Παλιές αντριώτικες λέξεις.

Το δεύτερο μέρος "Παλιές αντριώτικες λέξεις" θα το βρείτε ,πατώντας εδώ : Παλιές Ανδριώτικες λέξεις μέρος Β'

      Βενετικές και ιταλικές λέξεις στον ανδριακό ιδιωματικό λόγο.

Συχνά πολλοί διερωτώνται εάν και τι απέμεινε από την Λατινοκρατία στην Άνδρο.

Η Λατινοκρατία (ή Φραγκοκρατία) άρχισε περίπου το 1207 και έληξε το 1566 όταν ο τελευταίος Ηγεμόνας της Άνδρου Ι. Φρ. Σομμαρίπα εκδιώχθηκε από τους Οθωμανούς. Υπενθυμίζεται ότι η Άνδρος όπως και οι υπόλοιπες Κυκλάδες (πλην Τήνου και Μυκόνου που Βενετοκρατήθηκαν μετά το 1400) ήταν ανεξάρτητες Ηγεμονίες οι οποίες αποτελούσαν το Δουκάτο της Νάξου. Το σύνολο των νησιών επεδίωξε την Βενετική επικυριαρχία μετά το 1400 ώστε να προστατευθεί, κατά το δυνατόν από τις τουρκικές ληστρικές εισβολές και λεηλασίες. Όσοι Λατίνοι έγιναν ορθόδοξοι επέζησαν και διαιωνίσθηκαν στην Άνδρο που εξελίχθηκε σε γενέθλιο τόπο τους…

Οι Λατίνοι ήταν στο σύνολό τους Ιταλοί και μάλλον βορειοϊταλοί όπως προκύπτει από τα επίθετά τους και κυρίως τις λέξεις που παρέμειναν και εντάχθηκαν για εκατονταετίες στο λεξιλόγιο των Ανδριωτών. 

  Φουρτάλια. Κανονικά τα χοιρινά μπαίνουν μέσα στην φουρτάλια και όχι επάνω.

 

Η φουρτάλια, το γνωστό έδεσμα της Ανδρου (αλλά και της Τήνου). Η ομελέτα με χοιρινά λουκάνικα και κουκιά ή λυράκι και πολύ αργότερα πατάτες.

Στην κοινή ιταλική η ομελέτα λέγεται frittata,  στα βενετσιάνικα όμως λέγεται fritaja, λέξη εκφερόμενη ως φριτά(γ)ια ή φριτάλια. (Το γράμμα j εκφερόταν στο μεγαλύτερο τμήμα του Veneto ως ι στο νότιο τμήμα ως λ(ι) (όπως το ε-λι-ά) και στο παράκτιο τμήμα ως τζ).
Η φριτάλια έγινε σύντομα φουρτάλια!!!

  Φωτο άνω. Ανδριώτικος μπρούστουλας. Το εντόπισα στο διαδίκτυο, αλλά μάλλον ανήκει στην γνωστή ευρηματική μαγείρισσα κ. Μαρία Κορρέ. Φωτό κάτω μπρούστουλες της Ιταλίας.

Ο μπρούστουλας (ή η μπρούστουλα) παλαιό έδεσμα αρχικά πιο πενιχρό από όσο το φτιάχνουν αυτοί που ακόμη επιμένουν. Η ιταλική λέξη brostola και βενετικά brustola προέρχεται από το ρήμα brustolire, που σήμαινε ψήνω σε φούρνο ή σχάρα (όχι με κατσαρόλα). Συνηθίζεται στην Ιταλία, έχει συνήθως ζύμη και κάποια μικρά χοιρινά κομμάτια θεωρείται δε τόσο παλαιό έδεσμα, που είναι αδύνατον να προσδιορισθεί η γεωγραφική καταγωγή του.  Στην Άνδρο ήταν ένα είδος «ενισχυμένου» θρεπτικά ψωμιού. Με ζύμη από κακό αλεύρι και μικρά κομμάτια λαρδί. Φαγητό πολύ θρεπτικό για τους ταλαιπωρημένους Ανδριώτες κολλήγες της Λατινοκρατίας, κυρίως για τους κρύους χειμώνες. Η προσκόλλησή του στο διαιτολόγιο των Ανδριωτών προσδιορίζεται στην περίοδο των ιταλόφωνων Λατίνων και οφείλεται σ’ αυτούς. Σημ. 1

