Η Αρχοντική οικογένεια Ροϊδη

Στην Καμάρα βρίσκεται η οικία, αριστερά με την κόκκινη ξύλινη καγκελόπορτα, που ανήγειρε ο Ροϊδης όταν εγκαταστάθηκε στην Χώρα.

Η πορεία της οικογένειας Ροϊδη χάνεται στις παρυφές της Τουρκοκρατίας στην Άνδρο. Ωστόσο η οικογένεια είναι λατινικής αρχοντικής καταγωγής. 
Ο πρώτος που εντόπισα είναι ο Νέρης Ροϊδης μάρτυρας σε συμβόλαιο τo 1592 και κατόπιν σε άλλα δύο μέχρι το 1597. Επίσης προφανείς απόγονοί του εμφανίζονται μάρτυρες σε συμβολαιογραφικές πράξεις το 1624. Σημ 1 Όλες οι ανωτέρω πράξεις αφορούν σε περιοχές της Βόρειας Άνδρου πλήν μίας στα Τσυπρίνια (Υψηλού). Ίσως η οικογένεια να πρωτοεμφανίστηκε στην βόρεια Άνδρο από την οποία και ακολούθησε την κοινή πορεία φυγής των αρχόντων προς τον Νότο μετά το 1566. (Οι άρχοντες οι προερχόμενοι από την Βόρεια Άνδρο ήταν εκείνοι που υπέγραφαν ως μάρτυρες-θεωρούμενοι-αξιόπιστα κοινωνικώς άτομα, δίνοντας εγκυρότητα στην δικαιοπραξία. Σε κάθε περιοχή εντοπίζουμε και διαφορετικά επίθετα αρχόντων ως μαρτύρων. Το ίδιο ίσχυε σε όλη την Άνδρο). Ο Νέρης Ροϊδης έχει το βαπτιστικό Νέρης ίσως λόγω θηλυγονίας κάποιου άρχοντα με επώνυμο Νέρη, όνομα που δόθηκε σε αγόρι του γαμπρού τού Ροϊδη, πράξη αρκετά διαδεδομένη.  

Το 1656 o Ιωάννης Ροϊδης ως μάρτυρας πωλήσεως και κατόπιν ο ίδιος το 1667 από ανταλλαγή παίρνει περιβόλι στις Στενιές δίνοντας ένα κομμάτι κάμπο στ΄Αχλα και ένα περιβόλι στ'  Αποίκια. Σημ. 2 Δεύτερος που εμφανίζεται είναι ο Λεονάρδος Ροϊδης ο οποίος κατά τον Δ. Πολέμη ήταν νόθο αναγνωρισμένο παιδί με παρεπίθετο Ντιλμπέρης. (Παρεπίθετο που αργότερα κατέληξε επώνυμο). Κατά το 1670 όπως το σύνολο των αρχόντων, διαμένουν στο Κάτω Κάστρο. Ο Δημ. Ροϊδης του Λινάρδου ανήκει στην ενορία Αγ.Γεωργίου και ο Νικ. Ροϊδης του Γιαννάκη της Θεοσκεπάστου. Ο πρώτος εμφανίζεται κάτοχος γής, ο δεύτερος όχι. Οι Ροϊδη αφενός έχουν ονόματα ορθόδοξα κάτι που δηλώνει ότι είναι μεταξύ των πρώτων που μεταστράφηκαν στο Ορθόδοξο Δόγμα και αφετέρου στο σύνολό τους δεν έχουν την τιμητική προσαγόρευση Μισέρ κάτι που δηλώνει ότι όπως σημειώνει ο Δ.Πολέμης προέρχονται από νόθο κλάδο. 

Μετά την καταστροφή του Κ. Κάστρου από τον De Creveliers το 1672 και την γνωστή εγκατάλειψη του Κάστρου από τους άρχοντες, έχουμε την εξής εικόνα : 1ον ο Γιαννάκης Ροϊδης (γιός του Νικολάου) έχει πύργο το 1674 στ' Αποίκια και 2ον ο Λεονάρδος είναι κάτοχος πύργου στις Στενιές (προς Πατούρια) δίπλα στον πύργο του Μπίστη (Μουβελά). Ο Μπίστης φέρεται να κατοίκησε τον πύργο του περίπου το 1695. Ο Ροϊδης ίσως λίγο αργότερα. Σημ 3.  Ήδη πρόκειται για άτομο με κοινωνικό κύρος, άγνωστης κατά τα άλλα περιουσίας με πιθανή ιδιοκτησία γης άνω του πύργου. Μπίστης και Ροϊδης θα εμφανίζονται ως αξιόπιστα πρόσωπα, θα συνυπογράφουν ως μάρτυρες πλείστα δικαιοπρακτικά έγγραφα. Πρόκειται για άτομα που συσχετιζόταν με όλη την τάξη των γαιοκτημόνων της Άνδρου. Αναμφίβολα ο Μπίστης, ο Αθανάσης, ο Ροϊδης όπως και ο Καϊρης ανήκουν στους πρώτους Λατίνους εκείνους που ασπάσθηκαν το Ορθόδοξο Δόγμα και ανέπτυξαν στενές σχέσεις με τους Οθωμανούς και την νέα κατάσταση πραγμάτων. Δεν είναι άξιο απορίας γιατί βρίσκονται κύριοι μεγάλων εκτάσεων που άλλοτε ανήκαν στους Σομμαρίπα τελευταίους Λατίνους Ηγεμόνες της Άνδρου. Για τον λόγο αυτό μάλιστα οι Μπίστης, Καϊρης και Ροϊδης βρίσκονται κάτοχοι εκτάσεων στο Απροβάτο (Διακόφτι-Μπαγκρά) που άλλοτε αποτελούσε Γή της Αυθεντίας. Ο Ροϊδης τελευταίος θα αποχωρήσει από κεί δωρίζοντας το τμήμα που του ανήκε στην μονή που είχε τις καλύτερες σχέσεις με τους Λατίνους και τους Βενετούς της Τήνου, στον Αγ. Νικόλαο και όχι στην Αγία. 
 

