H Τουρκοκρατία στην Άνδρο 1579-1821

                                   

                

                              Η σημαία της Οθωμανικής αυτοκρατορίας 1517-1844

  

Μέρος 1o : Oι κύριες πηγές μελέτης για την Τουρκοκρατία στην Άνδρο. 

Γενικά 

Από το 1207(;) η Άνδρος αποτελούσε μικρή Λατινική Ηγεμονία και ήταν (χαλαρά) υποτελής στο Δουκάτο της Νάξου. Το 1538 παρουσιάστηκε ο οθωμανικός στόλος στην Άνδρο, όπως και στις άλλες Κυκλάδες, υπό τον Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα άλλοτε διαβόητο πειρατή τον οποίο ο Σουλτάνος είχε αναγάγει σε αρχηγό του ναυτικού της αυτοκρατορίας. Η φήμη του ήταν ήδη γνωστή. Σημ.1 Ο Πασχάλης γράφει γι' αυτόν: "αναστατώσεις αιματηραί εμαρτύρουν τα ίχνη του παντού. Αι πρώται επιθέσεις του κατά των δύο εις την βενετική πολιτείαν ανηκουσών νήσων, των Κυθήρων και της Αιγίνης. Μετά τοσαύτης λύσσης επετέλεσεν το μυαρόν αυτού έργον ο ερυθροπώγων πειρατής ώστε ο ναύαρχος βαρώνος de Blancard... εις την Αίγιναν.... ουδεμίαν ψυχήν ζώσαν εύρεν εν τη νήσω. Επίσης ερήμους εύρεν την Σκίαθον και την Σκόπελον. Οι δε Πάριοι οι οποίοι αντεστάθησαν εις τους Οθωμανούς έτυχον αναλόγου μοίρας. Οι μεν γέροντες εσφάγησαν οι δε νεανίαι απεστάλησαν ως ερέται εις τα κάτεργα...  αι δε γυναίκες διετάχθησαν να χορεύσωσιν παρά τον αιγιαλόν, όπως ο πορθητής εκλέξη τας ωραιοτέρας χάριν των αξιωματικών του, τα δε παιδία τέλος κατετάχθησαν  εις το σώμα των γενιτσάρων"(Ιστορία Δ.Πασχάλη Β΄Τόμος σελ.104-106). Ο ελεεινός πειρατής είχε γίνει κεντρικό πρόσωπο της νέας Εξουσίας... 
Ο Ηγεμόνας της Άνδρου Κρουσίνος ο Γ' Σομμαρίπα ανεγνώρισε την Οθωμανική κυριαρχία για να αποφύγει την σφαγή των κατοίκων του νησιού εκ μέρους των Τούρκων. Έτσι με την γνωστή αυτή, εσκεμμένα απολύτως τρομοκρατική, συμπεριφορά οι Τούρκοι έδιναν σχετικά προνομιακό καθεστώς σε αυτούς που παραδίνονταν και επέλαγαν να γίνουν υπήκοοι δεύτερης κατηγορίας. Σημ. 2 

Οι κάτοικοι της Άνδρου είχαν ήδη γνωρίσει την συμπεριφορά των Τούρκων όταν αυτοί το 1468 επέλασαν στο νησί. Ο Ηγεμόνας της Άνδρου σκοτώθηκε σε μάχη μαζί με 13 ανθρώπους του. Οι Τούρκοι έφυγαν αφού απέσπασαν δεκαπέντε χιλιάδες δουκάτα (περίπου 7500 λίρες Αγγλίας), τεράστιο ποσόν για την εποχή και 70 αιχμαλώτους. Το 1470 αφού είχαν καταλάβει την Εύβοια και τέλος την Κάρυστο, επέδραμαν και στην Άνδρο την οποία κατέλαβαν και δήωσαν απ' άκρου σ' άκρον αποχώρησαν παίρνοντας σαν σκλάβους τους περισσότερους Ανδριώτες. Απέμειναν στο νησί μόνον δύο χιλιάδες ψυχές......  H καταστροφή αυτή επέφερε την πλήρη ερήμωση σε δύο ευρείες περιοχές της Άνδρου και τον αφανισμό τουλάχιστον επτά οικισμών (ίσως οκτώ), άλλων μακροχρόνια άλλων δια παντός. Σημ. 3
Μ΄αυτό τον τρόπο οι Ανδριώτες γνώρισαν τον Οθωμανό κατακτητή. 