Σήμερα οι ανήσυχες Ανδριώτισσες μαγείρισσες προσθέτουν ένα σωρό νόστιμα υλικά και ο μπρούστουλας έχει αναβαθμιστεί...αν και εγκαταλείπεται μέσα στην γενική απόρριψη ως παλαιό φαγητό και δεν είναι το μόνο…

 

    Με την άχνη ζάχαρη αριστερά καλισούνια και δεξιά αμυγδαλωτά. Στο ποτήρι               αραιωμένη σουμάδα. Σουμάδα επίσης πίνουν οι Ισπανοί.

Τα καλισούνια, το γνωστό μοναδικό ανδριώτικο γλύκισμα. Στην προβηγκιανή διάλεκτο τα αμυγδαλωτά ονομάζονται calissouns δηλ.  καλισούνς. Η μεταπήδηση του ονόματος από το ένα γλυκό στο άλλο δεν ήταν δύσκολο να γίνει. 

Η Λούζα και αλλού λούτζα είναι ένα εκλεκτό χοιρινό κομμάτι που συμπεριλαμβανόταν στα διατηρούμενα χοιρινά μέσα σε γλίνα. Προέρχεται από την βενετική λέξη Luja, εκφερόμενο ως λούτζα που στον ανδριακό ιδιωματικό λόγο έγινε λούζα. Λούτζα είναι το θηλυκό γουρούνι. Στα σημερινά ιταλικά η lonza είναι το εξωτερικό τμήμα του λαρδιού.

 

   Φωτο άνω, σερβιρισμένη σε σκεύη για να κρυώσει η ζηλαδιά Άνδρου. Φωτό κάτω με    τρείς ιταλικές ζηλαδιές. Η μεσαία είναι τυλιγμένη σε προσούτο!!!

Η Ζηλαδιά (η πηχτή). Στα ιταλικά η ζηλαδιά λέγεται Gelatina di maiale Τζελατίνα ντι μαϊάλε (και στα γαλλικά Gelee de cochon Ζελέ ντε κοσόν). Η ζηλαδιά και στις δύο χώρες παρασκευάζεται όπως στην Ελλάδα αλλά με πολλούς διαφορετικούς νοστιμώτατους τρόπους. Να σημειωθεί ότι τα χοιροσφάγια ήταν άλλοτε και στις δύο αυτές χώρες ιδιαίτερη, σχεδόν γαστριμαργική, γιορτή.   

 Ανω: Στις δύο επάνω φωτογραφίες σίσιρα της Άνδρου που σχεδόν πάντα τρώγονται την ημέρα του μαγειρέματος. Στις δύο κάτω φωτογραφίες σίσιρα στην Ιταλία αριστερά για πώληση, δεξιά μαγειρεύονται. Στην Γαλλία επίσης πωλούνται σίσιρα στις λαϊκές αγορές.
Κάτω "επικίνδυνη" ιταλική συνταγή με σίσιρα που τηγανίζονται με τρία αυγά μάτια!!!

Τα σίσιρα στα σημερινά ιταλικά λέγονται cicioli ενώ στα βενετικά είναι μάλλον ciciori, τσίτσιορι. 

    Εντυπωσιακά παμπιλόνια και δίπλα γλυκό του κουταλιού παμπιλόνι.