  Τα σωζόμενα ερείπια του πύργου Ροϊδη στο δυτικώτερο σημείο των Στενιών, πολύ    κοντά στον πύργο του Μπίστη (Μουβελά). Σημ. 4 Όπως γενικώς λέγεται ο πύργος του  Μπίστη, ξανακτίζεται αποκτώντας την σημερινή του μορφή λίγο πριν το 1695, κτίσθηκε με πέτρες από το ερείπιο του πύργου που αργότερα ανακατασκεύασε ο Ροϊδης.  Το ερείπιο λοιπόν αυτό ήταν υπόλειμμα φράγκικου πύργου (άγνωστου ιδιοκτήτη) τον  οποίο αγόρασε και επισκεύασε εκτεταμένα ο Ροϊδης υποθέτω περί το 1700.  

Κατά την βραχύβια κατοχή της Ανδρου από τους Βενετούς 1685(;)-1699(;) οι Μπίστης Ροϊδης και Καμπάνης θα στραφούν μάλλον υπέρ των Βενετών. Ενώ θα δημιουργηθεί θέμα με την φιλοτουρκική τακτική των μοναχών της Αγίας υπόθεση στην οποία ίσως εμπλέκονται. Με την αποχώρηση των Βενετών και την επάνοδο των Οθωμανών στην Άνδρο, ο Τούρκος Πασάς θα τους απευθύνει αυστηρή επιστολή στα ιταλικά και θα τους προσφωνήσει με τους τίτλους που συνηθιζόταν να προσφωνούν τους Λατίνους άρχοντες (μισέρ) ούτως ώστε να τους υπενθυμίσει την καταγωγή τους και την ως εκ τούτου επισφαλή θέση τους λόγω των σχέσεων που είχαν(;) αναπτύξει με τους Βενετούς.

Οι δύο άρχοντες των Στενιών θα παραμείνουν στους πύργους τους και μετά τα μετεπαναστατικά χρόνια. Οι Μπίστη θα αναπτυχθούν κοινωνικά με πολλούς κλάδους, κυρίως στην Μεσσαριά, τα Αηδόνια, το Πατούρι, τα Αποίκια,  αλλά και τις ίδιες τις Στενιές. 

Ωστόσο ο Ροϊδης θα εγκαταλείψει νωρίς το χωριό και θα ανεγείρει σπίτι στην Χώρα, στην Καμάρα (Ρίβα), ίσως στα μέσα του 19^ου αιώνα, ενώ παράλληλα θα εκποιήσει σταδιακά την ακίνητη περιουσία του στις Στενιές.
Aν και δεν είναι γνωστό εάν ο ίδιος ο Ροϊδης έκτισε το σπίτι της Καμάρας ή όχι, πολλά συνηγορούν ότι ο ίδιος ήταν ο κτήτορας. Δεδομένο είναι ότι οι Εμπειρίκοι οι οποίοι κτίζουν όλα τα σπίτια της βόρειας πλευράς του δρόμου ακολουθούν μία αρχιτεκτονική ομοιομορφία σε σημείο εμμονής. Όλα είναι διώροφα και όλα (προ της καταστροφής των οικιών της σημερινής πλατείας κατά τον βομβαρδισμό του 1943) είχαν ημιϋπαίθριο (στεγασμένο) χώρο στο όροφο προς την πλευρά του δρόμου. Ο ημιϋπαίθριος είχε την ίδια ρυθμολογία της βενετσιάνικης επιρροής με καμάρες στηριγμένες σε λεπτές μαρμάρινες κολώνες. Το τελευταίο σοβαρό χαρακτηριστικό μπειρικαίικο στοιχείο δεν υπάρχει στην οικία Ροϊδη. Δεύτερον οι είσοδοι των μπειρικαίϊκων, προς τον όροφο είχαν νεοκλασικό ρυθμό με υπέρθυρο μορφής αετώματος. Αντίθετα η είσοδος του σπιτιού του Ροϊδη έχει είσοδο με καμάρα, καθαρά βενετσιάνικου τύπου, του οποίου το υπέρθυρο καταλήγει σε στηθαίο με baroque απόληξη (δεξιά και αριστερά του θυρεού). Η καμπυλωτή μαρμάρινη είσοδος παραπέμπει ευθέως σε είσοδο πύργου αρχόντων όπως ο ίδιος, ενώ οι νεοκλασικές είσοδοι παραπέμπουν σε οικίες ευπόρων αστών όπως οι Εμπειρίκοι. 

