H οικογένεια Paolo Diapuli, ο ιερομόναχος Συμεών και το Μονύδριο της Φυρόης 2.

Περιοχή Φυρόη με τον επίμαχο χώρο,, που βρισκόταν το μοναστηράκι της Φυρόης. Η ομώνυμη κοιλάδα της καταλήγει με το μικρό ποταμάκι στον Νημπορειό.  

Γενικά 

Στο τεύχος 7 του περιοδικού Νήσος Άνδρος που είχαμε περιγράψει μία δραματική υπόθεση που εκτυλίχθηκε  στην Άνδρο, μεταξύ των ετών 1570 και 1590 (περίπου) κατά την οποία ένας φανατικός ορθόδοξος κληρικός, από την Τήνο, ο Συμεών, εκμεταλλευόμενος την υποστήριξη των Οθωμανικών Αρχών και το κύρος που του αναγνώριζαν οι τελευταίες υφάρπαξε χάρις στην υποστήριξη της νεοπαγούς τουρκικής Εξουσίας στην Άνδρο ένα καλό ακίνητο στην Φυρόη που ανήκε στον Παύλο Διαπούλη. Εξόντωσε φυσικά, υλικά και ηθικά την οικογένεια αυτή μέχρι που της απέσπασε το ακίνητο αφιερώνοντάς και αποδίδοντάς το στην Μονή της Αγίας (Ζωοδόχου Πηγής) αλλά… μετά τον θάνατό του (sic). 

Η εξέλιξη της υποθέσεως

Ο Paulo Diapuli είχε αποκτήσει την χρήση ενός μεγάλου ακινήτου στην Φυρόη, έναντι οφειλών προς τον φεουδάρχη Δελλαγραμάτικα. Ο Διαπούλης και η σύζυγός του Αννέζα «απέκτησαν» το σπουδαίο ακίνητο επί Τουρκικής Επικυριαρχίας του πορτογαλοεβραίου κωνστ/πολίτη Ηγεμόνα Ιωσήφ Νάσι (1566-1579).  Εντός του ακινήτου υπήρχε η νεότευκτη (καθολική) εκκλησία της Θεοτόκου. Ο Συμεών ερχόμενος στην Άνδρο αναδεικνύεται σε μείζονα προσωπικότητα των νέων Αρχών. Έτσι λοιπόν ο Διαπούλης παραχωρεί την εκμετάλλευση του ακινήτου στον Συμεών έναντι υψηλών αποδόσεων (πάχτους), συμπεριλαμβανομένης της λειτουργίας του ναού αλλά και της δυνατότητας προς τον Συμεών να κατασκευάσει Μονύδριο.  

Ο Συμεών δεν τηρεί τις υποσχέσεις του και η υπόθεση ακολουθεί την δικαστική οδό.

Η πρώτη απόφαση είναι συμβιβαστική. Το 1579 ο Νάσι πεθαίνει και την Άνδρο καταλαμβάνουν οι Οθωμανοί. Τα πράγματα αλλάζουν επί τα χείρω για τον Διαπούλη. Ο Συμεών έχει κτίσει τρία κελλιά στο ακίνητο. Ο Διαπούλης έχει πεθάνει καθώς και η κόρη του, ενώ η γυναίκα του συνθηκολογεί πλήρως και έχει γίνει καλόγρια προσαρτημένη στην Μονή της Ζωοδόχου Πηγής (Αγία). Ωστόσο ο Συμεών  με δικαστική απόφαση ζητά με εκτιμητές δικούς του να εκτιμηθεί η αξία των τριών κελλιών και η (απένταρη) χήρα Αννέζα να του εξοφλήσει τους κόπους του, άλλως εντός ελαχίστων ημερών το ακίνητο να περιέλθει πλήρως στον ίδιο. Πράγμα που συνέβη. Ακολουθεί επισκοπική απόφαση με την οποία η χήρα παραχωρεί όλα τα ακίνητα και κινητά περιουσιακά της στοιχεία (τα οποία καταγράφονται) στην Μονή της Αγίας, κρατώντας μόνον το ράσο που φορά. Η Διαπούλη τα αποδέχεται σε μία πράξη όπου δεν υπάρχει καν η υπογραφή της αλλά μόνον η υπογραφή του Συμεών, όπως διαπιστώνει ο Δημ. Πολέμης. Ο Συμεών θα γίνει Επίσκοπος Άνδρου και θα αφήσει όλα τα υπάρχοντα των Διαπούλη και το Μονύδριο της Φυρόης (από τότε Ζωοδόχου Πηγής) στην Μονή της Ζωοδόχου Πηγής(Αγίας) μετά τον θάνατό του. 2 Το ακίνητο θα εκποιηθεί μάλλον κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας ίσως μετά το τέλος του 17^ου αι. όταν οι σχέσεις αρχόντων του Κάτω Κάστρου και της Μονής της Αγίας θα διασαλευθούν σε βαθμό αξεπέραστο (μετά το τέλος του 6^ου Τουρκοβενετικού πολέμου).  