Το Παμπιλόνι. Εσπεριδοειδές που βρίσκεται μόνον στην Άνδρο, άγνωστο στην υπόλοιπη Ελλάδα!! Δεν είναι παρά το άγριο γκρέηπ φρούτ. Το γνωστό γκρέηπ φρούτ λέγεται Pomplone (πομπλόνε) στην Ιταλία και pamplemousse (παμπλεμούς) στην Γαλλία. Εξημερώθηκε στο εξωτερικό και επέστρεψε(;)  στην Ελλάδα με την αγγλική (ατυχώς) ονομασία. Η εισαγωγή του στην Άνδρο έγινε σε χρόνο άγνωστο μάλλον μαζί με το περγαμόντο και δεν είναι τυχαίο ότι και τα δύο είναι ιταλικής προελεύσεως λέξεις.  

 Τα περγαμόντα είναι άλλοτε πορτοκαλί όπως στην φωτογραφία και άλλοτε κίτρινα και λεία. Δεξιά περγαμόντο "καρουλάκι".

Το Περγαμόντο. Το γνωστό περγαμόντο καλλιεργείται στην Άνδρο μόνον για να γίνει γλυκό του κουταλιού όπως και το παμπιλόνι. Η λέξη προέρχεται από την ιταλική Bergamotto!

   Ζάρες που "αναπαύονται" σε αχρηστία σήμερα.

Η Ζάρα είναι το μεγάλο πιθάρι. Προέρχεται από την βενετική λέξη Zara, εκφερόμενο ως τζάρα που στα ανδριώτικα έγινε ζάρα. Στα ιταλικά λέγεται giara ή giarra [Τζ(ι)άρα] και σημαίνει το πήλινο αγγείο για μεταφορά ή φύλαξη υγρών. Γαλλικά Jarre (Ζαρ). Η λέξη απαντάται στην Κρήτη, αλλά και σε άλλα νησιά, την Σίφνο, Φολέγανδρο κ.α. 

Καστανίζω ή καστανιάρω, επί βιαιοπραγίας, δίνω δυνατό χαστούκι, δυνατή σφαλιάρα ή και γροθιά. Στα βενετικά εντοπίζεται η λέξη Castagnaro και σημαίνει το κάστανο. Δεν κατώρθωσα να εντοπίσω άλλη σημασία στα ιταλικά. Ωστόσο στα οξιτανικά η λέξη castagne (προφέρεται καστάν(ι) όπως λέμε το (νοι)ώθω) σημαίνει την δυνατή σφαλιάρα, την γροθιά, και η λέξη δεν είναι παρά το κάστανο που δεν τρώγεται. Τα οξιτανικά (Occitan) είναι η παλαιά γλώσσα της νοτιοδυτικής Γαλλίας.

Το Ραγάνι, η καταιγίδα. Προέρχεται από την βενετική λέξη Uragan. 

Η στρίνα. Το δώρο (παλαιότερα φρούτα ή γλυκά και τώρα χρήματα) που δίνονται στα παιδιά όταν τραγουδούν τα κάλαντα των εορτών. Προέρχεται από παλαιό ρωμαϊκό αντίστοιχο έθιμο, το οποίο όμως, με την ονομασία στρίνα ήρθε στις περιοχές μας από τους Λατίνους.  

Η λέξη είναι ιταλική, strina , και έχει ρωμαϊκή προέλευση σχετιζόμενη με την θεότητα Strenia και την έλευση του νέου έτους. Το έθιμο καταγράφεται από τον Οβίδιο. Είχε επεκταθεί στις περιοχές των κατακτημένων από τους Ρωμαίους λαών. Διατηρήθηκε και στην Γαλλία ως Etrennes (de Noel) αλλά και στην Ισπανία ως Estrenas (de Navidad) επειδή δινόταν τα Χριστούγεννα, έθιμο που σήμερα έχει σχεδόν λησμονηθεί. Σημ. 2

                                                                      

Η Καζάρμα. Η λέξη είναι ιταλική, Caserma και σημαίνει το κτίριο του  στρατώνα. Στην Άνδρο λέγεται για πολύ μεγάλο σπίτι, όχι κολακευτικά.

