Το Λοξό Γεφύρι των Αηδονιών και η Αρχοντική Στράτα

                       Το μοναδικό λοξό γεφύρι της Άνδρου

Στα Αηδόνια υπάρχει ένα γεφύρι με την σπάνια τεχνική ιδιαιτερότητα να είναι λοξό, δηλαδή ο άξονάς του ως προς την κοίτη δεν είναι κάθετος αλλά πλάγιος. Το άνοιγμά του είναι 4,50 περ. μ. και το ελεύθερο πλάτος του καταστρώματος 2,09μ. Το γεφύρι κατά την κα Ρεβιθιάδου έχει ανακατασκευασθεί (λόγω φυσικής καταστροφής) και απέκτησε την τελική αυτή μορφή του στην διάρκεια των δύο εκατονταετιών της ζωής του.

Ωστόσο ποιος είναι ο λόγος της ανεγέρσεώς του;  Σε τι εξυπηρετούσε η δημιουργία του;

Η υπόθεση αυτή ξετυλίγει μια πολύ ενδιαφέρουσα ιστορία της Άνδρου της περιόδου της Τουρκοκρατίας.

Θα αναγκαστούμε όμως να πάμε πολύ μακρύτερα.

Κατά το δεύτερο ήμισυ της Λατινοκρατίας (1400-1566) είναι βέβαιο ότι η περιοχή των Αηδονιών-Κορθίου είναι εντελώς αδόμητη έως ακατοίκητη ⁽¹⁾ . Σε ηγεμονικό έγγραφο αποδόσεως στον δευτερότοκο γιό τού Ηγεμόνα Πιέτρο Αντρέα Τζεν (Μάρκο) αναφέρεται ότι απαγορεύεται η βοσκή στην περιοχή αυτή η οποία είναι περιοχή αποκλειστικής αντίστοιχης χρήσεως (του Ηγεμόνα) ή και της Κούρτης ⁽²⁾.

Μέχρι την απαρχή της Τουρκοκρατίας, το 1579 ⁽³⁾ , οι γαίες αυτές μένουν υπό καθεστώς απολύτως αδιατάρακτο. Κατόπιν φαίνεται ότι καταλαμβάνονται με άγνωστο σε μας τρόπο από τους Λατίνους άρχοντες οι οποίοι εν τω μεταξύ έχουν γίνει ορθόδοξοι ώστε να γλυτώσουν από την υποψία των Τούρκων, ότι συνεργάζονται με τους Βενετούς της γειτονικής Τήνου, με τους οποίους δηώσεις, εισβολές και σφαγές εκατέρωθεν είναι αλλεπάλληλες.Έτσι σχεδόν όλοι οι Λατίνοι άρχοντες ορθόδοξοι ή δήθεν ορθόδοξοι κλείσθηκαν στο Κάτω Κάστρο αλληλοϋποψιαζόμενοι περί το 1550.
Αυτοί οι οποίοι δεν θα κλειστούν στο Κάστρο είναι μόνον δύο οικογένειες πανίσχυρων Λατίνων αρχόντων, που κατά τα φαινόμενα είναι κρυπτοκαθολικοί και φοβούμενοι για την ζωή τους αλλά και για την περιουσία τους και προερχόμενοι απο την Βόρεια Άνδρο ,καταλήγουν όπως προκύπτει απο σωρεία εγγράφων να κατευθυνθούν νότια πρό του 1590 στην περιοχή Κορθίου ⁽⁴⁾. Πρόκειται για τους Berto ή Bertuli Dellagramatica  (Μπερτούλη Δελλαγραμάτικα) και Agustin Daponte (Αουστή Δαπόντε) οι οποίοι αισθάνονται πολύ ασφαλέστεροι να εγκατασταθούν κοντά στην βενετοκρατούμενη Τήνο. (Φοβούνται και τους Τούρκους μα και τους Λατίνους άρχοντες, που έγιναν ορθόδοξοι και τουρκόφιλοι).

Όπως προκύπτει από τα Τουρκικά Φορολογικά Κατάστιχα του 1670 όλες οι οικογένειες αρχόντων βρίσκονται στο Κ. Κάστρο. Μόνον στο Κόρθι- Αηδόνια βρίσκονται μία οικογένεια Δελλαγραμάτικα, πλουσιώτατη και έξη οικογένειες Δαπόντε επίσης πλούσιες  (καθώς και δύο φτωχές). Πλήν των δύο τελευταίων όλες έχουν αναμφίβολα πύργο. Και βρίσκονται στην πρώην -ακατοίκητη- Γη της Σινιορίας (Κόρθι-Αηδόνια).