 Από την όλη εξέλιξη αποκαλύφθηκε ότι εξ αρχής ο σκοπός του ήταν αφενός να αφανίσει την οικογένεια αυτή επειδή ήταν καθολική αλλά και να καρπωθεί το ακίνητο εν όσω ζούσε. Η πράξη του ήταν πράξη μισαλλοδοξίας, εκδικητικότητας, ανηθικότητας και επιδιώξεως ιδίου οφέλους που πέτυχε χάρις στις νέες Τουρκικές Αρχές που εμμέσως τον συνέδραμαν. Ο σκοπός του ήταν να υποστηρίξει την Μονή της Αγίας (Ζωοδόχου Πηγής) και να τρομοκρατήσει τους εναπομένοντες Ανδριώτες καθολικούς, οι οποίοι ήταν απόγονοι Λατίνων. Ήταν ακόμη μία μικρή νίκη των ανθενωτικών τουρκόφιλων κληρικών επί των αντιπάλων τους. Μία νίκη όμως που δεν απέκρυπτε το δικό του υλικό όφελος, μία πράξη βαθύτατα αντιχριστιανική με ταπεινά ελατήρια. 

Αυτός ήταν ο Συμεών, που γνώρισε ακολούθως και την άνοδο στην ιερατική ιεραρχία.  

Εξέθεσα τα όσα καταγράφονται στον φάκελλο 23 του Αρχείου της Μονής της Αγίας (με στοιχεία από άλλες πηγές) στο τεύχος 7 της «Νήσου Άνδρου». Άγνωστη παρέμενε η θέση του Μονυδρίου της Φυρόης, μήλου της έριδος μεταξύ των Διαπούλη και του διεκδικητή και τελικού υφαρπαγέα Συμεών…

  Ο νέος μικρός ναός της Ζωοδόχου Πηγής. Ο αλλοτινός ναός είχε αφιερωθεί στην Ζωοδόχο Πηγή μετά την υφαρπαγή του ακινήτου από τον Συμεών γύρω στα 1590. Αρχικά ήταν αφιερωμένος στην Θεοτόκο από τον άγνωστο Λατίνο κτήτορα. Κάτω διακρίνεται πακτωμένο το μαρμάρινο ανώφλι μήκους 1,28 μ περίπου. Ο ναϊσκος ήταν πολυτελούς κατασκευής.

Η αναζήτηση και η ανεύρεση  

Επί χρόνια αναζήτησα το ακίνητο αυτό, την μικρή εκκλησία και το Μονύδριο της Φυρόης που ο αθεόφοβος αυτός κληρικός είχε αφιερώσει στην Μονή της Αγίας. Ο Πασχάλης το είχε εντοπίσει αλλά δεν σημείωνε την ακριβή θέση, ανέφερε όμως το ερείπιο -μήκους 6μ- του οποίου σώζονταν οι μαρμάρινες παραστάδες της πόρτας, ενώ ο Πολέμης που δεν συνήθιζε να ρωτά (καθημερινούς ανθρώπους και να τους εξηγεί περί τίνος πρόκειται), είχε αναγκαστικά αποδεχτεί ότι η εκκλησία είχε πλέον εξαφανιστεί. Ανέτρεξα σε ανθρώπους που εργάσθηκαν, έζησαν ή είχαν ιδιοκτησία επί χρόνια στην ευρύτερη περιοχή, αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Μόνον ο Αλκ. Λιοπύρος με είχε προσανατολίσει πιο σωστά επιμένοντας ότι η Φυρόη είναι μικρή κοιλάδα με το μικρό ρέμμα που εκβάλει στον Νημπορειό και όχι οι μπαξέδες στους οποίους ερευνούσα.

