1936-1941 Γυμναστικές επιδείξεις, εορταστικές εκδηλώσεις και η ΕΟΝ

Αφορμή για το άρθρο που ακολουθεί ήταν κυρίως το φωτογραφικό υλικό, τα πρόσωπα που εικονίζονται τελευταία , οι διηγήσεις του πατέρα μου και ενός ηλικιωμένου φίλου, του Λ.Κ. μεγάλου γνώστη της εποχής.  

                                                          

Ας ξεκινήσουμε όμως από την αρχή.

Στο Γυμνάσιο της Άνδρου είχε διωρισθεί ένας σπουδαίος καθηγητής Σωματικής Αγωγής, ο Δημήτρης Σαραντόπουλος, γύρω στα 1933. Σημ.1Άφησε πολύ καλές αναμνήσεις για το εκπαιδευτικό έργο του. Παντρεύτηκε την Ανδριώτισα Μαριόγκα Μανσόλα, γνωστή αργότερα ως Μαριόγκα Σαραντοπούλου, αφού δεν ξαναπαντρεύτηκε μετά τον σχετικά σύντομο θάνατο του συζύγου της. Ο Σαραντόπουλος ως σπουδαστής της Γυμναστικής Ακαδημίας είχε συμμετάσχει στις Δελφικές Γιορτές, που είχε ωργανώσει ο Αγγελος Σικελιανός και η σύζυγός του το 1927 και το 1930, όπου έγιναν στους Δελφούς αφήνοντας εποχή, δημιουργώντας διεθνές ενδιαφέρον, σε διεθνείς κύκλους διανοουμένων, φιλοσόφων, καλλιτεχνών, με την προσπάθεια αναβίωσης του αρχαίου ελληνικού πνεύματος αλλά άφησαν απένταρους τους ανιδιοτελείς διοργανωτές τους. Οι τελευταίοι δεν ήθελαν να γίνει καμμία εμπορική εκμετάλλευση των δραστηριοτήτων πιστοί στα αρχαία ελληνικά ιδεώδη…

Ανω και κάτω : Φωτογραφίες από τις Δελφικές Εορτές στις οποίες συμμετέσχε ο Δ. Σαραντόπουλος. Οι δύο κάτω προέρχονται από το Αρχείο του ΕΛΙΑ και αποσπάσθηκαν από το Facebook. Φωτο 2,3,4

Ο γράφων είχε δει σε φωτογραφίες τον Δημ. Σαραντόπουλο ντυμένο σαν αρχαίο Έλληνα σε εντυπωσιακή σκηνική στάση από εξαίρετο φωτογράφο της εποχής. Ο Δ.Σ. έχοντας αφομοιώσει καλά το καλλιτεχνικό ύφος και την θεατρική παρουσία χορών, κινήσεων, ενδυμάτων και φωτογραφίας έκανε ό,τι μπορούσε για να δώσει ένα πολύ καλό αποτέλεσμα με τις τάξεις του Γυμνασίου, που εκπαίδευε για τις γυμναστικές τους επιδείξεις . Άρχισε λοιπόν να εφαρμόζει μία παρουσίαση θεατρική σχεδόν, πάνω στα πρότυπα των Δελφικών εορτών. Ήδη προ του 1936. Να αναφέρουμε ότι ο Δ.Σ. υπήρξε ένθερμος υποστηρικτής του καθεστώτος της 4^ης Αυγούστου. Την ίδια εποχή Καθηγητής των Τεχνικών ήταν ο αξιόλογος , πραγματικός Δάσκαλος και ζωγράφος Κυριάκος (Δομένικος) Βαρδακώστας επίσης οπαδός του Μεταξικού καθεστώτος. Σημ.2

5.Ανω: Ο Δ. Σαραντόπουλος εκπαιδεύει τις μαθήτριες κατάλληλα ντυμένες για τις γυμναστικές επιδείξεις στα πρότυπα των Δελφικών εορτών. Παρατηρήστε τις κινήσεις και τις στάσεις των σωμάτων. Κάτω, οι γυμναστικές επιδείξεις διεξαγόταν στην πλατεία του Γηροκομείου, πριν πλακοστρωθεί και πριν ακόμη αποδοθεί ο χώρος του Γυμναστηρίου από την οικογένεια Εμπειρίκου στο Γυμνάσιο. Οι γυμναστικές επιδείξεις του 1936 έγιναν προ της επιβολής του καθεστώτος της 4^ης Αυγούστου και δείχνουν έκδηλα τις προσπάθειες του Δ.Σ. που προαναφέραμε.Φ.6

7. Ανω: O Δ.Σ. επιβλέπει την προσπάθειά του και το εντυπωσιακό σκηνικό αποτέλεσμα το 1937.