  Η barbacane αριστερά που προεξέχει της Πύλης του φρουρίου και είναι μεταγενέστερο οχυρωματικό έργο.  Δεξιά barbacane επίσης ωνομάσθηκαν και οι ξύλινες προεξοχές των αμυντικών πύργων και των τειχών που προεξείχαν και είχαν σκοπό την αποτελεσματικώτερη αντιμετώπιση των επιτιθεμένων. 

Μπαρμπακάς Η λέξη είναι βενετική Barbacane και προέρχεται από τα αραβικά: Barbak Hane. Αφορά σε ειδικό αμυντικό σύνολο που προεξέχει της κύριας πύλης του οχυρού όταν ενισχύθηκε η άμυνα της εισόδων και οι αμυντικοί πύργοι κατασκευάζονταν στρογγυλοί. Κατ΄επέκτασιν ωνομάσθηκαν και τα προεξέχουσες αμυντικές ξύλινες επάλξεις των αμυντικών πύργων. Η λέξη με μικρές παραλλαγές απαντάται σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες.                                           

Στην Άνδρο μπαρμπακάς ονομάζεται το παλιό μεγάλο αφρόντιστο ή ξεπεσμένο σπίτι.

Φιλιόσος. Σε άλλα νησιά λέγεται φιλιότσος. Στα ιταλικά  figliozzo = φιλιότσο,  βαφτισιμιός, ο αναδεξιμιός. 

Γκατζουρίδα. Η λέξη προέρχεται κατευθείαν από την βενετική ganzo (γκάντζο) που είναι ο γάντζος και όχι από την κοινή ελληνική γάντζος. Πρόκειται για μακρύ ραβδί, στριφτό στην άκρη (όπως η λαβή του μπαστουνιού) για την αρπαγή και πλησίασμα υψηλού κλαδιού δέντρου. 

Κουμπάνια από το compagna (ή ιδιωματικά cumpagna). Η λέξη στα ιταλικά σημαίνει συντροφιά. Δεν είναι απολύτως κατανοητή η σημασία της με αυτό που σημαίνει στην Άνδρο. Εδώ πρόκειται για σύνολο προϊόντων διατροφής που μεταφέρονται, συνήθως με πολλά άτομα, σε άλλο χώρο για ειδική περίπτωση.Ίσως τα περισσότερα του ενός άτομα, η παρέα, να έδωσε την ονομασία αντ΄αυτής στο μεταφερόμενο είδος.

Μπακοτιλιάρω και το μπακοτίλι. Προέρχεται μέσω της ιταλικής από την ισπανική λέξη Pacotilla και έχει την εξής σημασία : Γύρω στα τέλη του μεσαίωνα οι ταξιδιώτες μετακινούνταν με εμπορικά πλοία, το οποία βέβαια μετέφεραν εμπορεύματα. Επιτρεπόταν λοιπόν στους επιβάτες (ή και σε μέλη του πληρώματος) να μεταφέρουν οποιοδήποτε εμπόρευμα ήθελαν προκειμένου να το πουλήσουν, αρκεί η ποσότητα να ήταν πάρα πολύ περιωρισμένη. Επειδή το κέρδος από αυτήν την αμελητέα εμπορική δραστηριότητα ήταν επίσης αμελητέο, κατέληξε τα πράγματα που κρατάει κανείς νομίζοντας ότι θα του αποφέρουν όφελος ή μελλοντική χρήση, να ονομάζονται μπακοτίλι και η φύλαξη τέτοιων αντικειμένων μπακοτιλιάρισμα… Δεν είναι γνωστό αν η λέξη pacotillo πέρασε μέσω των Βενετών στους νησιώτες ή μας ήρθε κατευθείαν από τους Ισπανούς