Πάντως το 1538 άρχισε η τουρκική επικυριαρχία της Άνδρου. Το νησί εξακολούθησε να έχει Λατίνους ηγεμόνες μέχρι το 1566 (Κρουσίνο Γ' και Ιωάννη Φραγκίσκο Σομμαρίπα), ενώ από το 1566 έως το 1579 είχε ηγεμόνα τον Ιωσήφ Νάσι-Josef  Naci-πορτογαλοεβραίο έμπορο της Κωνσταντινουπόλεως. Σημ. 4 Στα 41 αυτά χρόνια (1538 -1579) η Άνδρος εξακολουθούσε να είναι μία μικρή ανεξάρτητη πολιτική ηγεμονία που κατέβαλε ετήσιο φόρο στον Σουλτάνο. Με τον θάνατο του Ιωσήφ Νάσι παύει να είναι ανεξάρτητη και γίνεται έδαφος της Οθωμανικής Επικράτειας. Η τουρκική Κυριαρχία θα διαρκέσει 243 χρόνια. Διακόπηκε δύο φορές. Η πρώτη κατά την διάρκεια του έκτου Τουρκοβενετικού Πολέμου οπότε το νησί κατακτήθηκε από τους Βενετούς μεταξύ των ετών 1689(;)-1699(;) και η δεύτερη από τους Ρώσους μεταξύ των ετών 1770- 1774. Για την πρώτη δεν υπάρχει σχεδόν κανένα ιστορικό στοιχείο.

 

Η σημαία του Χαϊρεντίν  Μπαρμπαρόσα

 

 Η πολεμική σημαία των Οθωμανών (1500-1793)

Οι πηγές 

Η περίοδος της Τουρκοκρατίας έχει καταγραφεί από τον Δημήτριο Πασχάλη κατά τρόπο μέχρι τώρα αξεπέραστο στην «Ιστορία της Άνδρου». Ο Πασχάλης έχοντας μεγαλώσει στην Άνδρο της εποχής πρo του τέλους του 19^ου αι. είχε όχι μόνον αυτήκοους αλλά και αυτόπτες μάρτυρες της Τουρκικής Κυριαρχίας και πολλών ιστορικών και προφορικών αφηγήσεων που ήταν ακόμη ζωντανές στις μέρες του. Κατέγραφε με έκδηλη αγάπη ό,τι άκουγε. Το έργο του υπήρξε τεράστιο και συμπληρώνεται με πολλές δημοσιεύσεις άρθρων και βιβλίων της αντιστοίχου περιόδου. Ο Δημήτριος Πολέμης με μάτι ιστορικού και μεθοδικότητα δημοσίευσε τεράστιο αριθμό εμπεριστατωμένων άρθρων για πάρα πολλά θέματα της περιόδου που αναφέραμε. Αποτελεί θεμελιακή πηγή για την ιστορική εκείνη  εποχή, που κατά την γνώμη μου ασκούσε σ' αυτόν ιδιαίτερη έλξη.                                                                                                     

Με την συνέργεια του Πολέμη εμφανίζεται στην ιστορική και κοινωνική αναζήτηση και έρευνα της ιδίας περιόδου της Άνδρου ο καθ. κ. Ηλίας Κολοβός με τρείς ρηξικέλευθες δημοσιεύσεις που έγιναν μέσω των εκδόσεων της Καϊρείου, «Ραγιάδες και Φράγκοι στην Πύλη του Σουλτάνου», «οι Μουσουλμάνοι της Άνδρου κατά την οθωμανική περίοδο» και «η νησιωτική κοινωνία της Άνδρου στο οθωμανικό πλαίσιο». Ξεκαθαρίζουν και φωτίζουν άγνωστες πλευρές της περιόδου αυτής, στηρίζονται στα οθωμανικά έγγραφα, ανδριακού περιεχομένου, που συγκέντρωσε ο Δ. Πολέμης. Τέλος υπάρχουν τα Τουρκικά Φορολογικά κατάστιχα του 1670 που έχει μεταφράσει και πρόκειται να δημοσιευθούν σχολιασμένα από τον ίδιο. Είχε την ευγενή καλωσύνη να μου τα εμπιστευθεί και υπήρξαν για μένα ιδιαιτέρως χρήσιμα για το βιβλίο μου «Λατινοκρατία στην Άνδρο» και για άρθρα που δημοσίευσα.

Τέλος υπάρχει πληθώρα δημοσιεύσεων που άπτονται θεμάτων ανδριακού ενδιαφέροντος, όπως λ.χ. οι δημοσιεύσεις του Σίμου Συμεωνίδη "ανδριακά ιστορικά έγγραφα από ιταλικές αρχειακές πηγές" και "οι εκχριστιανισμοί μωαμεθανών στις Κυκλάδες αίτιο κατηγορίας στις διαμάχες των Καθολικών". Δεν πρέπει να παραλείψουμε τις δημοσιεύσεις του π. Μάρκου Φώσκολου σπουδαίου Τήνιου ερευνητή με σημαντικές αναφορές στην Άνδρο.                                                                                Όλα τα ανωτέρω βέβαια βρίσκονται στην Καϊρειο Βιβλιοθήκη και είναι στην διάθεση όλων των σοβαρά ενδιαφερομένων για την περίοδο της Τουρκοκρατίας στην Άνδρο. 