Τέλος και απρόσμενα ήρθε η αποκάλυψη από τους κληρονόμους του Κ. Μηλαίου, ο οποίος είχε γίνει κύριος ενός μείζονος τμήματος της Φυρόης.  «Και βέβαια το ξέρω ότι στο κομμάτι που είχε αγοράσει ο μπαμπάς βρισκόταν το μοναστήρι της Φυρόης. Και μάλιστα υπάρχει και εκκλησία, η Ζωοδόχος Πηγή…» Ειρ.Λ.                                                Αλλά το κουβάρι της αποκαλύψεως δεν σταμάτησε εκεί. Άλλη κληρονόμος συμπλήρωσε ότι κάποιος πιστός έπεισε τον πατέρα της να ξανακτίσει την εκκλησία η οποία κάποτε υπήρχε ακέραιη και ήταν αφιερωμένη στην Ζωοδόχο Πηγή. Ο πατέρας της συμφώνησε και άρχισαν οι εργασίες. Με τις πρώτες εκσκαφές ήρθαν στο φώς μαρμάρινα μέλη ένα των οποίων ήταν μαρμάρινη πλάκα που έφερε χαραγμένο ή ανάγλυφο σταυρό και άλλο ήταν μέλος του υπέρθυρου της πόρτας του μικρού ναού, αλλά και άλλα που δεν θυμόταν πλέον.

Επισκέφθηκα τον χώρο και η εντύπωση για τον τόπο της δραματικής αυτής υποθέσεως ήταν ομολογώ συγκινητική. Ως προς το ακίνητο και τα στοιχεία του παρετήρησα τα εξής: 

1^ον Το ακίνητο ήταν εξαιρετικό, επίπεδο, προστατευμένο από τον Βοριά, με ολοήμερη έκθεση στον ήλιο, έχοντας απέναντι επιμήκη λόφο που το προστάτευε από τους Νοτιάδες. Ένα πραγματικό περιβόλι ένας zardin (κήπος) όπως περιέγραφαν τα δικαστικά έγγραφα της εποχής.

2^ον Υπήρχε νέα μικρή εκκλησία της Ζωοδόχου Πηγής υποψιάζομαι στην ίδια θέση και πιθανόν στις ίδιες διαστάσεις με τον ναό του 16^ου αιώνα. Από όλα τα μαρμάρινα στοιχεία απέμενε πακτωμένο μόνον το υπέρθυρο. Μήκους 1,28μ περίπου. Αναγεννησιακού νεοκλασικού ρυθμού παρόμοιο μεταξύ των άλλων με αυτό του Αγ. Γεωργίου Χώρας και του Αγ. Ιωάννου Θεολόγου Κατακοίλου (1614). 

Από το μήκος του τεκμέρεται ότι η πόρτα ήταν μικρότερη των 80 εκ., ότι ο ναός ήταν  μικρός αλλά πολυτελούς κατασκευής με κτήτορα Λατίνο άρχοντα κτισμένη προ του 1570. Επειδή οι Gerardin που θεωρώ φεουδάρχες της περιοχής είχαν φύγει στην Πάρο ο ένας που αναφέρεται είναι ο Crusino Brutto υπάρχει και ένας δεύτερος ασαφούς "ιδιοκτησιακής" παρουσίας  Δελλαγραμμάτικας. Σημ.1 .

3^ον Αναφέρονταν τρία σπίτια που είχε κτίσει ο Συμεών στο νοικιασμένο ακίνητο για τα οποία ο τελευταίος ζήτησε από την απένταρη χήρα Διαπούλη να τον πληρώσει και έτσι της πήρε το ακίνητο. Σωζόταν λοιπόν ένας μικρός οικίσκος. Το μονόχωρο αυτό οίκημα είναι αναμφίβολα του 16^ου αιώνα με μικρή καμινάδα-τζάκι στο εσωτερικό και φούρνο σε εξωτερικό χώρο και άλλα μικρά νεώτερα παραρτήματα. Ωστόσο ο δυτικός τοίχος είναι ξανακτισμένος και ίσως ο νότιος. Ο βόρειος και μέρος του δυτικού όμως που, περιλαμβάνει και μικρό στεγασμένο χώρο για ζώα είναι εντυπωσιακός για την παλαιότητά του από κάθε άποψη.

