Οι Ιταλοί στην Άνδρο και τα σπίτια που επέταξαν

                  

                                                                                                    

Η Άνδρος όπως και οι υπόλοιπες Κυκλάδες πλην Μήλου υπήχθησαν στην Ιταλική Διοίκηση και διετέλεσαν υπό ιταλική Κατοχή κατά την περίοδο από τον Μάϊο του 1941 έως τον Σεπτέμβριο του 1943, εποχή που ο Βασιλέας Βίκτωρ Εμμανουήλ Γ΄και η υπό τον στρ. Μπαντόλιο κυβέρνηση εγκατέλειψε τον Άξονα και ακολούθως τάχθηκε με το μέρος των Συμμάχων.

Στην Άνδρο εγκαταστάθηκε ένα σύνταγμα Ιταλών, το μεγαλύτερο μέρος του οποίου παρέμεινε στην κεντρική Άνδρο με έδρα την Χώρα. Κατά το μεγαλύτερο και τελευταίο διάστημα της Κατοχής το σύνταγμα είχε διοικητή τον συνταγματάρχη Antonio Mela και υποδιοικητή τον αντισυνταγματάρχη Capuro αγνώστου ονόματος. Επίσης κατά το ίδιο (μεγάλο) διάστημα επικεφαλής γιατρός υπήρξε ο λοχαγός Giuseppe Genaro, χειρούργος, άτομο πολύ θετικό και αξιόλογο στο οποίο θα αναφερθούμε σε ιδιαίτερο άρθρο στο προσεχές μέλλον. Η παρουσία των Γερμανών στην περιοχή αυτή ήταν σχεδόν συμβολική.

Στο παρόν άρθρο θα αναφερθούμε αποκλειστικά στα οικήματα που επέταξαν και διέμειναν ή στρατωνίσθηκαν. 

    Το μέγα εμβληματικό κτίριο του Λ. Βογιαζίδη επιτάχθηκε και χρησιμοποιήθηκε ως     Διοικητήριο.

Η φωτογραφία με τα λεωφορεία του ΚΤΕΛ στην δεκαετία του 1940. Επρόκειτο για καρτ ποστάλ του Δ. Καραουλάνη. 

     Η πολύ όμορφη έπαυλη Βασ. Γουλανδρή επιτάχθηκε και χρησιμοποιήθηκε ως οικία      του Ιταλού Διοικητή. 

    Στο εντυπωσιακό νεοκλασικό σπίτι Κονδύλη εγκαταστάθηκε η Guardia di Finanza, η       Οικονομική Χωροφυλακή (ένοπλο σώμα που ακολουθούσε τον Στρατό).

 Στο μεγάλο επίσης νεοκλασικό (όπου διέμενε παλαιότερα ο γιατρός Π. Καϊρης, νυν  ιδιοκτησίας Γιάννη Μ. Βαλμά) εγκαταστάθηκε η Carabinieria (Χωροφυλακή),  σώμα  επίσης ένοπλο που ακολουθούσε τον Στρατό στις κατεχόμενες περιοχές.

   η χαριτωμένη νεοκλασική οικία Μιχαήλ Κυδωνιέως (νυν Καϊρείου Βιβλιοθήκης)        επιτάχθηκε και στεγάστηκε το Ιταλικό Λιμεναρχείο.

      Στο μόλις αποπερατωμένο κτίριο του Δημοτικού Σχολείου Χώρας που                    πρωτολειτουργούσε τα παιδιά εκδιώχθηκαν για να χρησιμοποιηθεί ως  Casarma δηλαδή κτίριο στρατωνισμού.

Στο κτίριο της Ε.Ο.Χ.Α. στρατωνίσθηκαν οι Ιταλοί, δεν γνωρίζω με ποια ειδικότητα ή σειρά, έναντι του προηγουμένου.(Η φωτογραφία είναι τραβηγμένη για τις γυμναστικές επιδείξεις του Γυμνασίου το 1937). Στο κέντρο το κτίριο της Ε.Ο.Χ.Α.

Στον όροφο της νεοκλασικής οικίας Ζαννή Λ. Καμπάνη (άνω της Λέσχης Ανδρίων) διέμεινε ο Λιμενάρχης και οι αξιωματικοί του Λιμενικού. 

Στο ωραιότατο λιτό art-nouveau κτίριο Κυδωνιέως διέμειναν οι αξιωματικοί του Στρατού.* 

Επίσης στο κτίριο του τότε ξενοδοχείου Μαντζαβελάκη στεγάστηκαν οι αξιωματικοί του Στρατού Ξηράς. (Το παλαιό ξενοδοχείο ήταν πολύ μικρότερο σε διαστάσεις από το σημερινό).

Στον όροφο του κτιρίου ιδιοκτησίας Βούλγαρη (δεν υφίσταται σήμερα, βρισκόταν δε, στην θέση του μέχρι πρότινος Ταχυδρομείου), στεγάστηκαν οι υπαξιωματικοί του Στρατού Ξηράς. 