     

   
     Περίοδος Βενετοκρατούμενης Άνδρου 1695;-1699;

   Περίοδος Ρωσοκρατούμενης Άνδρου 1770-1774
 Σημ. 1 Ο Χαϊρεντίν Μπαρμαρόσα καταγόταν από την Λέσβο ήταν από ελληνίδα μητέρα και από πιθανά έλληνα εξωμότη πατέρα. Barbarossa ονομαζόταν λόγω της κόκκινης γενειάδας του. Σημ. 2. Τον εξωφρενικό αυτό διαχωρισμό (των υποδούλων κατακτημένων, ανάλογα με τον τρόπο που είχαν επιλέξει για να υποδουλωθούν) στο κράτος που δημιουργούσαν, πολλοί έχουν εκλάβει ως προνομιακό καθεστώς και τους Τούρκους σχεδόν ως φιλελεύθερους κατακτητές. Η τάση αυτή τείνει στις μέρες μας να λάβει διαστάσεις πανδημίας και ακούγεται από άτομα ανωτάτων ιδρυμάτων και θεσμών στην χώρα μας... Όταν μάλιστα τελείωσαν οι τουρκοβενετικοί πόλεμοι πολλοί ιστορικοί γράφουν ότι έτσι ησύχασε ο τόπος και η ειρήνη είχε ευεργετικά αποτελέσματα από πολλές πλευρές. Λησμονούν και παραβλέπουν ότι εξ αιτίας των Οθωμανών έκλεισαν οι δρόμοι του εμπορίου με την Μέση και Άπω Ανατολή με αποτέλεσμα τον μαρασμό για αιώνες των λαών που βρέθηκαν κάτω από Οθωμανικό ζυγό. Η κατάσταση αυτή δημιούργησε καχεκτικές και υποανάπτυκτες κοινωνίες των κρατών που αργότερα δημιουργήθηκαν στον χώρο της άλλοτε Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. (λ.χ. Το εμπόριο είχε υποκαταστήσει η πειρατεία που ασκούνταν μέχρι τις αρχές του 19ου αι. με έδρα το Αλγέρι και την Τύνιδα σημαντικές πόλεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας...)Σημ. 3 Η εξαφάνιση οικισμών από την καταστροφή των τουρκικών εισβολών μεταξύ των ετών 1468-1470 με απασχολεί εδώ και αρκετά χρόνια. Αποτελεί αντικείμενο έρευνας για την μαύρη αυτή περίοδο, που θα δημοσιευθεί εν καιρώ. Σημ. 4 Η οικογένεια του Ιωσήφ Νάσι προερχόταν από την Ισπανία και είχε εγκατασταθεί στην Πορτογαλία, ανήκε δε στην εύπορη οικογένεια των Mendes. Στην Πορτογαλία ο Ιωσήφ πήρε το όνομα Joao Miquel και ασπάσθηκε δήθεν τον καθολικισμό. Κατόπιν μετακινήθηκε στην Κωνσταντινούπολή όπου επανήλθε στην εβραϊκή θρησκεία. Πάντρεψε την κόρη του με τον επίσης Εβραίο Franzesco Coronello φανατικό εχθρό των Βενετών και άλλων καθολικών. Ο τελευταίος εξαιρετικά φιλότουρκος, εγκατεστημένος συνήθως στην Μύκονο κατηύθυνε τα πράγματα του Δουκάτου. Κατάφερε ύστερα από επίμονες προσπάθειες να πείσει τον Καπουδάν Πασά να κατακτήσει την υπό Βενετική Κυριαρχία Τήνο. Το τελευταίο στάθηκε ακατόρθωτο χάρις στην σθεναρή αντίσταση των Βενετών και των Τηνίων. Οι Τούρκοι έχοντας εκμανεί προέβησαν σε σφαγές των Τηνιών που ζούσαν κυρίως στην ύπαιθρο. Η εκδίκηση δεν άργησε να έρθει με την εισβολή των Βενετών στην Άνδρο όπου προέβησαν επίσης σε αθρόες βιαιότητες έξαλλοι-υποθέτω-με τους Λατίνους ευγενείς της Άνδρου που είχαν γίνει ορθόδοξοι και φιλότουρκοι, άλλοι εκ πεποιθήσεως και άλλοι κατόπιν εκβιασμού.                                                                         Νίκος Βασιλόπουλος                                                                                   αρχιτέκτων-ερευνητής                                                                                      13/5/2017