To Σκόρτσο. Είναι το επιπόλαιο, το επιδερμικό κτύπημα. Προέρχεται από την ιταλική λέξη scorza (σκόρτσα) που είναι η επιδερμίδα…

Το Φόκο. Η φωτιά, το πύρ ως εντολή . Δεν είναι ξεκάθαρο αν προέρχεται από το ιταλικό fuoco ή το βενετσιάνικο fogo. Σημειωτέον ότι το παράγγελμα για το άναμμα των μάσκουλων ή του δυναμίτη ήταν φόκο και όχι φωτιά ή πυρ. Σημ. 3

  

Κούγιο Από την βενετσιάνικη λέξη Cojon ή cujon, κογιόν ή κουγιόν που σημαίνει το ανδρικό μόριο που χυδαία ονομάζεται αρχ…ι . Εννοείται ο ανόητος, το κορόϊδο, ο βλάκας. Μάλιστα στα Επτάνησα υπάρχει και το ρήμα κογιονάρω που σημαίνει περιπαίζω. Όμοια σημασία έχει και στην γαλλική η λέξη couille και couillon. 

To Κούμουλο προέρχεται από την ιταλική Cumulo, (στα βενετσιάνικα είναι Mucio) και σημαίνει το υπερπλήρες, τον σωρό, τον συσσωρευμένο σωρό και κατ΄επέκτασιν κάτι που ανυψώθηκε από σωρό, ή κάτι που υπερπληρώθηκε. Ακατανόητη είναι η αφιερωματική ονομασία της Κουμούλου σε δύο εκκλησίες, στην Άνδρο, μία στις Μένητες και άλλη πολύ μικρή στις Στενιές. Η πρώτη ανήκε στους Ιησουίτες μοναχούς που βρισκόταν στις Μένητες μετά το 1533 έως το 1566(;). 

 Πρόβατα με δεμένα τα δύο δεξιά πόδια.

Παστούρα.  Από την ιταλική λέξη Pastura και το ρήμα pasturare. Σημαίνει την (ποιμενική) βόσκηση ζώων. Τον τόπο όπου βοσκούν τα ζώα. Τον τόπο όπου οφείλουν να βοσκήσουν και όχι αλλού. Για τον λόγο αυτό στον τόπο μας δένονται τα δύο δεξιά ή αριστερά πόδια ώστε να μην απομακρύνονται από τον επιθυμητό τόπο βοσκής. Κατέληξε δηλαδή να σημαίνει την σχοινένια πέδη που καθηλώνει τα ζώα σε προβλέψιμο τόπο. Στα ιταλικά το ρήμα pasturare σημαίνει οδηγώ και συνοδεύω τα ζώα στην βόσκηση – Condurre e costudire gli animali alla pastura.
Η πρακτική της παστούρας απαγορεύθηκε, για φιλοζωικούς λόγους, θεωρούμενη μάλλον ως διεστραμμένη πρακτική σαδιστών ανθρώπων, παρά ως μεσαιωνικό έθιμο που προέκυψε από ανάγκες ελέγχου περιωρισμένων χώρων βοσκής όπως αυτοί των νησιωτικών περιοχών. Σημ. 4

Το Πάχτος ή πάκτος. Πρόκειται για την συμφωνημένη ανταπόδοση σε αγροτοκτηνοτροφικά προϊόντα από κολλήγα ή ενοικιαστή χωραφιού προς τον ιδιοκτήτη. Ο Δ. Πολέμης εξηγεί την μεσαιωνική καταγωγή του εθίμου. Δεν κατονομάζει την γλωσσική καταγωγή της λέξεως. Τον συμπληρώνω: είναι ιταλική και προέρχεται από την εποχή της Λατινοκρατίας. Συγκεκριμένα μάλιστα το πάχτος δεν προέρχεται από την κοινή ιταλική patto αλλά από την βορειοϊταλική pacto που σημαίνει την συμφωνία, το σύμφωνο. 