Εφόσον δεν έγινε άλλη εξωτερική αλλαγή στον όροφο, ο Ροϊδης προτιμούσε μία ευρύχωρη βεράντα που του θύμιζε την αυλή που υπήρχε άλλοτε στο ερείπιο του πύργου του στις Στενιές..... Κατά την γνώμη μου λοιπόν ο Ροϊδης πρέπει να είναι ο κτήτορας της συγκεκριμένης οικίας με την μορφή της οποίας διαφοροποιήθηκε από το στυλ της "εμπειρικοκρατούμενης"  Καμάρας, λόγω της διαφορετικής κοινωνικής καταγωγής του. 

Το σπίτι σώζεται σε μεγάλο νομίζω βαθμό ακέραιο από σοβαρές αλλοιώσεις. 

 Aριστερά η πόρτα με το καμπυλωτό μαρμάρινο περιθύρωμα. Ακριβώς επάνω της το  μαρμάρινο οικόσημο. Δεξιά το οικόσημο έχει εκτεταμένα καταστραφεί και σώζεται,  μόλις διακρινόμενο τμήμα πλοίου με δύο πανιά στο κατάρτι της πρύμης. Τα πανιά  έγιναν με ψηφιακό τρόπο, γαλάζια ώστε να διακρίνονται καλύτερα.

Η οικογένεια θα έχει στην Χώρα εμπορική και ναυτική δραστηριότητα. Ωστόσο ο Ροϊδης (εγγονός;) δεν θα παραμείνει για πολλές δεκαετίες στην Άνδρο. Θα μεταναστεύσει προπολεμικά(;) στην Βραζιλία όπου ο προτελευταίος(;), υπέργηρος πλέον, συναντώντας Στενιώτη καπετάνιο μέχρι την δεκαετία του 80 τον ρωτούσε με νοσταλγία τα της Χώρας και των Στενιών.......

 

 Οι θυρεοί των αριστοκρατών που είναι καταγεγραμμένοι στις Ιταλικές χρυσές Βίβλους πήραν την τελική μορφή και παραστάσεις κυρίως τον 18ο και 19ο αιώνα. Ανωτέρω το οικόσημο της οικογενείας Roidi στην Ιταλία. Η μαρμάρινη πινακίδα που βρίσκεται εντοιχισμένη στο υπέρθυρο της εισόδου της οικίας Ροϊδη στην Χώρα είναι δυστυχώς πάρα πολύ κατεστραμμένη. Εν τούτοις διακρίνονται αριστερά δύο πανιά (λίγο γαλάζια) στο κατάρτι της πρύμης παλαιού ιστιοφόρου. Eίναι άραγε απλή σύμπτωση ότι ο σημερινός θυρεός των Roidi διαθέτει επίσης ως έμβλημα ένα ιστιοφόρο νεώτερης εποχής; Να σημειωθεί ότι τα πλοία ήταν εξαιρετικά σπάνια θέματα στους εραλδικούς συμβολισμούς.  

                                                                  Νίκος Βασιλόπουλος 

                                                                αρχιτέκτων-ερευνητής

                                                                        4/02/2017   

Σημ. 1. Για τους Ροϊδη βλ. Δ.Πολέμη "Τα μοναστηριακά του Αγ. Νικολάου" Ανδριακά Χρονικά 32 έγγραφα 84 και 103 και για Ιωάννη Ροϊδη ομοίως σελ. 169 και 365

Σημ. 2. Για τον Νέρη Ροϊδη βλ. Δ.Πολέμη"Ανέκδοτα ανδριακά έγγραφα του 16ου αι" Ανδριακά Χρονικά σ.71 

Σημ, 3 Ν. Βασιλόπουλου "Λατινοκρατία στην Άνδρο" εκδ 2015 κεφ Στενιές σελ. 147-150 και κεφ Πατούρια σελ.165-6

Σημ. 4 Ο πύργος του Ροϊδη ήταν τουλάχιστον διώροφος αφού πύργοι ισόγειοι δεν κατασκευαζόταν. Λόγω του χαμηλού ύψους που θα είχαν θα ήταν ευκολώτατα αλώσιμοι. Χωρίς δυσκολία οιοσδήποτε αναρριχόμενος τον ένα και μοναδικό όροφο, θα διαρρήγνυε, πανεύκολα το χωμάτινο μπηλιασμένο δώμα και θα εισχωρούσε στο εσωτερικό του Πύργου. Για τούτο ισόγειοι πύργοι δεν υπήρξαν.