετήματος η υπόθεση αυτή. Όμως αυτό το οποίο συνέβη καταμαρτυρά την εξαφάνιση των δυτικών οικοσήμων και την αργή υιοθέτηση των «ορθοδόξων» δικεφάλων, πράξη που παίρνει διαστάσεις πανδημίας μετά την Ρωσική κατοχή της Άνδρου μεταξύ των ετών 1770-1774. Ο κάθε πύργος απέκτησε τον δικέφαλό του….   Ωστόσο κάποια ελάχιστα φράγκικα απέμειναν και διευκολύνουν κάπως το πεδίο έρευνας.

Ο Δ.Πασχάλης στην Ιστορία της Άνδρου (Τομ. Β΄σελ.82 & 118) μνημονεύει ένα οικόσημο (βλ. κατωτέρω φωτό) και το σχολιάζει ως αποδιδόμενον στους Σομμαρίπα (1927). Στο έργο του «Κάστρα, Πύργοι και βίγλαι εν Άνδρω» (1934) διορθώνει κάπως τα πράγματα. Για το ίδιο οικόσημο γράφει οικόσημον τού παρά την εκκλησίαν Παλατιανήν πύργου Φενδερίκου Καμπάνη. Εν τούτοις με παραπομπή αναφέρει : Το οικόσημον αποδίδεται εις τους Σομμαρίπα, η δε επ΄αυτού επιγραφή του Φενδερίκου Καμπάνη εχαράχθη μεταγενέστερον. Το οικόσημο των Σομμαρίπα όμως είναι γνωστό, πάντοτε το ίδιο, αποτυπώνει ένα αριστερόστροφο όρθιο λιοντάρι σε πεδίο οριζοντίων λωρίδων. Η παρεξήγηση ότι το οικόσημο με γαλλικούς κρίνους και τους υποβαστάζοντες πιθήκους μάλλον ανήκει σε Σομμαρίπα, προέκυψε επειδή απλά και μόνον αυτό βρισκόταν στον ευρύτερο χώρο του παλατιού των Λατίνων Ηγεμόνων, απ΄ όπου και αποσπάσθηκε και σύντομα εξαφανίστηκε. Το σπίτι στο οποίο βρισκόταν το οικόσημο ήταν στον χώρο του Παλατιού, ήταν ξανακτισμένο μετά το 1700 και ανήκε στον Φιντιρίκο Καμπάνη, από τους απογόνους του οποίου πουλήθηκε στον Δ. Σιγάλα περί τα μέσα του 20ου αι. Άλλη απόδειξη νομίζω δεν χρειάζεται για την ταυτότητα του θυρεού. Σημ. 2  

Το οικόσημο όπου εμφανίζονται δύο πίθηκοι να κρατούν ασπίδα που φέρει δύο «γαλλικούς» κρίνους. Ανω άγγελος ή χερουβείμ υπογραμμίζει την Θεώθεν προστασία και αναγνώριση του τίτλου τους. Το οικόσημο δεν ανήκει σε Σομμαρίπα ανήκε σε Καμπάνη και είναι πολύ προγενέστερο της τελευταίας περιόδου της Τουρκοκρατίας.

Ο Πασχάλης έχει πιστεύω δίκηο όταν γράφει ότι η επιγραφή χαράχθηκε αργότερα. Αρχικώς δεν υπήρχε η συνήθεια να χαράσσεται το όνομα στο οικόσημο. Ο Φ. Καμπάνης, άτομο με έπαρση σχεδόν αλαζονικό, χάραξε το όνομά του σε παλαιότερο θυρεό της οικογενείας Καμπάνη. 

«Οικόσημον του κατεδαφισθέντος εν Μεσσαρία Πύργου Καμπάνη του επιλεγομένου Παντία», γράφει ο Δ.Πασχάλης. Απεικονίζονται δύο όρθια λιοντάρια που κρατούν δεξιά και αριστερά ένα κυπαρίσσι, σύμβολο νεώτερο και συνηθισμένο.(Σημ.3)

Το οικόσημο του Καμπανάκη, της Μεσσαριάς, που δεν σώζεται σήμερα, απαθανατίστηκε από τον Πάτροκλο Καμπανάκη στην αρχή του 20^ου αι. Είναι όπως σχολιάζει η κ. Καραγάστη, αφελές αντίγραφο του βρετανικού θυρεού, όμως τα δύο λιοντάρια και ο τρόπος που κοιτούν τον θυρεό δείχνει μάλλον συγκερασμό του εν λόγω θυρεού με τα δύο λιοντάρια των Αθανάση..