Μετά την καταστροφή του Κάτω Κάστρου από τον διαβόητο πειρατή De Creveliers-το 1672-όλοι οι άρχοντες εγκαταλείπουν το Κάστρο και εγκαθίστανται στην ενδοχώρα της Άνδρου σε πύργους κυρίως στην περιοχή της Μεσσαριάς που άλλοτε ήταν τμήμα της τιμαριωτικής Γης του Ηγεμόνα. Στην εγκατάσταση πρωτοστατούν οι Λατίνοι άρχοντες, φανατικοί πλέον ορθόδοξοι και πιστοί στην νέα οθωμανική κατάσταση. Δημιουργούν γύρω από τους πύργους τους στην Μεσσαριά ένα καταρχάς άτυπο πολιτικό και κοινωνικό κέντρο φίλα διακείμενο στους Οθωμανούς με προεξάρχοντες  τους Καϊρη, Μπίστη, Αθανασίου κ.α. Αντίθετα στο Κόρθι καταφεύγουν οι βενετόφιλοι κρυπτοκαθολικοί ⁽⁵⁾ . Έτσι δημιουργούνται δύο άτυπα κέντρα κοινωνικής εξουσίας, αντίπαλα μεταξύ τους για τους λόγους που εξηγήσαμε.

Τα Αηδόνια απαθανατισμένα το 1841 από τον Βρετανό Τower όταν ήταν πλέον ένα χωριό πολλών αρχόντων της Άνδρου.

Με την πάροδο των ετών και την εγκατάσταση και άλλων αρχόντων η αντιπαλότητα αυτή θα αμβλυνθεί διατηρούμενη ως τοπικιστική αντιζηλία.

Μετά την Ρωσική κατοχή της Άνδρου 1770-1774 οι Τούρκοι θα αλλάξουν συμπεριφορά προσπαθώντας να συμπεριλάβουν ορθοδόξους άρχοντες στην νομή της εξουσίας «θεσμοθετώντας» και στην Άνδρο τον θεσμό του κοτζάμπαση, θεσμός που θα ισχύσει μέχρι το 1821. Ο πρώτος θα είναι ο Νικόλαος Κοττάκης το 1775. Έκτοτε οι δύο οικισμοί μέσω των αρχόντων θα ερίζουν και θα ανταγωνίζονται για το ποιος θα είναι ο επόμενος στο αξίωμα αυτό.

Για τον λόγο αυτό θα δημιουργηθεί και θα λιθοστρωθεί η Αρχοντική Στράτα, δρόμος που θα ενώσει τα δύο αυτά κέντρα, τα Αηδόνια με την Μεσσαριά. Οι άρχοντες κυκλοφορούσαν πάντοτε έφιπποι (έφιπποι στον κοινόχρηστο χώρο) ψηλότερα από τους κολλήγες  και τους υπόλοιπους. Ο δρόμος αυτός έπρεπε να είναι αντίστοιχος των αρχόντων που θα «κυβερνούσαν» την Άνδρο. Για τον ίδιο αυτό λόγο έχτισαν και το λοξό γεφύρι. 

 Το πρώτο κομμάτι της Αρχοντικής Στράτας φεύγοντας απο τα Αηδόνια. Έχει πλακοστρωθεί πρόσφατα με ακανόνιστες πλάκες που θυμίζουν Πήλιο...

 Η πρώτη στάση της Αρχοντικής Στράτας στην πλατεία του Κορθιου (Άνω). Η κρήνη της είναι παλαιότερη απο αυτήν της Χώρας (Πλατεία Καϊρη). Η πλακόστρωση είναι νεώτερη αλλά ανταποκρίνεται στα δεδομένα της Άνδρου.  

Ξεκινούσαν από τα Αηδόνια, διερχόταν τον ποταμό απ΄ το Λοξό Γεφύρι, κατέβαιναν στο Κόρθι, ακολούθως ανέβαιναν απέναντι στις Χώνες, κατόπιν ανηφόριζαν στο Γιαννισαίο, εξακολουθούσαν να ανεβαίνουν το βουνό και πιο μακρυά διάβαιναν τον Μεγάλο Ποταμό περνώντας από ένα άλλο αρχοντικό γεφύρι, αυτό της Στοιχειωμένης για να καταλήξουν ανηφορίζοντας στην καρδιά της Μεσσαριάς, εμφανιζόμενοι-επίτηδες μάλλον-δίπλα στον πύργο του Παρόδου, ψηλότερα δηλαδή από τον κύριο Πύργο των Καϊρηδων που βρισκόταν χαμηλότερα δίπλα στον Αγιο Νικόλαο. Έτσι έμπαιναν στην  Μεσσαριά και κατηφόριζαν για να δείξουν πιθανά ότι ο Πύργος των Καίρηδων ήταν σε σημείο χαμηλότερο απ΄αυτό από το οποίο είχαν φθάσει. Οι συμβολισμοί ήταν την εποχή εκείνοι σημαντικώτατο εξωτερικό στοιχείο κοινωνικής υπεροχής. Το Λοξό Γεφύρι και η Αρχοντική Στράτα απ’ όπου έρχονταν επίσης. Έμμεσα εργαλεία πολιτικής προβολής για την επιδιωκόμενη εξουσία.