Είναι γνωστό το καθεστώς της 4^ηςΑυγούστου και ο ιδρυτής του Ιωάννης Μεταξάς. Ο Μεταξάς στον οποίο ανετέθη η πρωθυπουργία (από τον κατά γενική ομολογία αγγλόφιλο αλλά υπερσυντηρητικό βασιληά Γεώργιο) είχε ένα μικρό κόμμα. Ο ίδιος, επιτελικός αξιωματικός, μετεκπαιδευμένος στην Γερμανία έτρεφε πολύ μεγάλη εκτίμηση για την χώρα αυτή ανεξαρτήτως καθεστώτος. Όπως φάνηκε από την δικτατορία που επέβαλε και την οργάνωση της κοινωνίας με Σωματεία ακολούθησε τα πρότυπα του Μουσολίνι -κρίνοντάς τον εκ των πρακτέων-ως  θαυμαστή του τελευταίου. Σύντομα λοιπόν στις εορτές της εποχής, δηλ. στην 25^η Μαρτίου και 4^η Αυγούστου ωργανώνονταν εκδηλώσεις, όπου συμμετείχαν με «λάβαρα» που είχαν ψηλά καρφωμένα στεφάνια με το σύμβολο του καθεστώτος (τον μινωικό πέλεκυ) και με λάβαρα των ποικίλων ενώσεων και σωματείων. Οι παλαιοί πολεμιστές με εκπρόσωπο τον Δ. Λάσκαρη, η ΠΝΟ με τον Γιώργη Δ. Καϊρη (Ντούρα) με τα αντίστοιχα λάβαρά τους  αλλά και άλλα Σωματεία.  

Ο Μεταξάς μεταξύ των άλλων επέβαλε και τον φασιστικό χαιρετισμό αντιγράφοντας τον αντίστοιχο, του Μουσολίνι, του Χίτλερ  και του Φράνκο. Αυτό υιοθετήθηκε σε όλες τις εκδηλώσεις. Επίσης λόγω ελλείψεως κόμματος ίδρυσε την Εθνική Οργάνωση Νεολαίας ΕΟΝ το 1937, παρά τις κάποιες επιφυλάξεις του βασιλιά Γεωργίου, όπως λέγεται.  Αποφασίστηκαν οι εντάξεις διαφόρων  οργανώσεων νέων στους Φαλαγγίτες της ΕΟΝ, αρχικά εθελοντικά, κατόπιν με πολλές πιέσεις.

8.  Άνω: Οι μαθητές του 6τάξιου Γυμνασίου κατά την έναρξη των γυμναστικών επιδείξεων, είναι υποχρεωμένοι να εκτελούν τον φασιστικό χαιρετισμό, όπως στην εποχή εκείνη με τα αντίστοιχα καθεστώτα, σε Ισπανία, Γερμανία, Ιταλία και Ρουμανία. Άξιο παρατηρήσεως είναι το γεγονός, ότι τα κορίτσια που εξακολουθούσαν την φοίτηση στο Γυμνάσιο ήταν πολύ λιγώτερα, από τα αγόρια.

(Η ονομασία Φαλαγγίτες της ΕΟΝ για τους άνω των 14 ετών μάλλον δεν σχετίζεται με την Falange Espanola, που ιδρύθηκε το 1933, των φασιστών του Φράνκο με τις μπλε στολές. Αντίστοιχης ιδεολογίας βέβαια ήταν η Οργάνωση Νεολαίας του Μουσολίνι (ΟΝΒ και κατόπιν GIL) που ίδρυσε το 1926 με τα μπλε φουλάρια αλλά και η Ναζιστική Νεολαία Hitlerjugend που ιδρύθηκε το 1926 με κύριο σώμα -ομοίως-τους άνω των 14 ετών. Από ενδυματολογική άποψη η ΕΟΝ έμοιαζε πάρα πολύ με την αντίστοιχη γερμανική, με την διαφορά του χρώματος (τόνοι του καφέ έναντι του μπλε των φαλαγγιτών). Όλες οι ανωτέρω νεολαίες είχαν υιοθετήσει τον γνωστό φασιστικό χαιρετισμό με την ανάταση του δεξιού χεριού τεντωμένου ψηλά. Ο Μουσολίνι κατήργησε το Σώμα των Ιταλών Προσκόπων το 1937 και όλες τις άλλες οργανώσεις νεολαίας εκτός από την Καθολική Νεολαία (Giuventu Catolica) την οποία σημαντικά περιώρισε. Υπενθυμίζεται τέλος ότι το 1936 δημιουργήθηκαν στον Λίβανο (τότε προτεκτοράτο) οι Φάλαγγες του κόμματος Kataeb από φανατικούς δεξιούς χριστιανούς εθνικιστές-νεοφοινικιστές(sic). Οι τελευταίοι έλαβαν ενεργό μέρος στον εμφύλιο του Λιβάνου στην δεκαετία του 70 διαπράττοντας ωμότητες κατά των μουσουλμάνων. Κοινός παρανομαστής όλων η αναφορά σε ένα ένδοξο(;) παρελθόν και η υπακοή και προσωπολατρεία στον Ηγέτη.)