Ορδουνιά. Αλλού η λέξη απαντάται ως ορδινιά και σημαίνει εντολή αλλά και τάξη. Από παραφθορά μάλλον της λέξεως ordino όρντινο, που σημαίνει διαταγή, εντολή. Πρόκειται ίσως για εντολή αποστολής δώρων -μόνο γλυκισμάτων- σε περίπτωση αρραβώνα, γάμου κ.λπ.

Φάτσα μπρούτα. Τον είδα φάτσα μπρούτα που λέγεται όταν ήρθε μούρη με μούρη με κάποιον ανεπιθύμητο, αντιπαθητικό, αγροίκο άνθρωπο. Από το βενετικό fazza bruta (πρόσωπο βάναυσο, αγροίκο). Ιταλικά faccia. 

Το Κουντούτο. Η υδρορροή από την ιταλική condutto .από το ρήμα condurre που σημαίνει οδηγώ, άγω. Απαντάται και σε άλλα νησιά.

Κουντρεστάρω. Εναντιώνομαι, υποστηρίζω σθεναρά αντίθετη άποψη. Από το βενετικό contrastar ή cuntrastar.

Καργάρω, φορτώνω υπερβολικά, υπέρ το δέον. Επί φορτίου προϊόντων, αντικειμένων, μεταλλευμάτων κ.λπ. κατ’ αρχάς σε πλοία. Προέρχεται από το βενετσιάνικο ρήμα Cargare. (Ιταλικά Caricare). Από τους Βενετούς το δανείστηκαν οι Γάλλοι αλλά και οι Άγγλοι.  

Σκαπετάρω. Σημαίνει τρέχω πολύ γρήγορα ώστε να βρεθώ μακρυά, διαφεύγω γρήγορα μακρυά. Προέρχεται από την Ναπολιτάνικη διάλεκτο από την λέξη scapetare ( υπάρχουν και οι μορφές scapitare και scapezzare) η οποία σημαίνει τρέχω γρήγορα με κίνδυνο να τσακιστώ.

  

 

Αναφέρω τις βενετσιάνικες και ιταλικές λέξεις που εντοπίζονται στον ανδριακό ιδιωματικό λόγο αλλά υπάρχουν και άλλες, ενώ ωρισμένες από τις προαναφερόμενες εντοπίζονται και σε άλλα νησιά ή και αλλού.

Δεν επαναλαμβάνω τις βενετσιάνικες και ιταλικές λέξεις που εντοπίζονται ακόμη σήμερα στην κοινή νεοελληνική και είναι εκατοντάδες. Επίσης δεν αναφέρω τους τόσους ναυτικούς όρους οι οποίοι χρειάζονται ιδιαίτερη μελέτη. Πολλές υιοθετήθηκαν τον 19^ο αι αλλά και στον 20^ο αι, όταν Έλληνες ναυτικοί σπούδασαν την ναυτική τέχνη στο Λιβόρνο της Ιταλίας.

Οι λέξεις στις οποίες αναφέρθηκα, σπάνια σήμερα λέγονται και τείνουν να ξεχαστούν χωρίς να αντικαθίστανται ως επί το πλείστον από ελληνικές…

Το δεύτερο μέρος "Παλιές αντριώτικες λέξεις" θα το βρείτε ,πατώντας εδώ : Παλιές Ανδριώτικες λέξεις μέρος Β'

                                                                              Νίκος Βασιλόπουλος
                                                                             αρχιτέκτων-ερευνητής
                                                                                 13/01/2018

Ευχαριστώ τον κ. Γιάννη Χρ. Φούντο για τις επεξηγήσεις και τις διευκρινίσεις που μού παρέσχε στις ιταλικές λέξεις.