Τα οικόσημα των οικογενειών Campani και Atanasi που εντοπίζονται στις Ιταλικές Χρυσές Βίβλους δικαιώνουν κατά την γνώμη μου τον Δ. Πολέμη. Το οικόσημο των Atanasi – Αθανάση είναι παρόμοιο με αυτό των Καμπάνη και ίσως των Καμπανάκη της Μεσσαριάς. Ωρισμένοι Αθανάση φαίνεται να χάνουν το επίθετό τους και να διαιωνίζονται μέσω άλλου επιθέτου αλλά να διατηρούν τα οικόσημά τους. Είναι άραγε Αθανάση ή μήπως ωρισμένοι Καμπάνη ωνομάσθηκαν πρόσκαιρα Αθανάση και κατόπιν επανήλθαν στο αρχικό τους επίθετο διατηρώντας το οικόσημο των Αθανάση; Ή μήπως απλώς πρόκειται περί θηλυγονίας κάποιων οικογενειών; Προς το παρόν το ερώτημα παραμένει αναπάντητο.

                                

Το ανωτέρω οικόσημο ανήκει σε Atanasi της Ιταλίας. Η τελική διαμόρφωση των οικοσήμων πραγματοποιήθηκε κατά τον 18^ο και 19^ο αιώνα. Το μετάλλιο με τα δύο λιοντάρια παραμένει αναλλοίωτο. Είναι αυτό που έχουν ο Καμπάνης (Παντίας) αλλά και οι Καμπανάκη, που φέρονται να είναι κάποιες από τις οικογένειες Αθανάση οι οποίες για άγνωστο λόγο υιοθετούν τα επίθετα Καμπανάκης και Καμπάνης κατά τα τέλη του 18^ου αιώνα στην Άνδρο. 

Άνω το οικόσημο των Campani της Ιταλίας. Η προσθήκη της καμπάνας πρέπει να θεωρείται μεταγενέστερη και να συνδέεται με την περιοχή της Καμπανίας από την οποία και προέρχεται η λέξη καμπάνα. Οι γαλλικοί κρίνοι άνω ίσως καταγράφουν την φερόμενη καταγωγή των Campani-Καμπάνη από την Γαλλία. Έτσι το οικόσημο του Φεντερίκου Καμπάνη με τους δύο κρίνους αφορά πράγματι σε Καμπάνη που διατήρησε αδιατάρακτα επίθετο και οικόσημο. Δεν έχει βέβαια όπως βλέπουμε καμμία σχέση με Σομμαρίπα οι οποίοι είχαν το γνωστό αριστερόστροφο λιοντάρι ως έμβλημα.

Ο Δ. Πολέμης δικαιώνεται νομίζω απολύτως ως προς τις πληροφορίες του οι οποίες αν και αφορούν σε όλους -λανθασμένα- τους Καμπάνη και δεν τεκμηριώνονται σχετικά, εν τούτοις κατοχυρώνονται μέσω των οικοσήμων…

Σημ.1 Η οικογένεια Καμπανάκη εντοπίζεται και στην ευρύτερη περιοχή Κορθίου, υπάρχει δε πύργος Καμπανάκη στ΄Αμονακλειού.

Σημ.2 Για το θυρεό και το σπίτι του Φενδερίκου Καμπάνη Δημ. Κωνσταντινίδη "η εκκλησία της Παλατιανής στην Χώρα Άνδρου" Ανδριακά Χρονικά 14 σελ. 19, 20

Σημ.3 Το οικόσημο ήταν πολύ εντυπωσιακό και ενέπνευσε τον Ι. Δαπόντε να το μιμηθεί, πράγμα που έκανε το 1733 αλλά με τρόπο πολύ άτεχνο. Το οικόσημο των Δαπόντε (Da Ponte) της Κρήτης και της Βενετίας αποτυπώνει γέφυρα, από το Ponte (που σημαίνει γέφυρα). Κατά τον κ. Γ. Δαπόντη (ανδριακής καταγωγής, που μένει στην Κρήτη) οι Δαπόντε έρχονται στην Άνδρο την εποχή του Ηγεμόνα Πιέτρο Αντρέα Τζεν..