Η κομψή ισόγεια οικία Κωνσταντίνου Λουκίσσα στα Πευκάκια .Επιλέχθηκε σε σημείο πρακτικό και έπαιξε κύριο ρόλο στην Επιμελητεία των Ιταλών διότι επιτάχθηκε για να αποτελέσει Αποθήκη Τροφίμων.

Στον κήπο του τότε ισογείου, μέχρι πρότινος ιδιοκτησίας  Δημ. Στ. Πολέμη, στον Νημπορειό, εγκατέστησαν τα απαραίτητα άλογα τους οι Ιταλοί, ενώ το άλογο του Διοικητή βρισκόταν σε παρακείμενο χώρο. Τα άλογα χρησιμοποιούσε μάλλον μονάδα μηχανικού, η οποία με αυτά μετέφερε ξυλεία που υλοτομούσαν οι Ιταλοί για μαγειρεία και θέρμανση.

Στην Πλακούρα δίπλα στα Μπειρικέικα, με το κόκκινο βέλος βρισκόταν το σπίτι που είχε επιταχθεί σαν νοσοκομείο για τον Ιταλικό στρατό. Η θέση του ήταν περίπου στην είσοδο του σημερινού Ξενία(ιδιοκτησίας τότε μάλλον Εμπειρίκου).

Εν κατακλείδι να πούμε ότι οι Ιταλοί όχι μόνον επέλεξαν σπίτια απ΄τα ωραιότερα αλλά έκαναν αισθητή την παρουσία τους σε συμβολικό επίπεδο συγκεντρωμένοι στο ανώτερο τμήμα της Χώρας αγνοώντας το κομβικό σημείο της Πλατείας του Εμπειρικείου Γηροκομείου είτε για να αγνοήσουν την συμβολική της θέση και το μνημείο των πεσόντων, είτε για να υιοθετήσουν μία νέα δική τους (αλλά πάνω στην κοινωνική προϋπάρχουσα), με αποκορύφωμα το αντιστοίχως πολεοδομικά, ρυμοτομικά και αρχιτεκτονικά κορυφαίο οικοδόμημα του Λ.Βογιαζίδη. Μέσω των κτιρίων αυτών ετίθεντο, ως κατακτητές, επικεφαλής της Χώρας και της κοινωνίας της, μεταφορικά και κυριολεκτικά. Οι επιλογές ήταν σημειολογικά στοχευμένες από πλευράς τους.                               

Η τροπή του πολέμου ήταν δραματική και το 1943 οι Ιταλοί κατόπιν ισχυρού βομβαρδισμού εγκατέλειψαν την Άνδρο ενώ ωρισμένοι κρύφτηκαν από τους ίδιους τους κατοίκους προκειμένου να γλυτώσουν από το υστερικό μένος και την εμμονική εκδικητικότητα που εκδήλωσαν οι Γερμανοί έναντι των πρώην συμμάχων τους**.

Στην είσοδο κάποιου ή κάποιων από τα προαναφερθέντα κτίρια, είχαν αναγραφεί στους παραστάτες (λαμπάδες) και το υπέρθυρο οι εμβληματικές λέξεις των Φασιστών Vincere e vinceremo δηλ.νικάν και θα νικήσουμε. Συγκεκριμένα η λέξη Vinceremo καθέτως στους δύο παραστάτες και Vincere οριζόντια στο υπέρθυρο.

Επίσης γραφικός είχε γίνει ο (ίδιος πάντα) Ιταλός φρουρός στην πόρτα της ΕΟΧΑ, επειδή όποτε τύχαινε να περάσει από μπροστά του μία επώνυμη ανδριώτισα καλλονή, αυτός παρουσίαζε όπλα χωρίς ποτέ άλλοτε να την παρενοχλήσει καθοιονδήποτε τρόπο. Του ήταν ευτυχώς αρκετό γιατί η κυρία ήταν και σοβαρώτατη και παντρεμένη.

                                                                                 Νίκος Βασιλόπουλος
                                                                            αρχιτέκτων - ερευνητής

 *σημ. Για το συγκεκριμένο κτίριο υπάρχει μικρή επιφύλαξη. Με την παρέλευση τόσων δεκαετιών έχει μειωθεί η ενάργεια των αναμνήσεων....

**σημ. Η πλέον γνωστή στην Ελλάδα περίπτωση ανήκουστου εγκλήματος πολέμου εκ μέρους των Γερμανών-εις βάρος των Ιταλών-έγινε στην Κεφαλλονιά το 1943. Τότε η μεραρχία των SS Edelweiss εκτέλεσε πάνω από 5000 Ιταλούς της μεραρχίας Αcqui, που είχαν παραδοθεί. Και έγινε αιτία πνιγμού άλλων περίπου 3000 Ιταλών. (Αποτυπώθηκε στην γνωστή, αν και ¨χολλυγουντιανή¨ , ταινία "το μαντολίνο του Λοχαγου Κορέλλι¨).Η επιχείρηση εκτελέσθηκε κατά διαταγήν του Χίτλερ, να μην υπάρξουν αιχμάλωτοι κατά παράβαση όλων των Συνθηκών, για παραδειγματισμό......