9.Το κτίριο του 6τάξιου Γυμνασίου, στολισμένο παντού με τον διπλό πέλεκυ του καθεστώτος, σε όλα τα τζάμια των παραθύρων, σε κρεμασμένα στεφάνια αλλά και τοποθετημένο στο κέντρο του θυρεού του ελληνικού κράτους στο μέσον του μπαλκονιού. Με τα μακριά παντελόνια οι Φαλαγγίτες, με το κοντά παντελόνια οι κάτω των 14 ετών Σκαπανείς. Στο μέσον μπροστά από την πόρτα, οι βαθμοφόροι της ΕΟΝ Άνδρου.

Το 1938 ο Μεταξάς αποφάσισε την διάλυση του Σώματος των Ελλήνων Προσκόπων παρά τις -χλιαρές- αντιδράσεις του Γεωργίου Β΄, μολονότι το Σώμα ήταν γνωστό για τον φιλοβασιλικό του προσανατολισμό. Και όχι μόνον διαλύθηκε αλλά διατάχθηκε η πλήρης ένταξή του στην ΕΟΝ. Αυτό προκάλεσε μεγάλο μούδιασμα στην ανδριακή κοινωνία, ιδίως της Χώρας, γνωστής για τις κατά πλειοψηφίαν φιλομοναρχικές πολιτειακές θέσεις της.

10. Έτος 1939. Μάλλον πρόκειται για την εορτή της 25^ης Μαρτίου. Άνω οι βαθμοφόροι Φαλαγγίτες από δεξιά : Ο Μιλτιάδης Ζερβός, ο (;) Γουλανδρής (σκοτώθηκε στον Ελληνοϊταλικό πόλεμο), ο καθηγητής Κυριάκος Βαρδακώστας και δίπλα του άγνωστος. Κάτω στο παγκάκι από δεξιά: καθηγητές καθήμενοι πολύ άβολα, σχεδόν σε κατάσταση άμυνας (του σώματος) οι τρεις. Ο (θείος του γράφοντος) Μιχάλης Βασιλόπουλος φιλόλογος (βενιζελικών πεποιθήσεων), οι δύο επόμενοι άγνωστοι και 4^ος ο (;) Παπασταμάτης φιλόλογος δημοτικιστής (αριστερών πεποιθήσεων, όπως έγινε γνωστό αργότερα).

Αλλά για τους προσκόπους το πράγμα ήταν πολύ ενοχλητικώτερο. Αρχηγός (Έφορος;), στην Άνδρο ήταν ο καθηγητής Αλ. Καλογεράς, φανατικός βασιλόφρων. Όταν η απόφαση της διαλύσεως του Σώματος έγινε γνωστή, οι πρόσκοποι της Άνδρου αποφάσισαν να συγκεντρωθούν μυστικά στο εντευκτήριό τους, που βρισκόταν στο ισόγειο της οικίας Λούκα (οικογ. που άλλοτε έφερε το επίθετο Μάρκουλης), να αποφασίσουν για το τι δέον γενέσθαι, με την παρουσία του Καλογερά. Η συγκέντρωση πραγματοποιήθηκε, αλλά η κίνηση διέρρευσε στην ΕΟΝ. Ένας φαλαγγίτης (το όνομα του οποίου μού είναι γνωστό), λόγω του νεαρού της ηλικίας του, και του ενθουσιασμού, που είχε εμπεδώσει το Καθεστώς στους Φαλαγγίτες, είτε και από πολιτική απειρία κατέδωσε την ενέργεια των προσκόπων (στην Χωροφυλακή;). Αυτό είχε κακές συνέπειες για τους συγκεντρωθέντες, ο δε βασιλόφρων καθηγητής Καλογεράς πήρε δυσμενέστατη μετάθεση σε απώτατο σημείο της Κρήτης. 