Η αρχοντική στράτα περνούσε και απο το γεφύρι της Στοιχειωμένης, χτισμένο ανάμεσα στα 1566-1579. Κατόπιν κατευθυνόταν στην Μεσσαριά, το άλλο δηλαδή χωριό Αρχόντων της Άνδρου.

Ο Πύργος του Παρόδου ψηλά στην Μεσσαριά. Στο αριστερό μέρος της φωτογραφίας κατέληγε η αρχοντική στράτα μπαίνοντας έτσι εσκεμμένα σε υψηλότερο σημείο του χωριού έναντι του Πύργου του Καϊρη (δίπλα στον Άγιο Νικόλαο).

Το γεφύρι προφανώς κατασκευάσθηκε μάλλον μετά το 1780 και πάντως προ του 1795(;) έτος αναρρήσεως του Νικόλαου Μπίστη από τα Αηδόνια στο αξίωμα του κοτζάμπαση Άνδρου……

 Τα σκαλοπάτια του λοξού γεφυριού μάλλον όπως είχε κατασκευαστεί από την αρχή η κλίμακα του γεφυριού. Την γέφυρα και την στράτα διάβαιναν πάντοτε έφιπποι οι άρχοντες της Άνδρου μέχρι τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα...

                                                                 Νίκος Βασιλόπουλος
                                                                αρχιτέκτων - ερευνητής

1 H περιοχή Κορθίου παρουσίασε πολλές οικιστικές εγκαταστάσεις στην ιστορία της. Βέβαιο είναι ότι κατοικήθηκε κατά τους πρώτους βυζαντινούς χρόνους όπως προκύπτει από τον Αγ. Ιωάννη Θεολόγο αλλά και από τις βυζαντινές βίγλες στα ερείπια των οποίων κτίσθηκαν η Αγ. Σοφία και ο Άγ. Τρύφωνας.

2 Η Κούρτη ήταν γνωστό υψηλόβαθμο όργανο αποτελούμενο από τους ανώτατους άρχοντες με δικαστική, διοικητική και κάποια πολιτική εξουσία, υπό την προεδρία του Ηγεμόνα. Στην Άνδρο είχε επίσης συσταθεί, αλλά οι αρμοδιότητες και η δραστηριότητά της παραμένουν εντελώς θολές και άγνωστες ελλείψει στοιχείων. Σοβαρή πρέπει να θεωρείται η υπόνοια ότι το Κόρθι οφείλει την ονομασία του στην παραφθορά αυτής της λέξεως, ενώ άδηλο είναι επίσης το ιδιοκτησιακό καθεστώς στο οποίο διατελούσε ταυτιζόμενο πιθανώτερα με τον ίδιο τον Ηγεμόνα.

3 Λατινοκρατία 1212(;) – 1566. Η Άνδρος υπό τον πορτογαλοεβραίο έμπορο της Κωνστ/πο λης Ιωσήφ Νάσι 1566-1579. Από το έτος 1538 – 1579 η ΄Λνδρος διατελεί σε Τουρκική Επικυριαρχία στην διάρκεια της οποίας όμως διατηρούνται οι Ηγεμόνες της στην θέση τους. Από το 1579 έως το 1821 η Άνδρος βρίσκεται υπό Τουρκική Κατοχή, με δύο  βραχυχρόνιες άλλες κατοχές. Από το 1695-1699 Βενετική κατοχή και από το 1770-1774 Ρωσική κατοχή.

4  Σοβαρές ενδείξεις υπάρχουν ότι ωρισμένοι Λατίνοι άρχοντες εξαναγκάστηκαν από άλλους να προσεταιρισθούν το ορθόδοξο δόγμα. Για το γεγονός ότι πολλοί Λατίνοι παρέμειναν κρυπτοκαθολικοί για πολλά χρόνια αργότερα βεβαιώνεται και από το συμβάν κατά το οποίο το 1660 δύο Λατίνοι άρχοντες που είχαν γίνει μουσουλμάνοι ξαναβαπτίζονται χριστιανοί όχι όμως ορθόδοξοι αλλά καθολικοί. Πρόκειται για Δαπόντε και Δελλαγραμάτικα. (βλ. Σ. Συμεωνίδη  «οι εκχριατιανισμοί Μωαμεθανών στις Κυκλάδες, αίτιο κατηγορίας στις διαμάχες των καθολικών» ΕΕΚΜ 12 -1995  και Ν. Βασιλόπουλου «Λατινοκρατία στην Άνδρο»  Β΄εκδ   Σ. Γαρυφάλλου 2015 σελ. 298)

5  βλ. Ν. Βασιλόπουλου «Λατινοκρατία στην Άνδρο»  Β΄εκδ   Σ. Γαρυφάλλου 2015 σελ. 278- 282