                                                                                                                            

Σημ. 1 Για την λέξη brostola βλ. το Λεξικό "Vocabolario Bresciano - Italiano" τού Giovan-Battista Melchiori Εκδ. Franconi e Socio  Brescia 1817 Τομ.1 σελ. 91
Επίσης για το ίδιο λήμμα στο Λεξικό "Vocabolario Bresciano e Toscano" τού Bartolomeo Pellizari  Εκδ. Pietro Pianto Stampator Camorale Brescia 1759 σελ. 408 

Σημ.2 βλ. Browing R.1972.
Η ελληνική γλώσσα,μεσαιωνική και νέα.Εισαγωγή,μετάφραση και σημειώσεις Δ.Σωτηρόπουλος. Αθήνα : Παπαδήμας, σελ.106-108, 123-125.
"Τα αποτελέσματα της φράγκικης κατάκτησης ήταν πολύπλοκα. Λατινικές λέξεις δάνειες πλημμύρισαν τη γλώσσα- και όταν λέμε "λατινικές" ,δεν αναφερόμαστε βέβαια στα κλασικά λατινικά της Ρώμης , αλλά στις νεολατινικές γλώσσες ,που μιλιόνταν στο μεσογειακό χώρο.
Σημ. γράφοντος. Κατά τα (συνήθως) γραφόμενα σε ελληνικά sides στο Ιντερνετ, η στρίνα εντοπίζεται μεν στην Κάτω Ιταλία, αλλά υπήρχε στο Βυζάντιο και ωνομαζόταν ευαρχισμός ή στρίνα, οπότε όταν οι βυζαντινοί αποίκησαν την Κάτω Ιταλία έφεραν το έθιμο στους Ιταλούς (sic!!!).

(Δηλαδή όλοι οι υπόλοιποι κάτοικοι του Βυζαντίου λησμόνησαν το έθιμο με την ονομασία της στρίνας).                                                                    

1^ον  Τότε πώς εξηγείται ότι το έθιμο-ως χριστουγεννιάτικο δώρο-υπάρχει στην Γαλλία ως etrennes de Noel αλλά και στην Ισπανία ως estrena de Navidad.(Πήγαν και εκεί βυζαντινοί;). Και

2^ον πως εξηγείται ότι το έθιμο -με την ονομασία στρίνα υπάρχει μόνον σε νησιά των Κυκλάδων, της Δωδεκανήσου και της Επτανήσου,δηλαδή μόνον σε τόπους απ'όπου πέρασαν Βενετοί και άλλοι Λατίνοι; 
Στην βυζαντινή επικράτεια ο όρος στρίνα, εάν υπήρχε, λησμονήθηκε. Ενώ στην ιταλική χερσόνησο πέρασε κατευθείαν στους απογόνους των Ρωμαίων, κατοίκους της Ιταλίας από τους οποίους αργότερα ήρθε στα ελληνικά νησιά κατά την περίοδο της Λατινοκρατίας, μιας περιόδου που αποσιωπάται από τα ελληνικά πράγματα και γιαυτό δεν λαμβάνεται ποτέ υπ'όψιν στις στερεότυπες ιστορικές εξηγήσεις .

Σημ. 3 Για τα μάσκουλα και την προέλευσή τους βλ. Νίκου Βασιλόπουλου «Τα μάσκουλα της Άνδρου» androshistoria.blogspot.gr 5/11/16

Σημ. 4 Βλ. Νίκου Βασιλόπουλου «Λατινοκρατία στην Άνδρο» Εκδ. Σοφίας Γαρυφάλλου 2015 σελ. 68  

Οι ιταλικές δάνειες λέξεις ήταν οι πιο πολυάριθμες, τις περισσότερες όμως φορές προέρχονται από τις περιφερειακές διαλέκτους της ιταλικής γλώσσας, ιδιαίτερα από τα βενετσιάνικα. Δεύτερες σε συχνότητα έρχονται οι γαλλικές και ακολουθούν οι λιγοστές λέξεις από τα προβηγκιανά, τα καταλανικά, τα ισπανικά κ.λπ."