11.Η οικία, την εποχή εκείνη, Λούκα (Μάρκουλη), στο ισόγειο της οποίας βρισκόταν το εντευκτήριο των Προσκόπων.

Ο Ι. Μεταξάς πέθανε διαρκούντος του πολέμου, στις 29 Ιαν. 1941, η ΕΟΝ όμως παρέμεινε. Με την κατάρρευση του μετώπου και την παράδοση, η ΕΟΝ διαλύθηκε, εξαϋλώθηκε χωρίς να δώσει την παραμικρή εντολή ή υπόδειξη στα μέλη της για αντίσταση ή έστω προτροπή ανυπακοής έναντι των κατακτητών της Χώρας.  Η Ιστορία καταγράφει και απονέμει τα του Καίσαρος τω Καίσαρι…

12. Άνω. Το εργαστήριο του Κυρ. Βαρδακώστα. Οι μαθήτριες από δεξιά : Μαντούλα Κουτσούκου (Γιαννίκου), Καίτη Ντινοπούλου, Άννα Ι. Καλογερά, Ευγενία Ηλ. Πολέμη, Μαριόγκα Μανσόλα (Σαραντοπούλου), Ασπασία Ντινοπούλου, Χαρίκλεια Ι. Χρηστίδου, Μαρουσιώ Κουλιανού, Αγάπη Διαμ. Φαλαγγά, Ειρηνούλα Κουτσούκου, οι δύο τελευταίες στο άκρο αριστερά δεν ταυτοποιήθηκαν. Σημειωτέα: Στους τοίχους έργα των μαθητριών και στο κέντρο αντί κάποιας Εικόνας, ή του Γεωργίου Β΄, η φωτογραφία του Μεταξά.

13. Θεατρική παράσταση «Το Αρκάδι» γυμνασιοπαίδων την 25^η Μαρ. 1941. Αξιοσημείωτη είναι η απουσία μιας αναγραφής υπέρ της 25^ης Μαρτίου αλλά αντ΄αυτής η επιγραφή ΕΟΝ και τα εκατέρωθεν σύμβολά της. Άνω όρθιοι εκ δεξιών: Πέτρος Ν. Αδάμης, Αντώνης Ηλ. Πολέμης, Μαθιός Μωραϊτης, ο Ταχυδ. Υπάλληλος Ι. Μπατόπουλος, Σωκρ. Ηρακλ. Λουκίσας, Τώνης Τσιρμπίνος και Νάσος Τσαφαράς. Κάτω καθήμενοι : Ντίνα Λουκίσα, Καίτη Ντινοπούλου, Μαντούλα Κουτσούκου (Γιαννίκου), Ανδριάνα Μανσόλα (αδελφή Μαριόγκας), Ιωάννα Μ. Καμπάνη και ο Σωκράτης Χαριλ. Λουκίσας.

                                                                           Νίκος Βασιλόπουλος

Σημειώσεις

Σ. 1 Ο Δημ. Σαραντόπουλος δεν είχε συγγένεια με την γνωστή οικογένεια τής μικρασιατικής οικογενείας Παν. Σαραντόπουλου.

Σ.2 Συζητήσεως γενομένης, όπου ήμουν παρών, μεταξύ του πατέρα μου Τηλ. και του Κ. Βαρδακώστα το καλοκαίρι του 1972(;), ο τελευταίος παρέμενε πάντα πιστός στις απόψεις του, λέγοντας ότι : ο Μεταξάς ήταν γίγας, αλλά οι Συνταγματάρχες που έχουμε τώρα (21^ης Απριλίου) είναι νάνοι, γελοίοι. Οι δύο ανωτέρω παρά τις σχεδόν εκ διαμέτρου αντίθετες πολιτικές απόψεις τους παρέμεναν φίλοι, αλληλοεκτιμούμενοι και σύμφωνοι ως προς το καθεστώς των συνταγματαρχών.

Σημ. γράφοντος. Οι  φωτογραφίες, με τα αναγνωριζόμενα πρόσωπα προέρχονται από την Συλλογή φωτογραφιών, ανδριακού ενδιαφέροντος, του πατέρα μου. Οι υπόλοιπες, πλην του ΕΛΙΑ, φέρουν εμφανή  την επωνυμία Photo Andros Photography.