 Άνω: Το ένα από τα τρία σπίτια που είχε κτίσει ο Συμεών. Είναι μονόχωρο και στενόμακρο. Στο μέσον περίπου του τοίχου με το παράθυρο ίσως έγινε επισκευή. Ο βορεινός τοίχος είναι επιμελημένα κατασκευασμένος και βλέπουμε ότι διαθέτει χώρο για οικόσιτα ζώα. Το σπίτι έχει δύο πολύ μικρά παράθυρα δυτικά και ανατολικά, μία πόρτα νότια και ένα περίεργο στεγασμένο χώρο μπροστά της (Φωτό κάτω). Επίσης στην μεσαία κάτω φωτογραφία διακρίνεται στο βάθος καμινάδα για μαγείρεμα (όχι τζάκι για θέρμανση). Επίσης βλέπουμε τους δύο προεξέχοντες τοίχους δεξιά και αριστερά της θύρας να σχηματίζουν τον μικρό στεγασμένο χώρο. 

 

4^ον Υψηλότερα υπάρχει μεγάλο κελλί νεώτερο για βοηθητική αγροτοκτηνοτροφική χρήση. Πάντως επειδή το μεγάλο αρχικό ακίνητο έχει διαμοιρασθεί δεν γνωρίζω εάν υπάρχουν και άλλοι οικίσκοι σε άλλα σημεία. 

Και εάν στα αστυνομικά μυθιστορήματα κατόπιν της ευρέσεως του πτώματος η υπόθεση πηγαίνει στο αρχείο, στην ιστορική αυτή περίπτωση της Ιστορίας της Άνδρου αντιθέτως παίρνει τον δρόμο της ολοκληρωμένης δημοσιεύσεως …

                                                                In Memoriam 2 .

Οι σημειώσεις και η βιβλιογραφία υπάρχουν στο αντίστοιχο άρθρο του περιοδικού Νήσος Άνδρος 7 εκδ. Τυπωθήτω σελ.148-158

Σημ. 1 Αφεντότοπος/φεουδάρχης  το 1581 (η Τουρκοκρατία έχει αρχίσει από το 1579) κατά τον Πολέμη ήταν εξ ημισείας ο σερ Γιάκουμος Ντελλαγραμάτικας και ο Κουμεντούρης(;). Ποιός ήταν ο τελευταίος παραμένει άγνωστο αλλά και αδιευκρίνιστη η θεσμική και η ιδιοκτησιακή θέση του. Βλ. Δ. Πολέμη "οι Αφεντότοποι της Άνδρου" σελ. 164-166 Αξιοσημείωτο είναι στην πράξη αυτή ότι ήδη, το 1593, διοχετεύεται νερό από τις Εβρουσές στην Φυρόη, όπως άλλωστε υπογραμμίζει ο Πολέμης, ο οποίος δεν αναφέρει ότι το σπουδαίο αυτό έργο έχει γίνει επί Λατινοκρατίας και εξακολουθεί σήμερα να αρδεύει εν μέρει τις περιοχές Στραπουργιών-Υψηλού. Ανδριακά Χρονικά 30 Καϊρειος 1999 σελ.76-77 Έγγραφο 33. Ο Κουμεντούρης δεν είναι γνωστός ούτε ο θεσμικός ρόλος του. Ισως να πρόκειται για τον Αντώνη Καβαλούρη Γοβερναδόρο και Εμίνη, ο οποίος εισπράττει ένα τέλος όπως και ο Δελλαγραμάτικας. Πάντως οι καλόγεροι της Μονής της Αγίας (Ζωοδόχου Πηγής) αγοράζουν άλλο ένα κομμάτι χωράφι από τον Crusino Brutto στις 13/9/1590. Την ίδια μέρα αγοράζουν πάλι ένα κομμάτι αμπέλι από τον Χρουσή Μπρούτο (Crusino Bruto) για 1260 άσπρα δηλ. Δουκάτα 21 προς άσπρα 60 το καθένα!!!. Ο Δ. Πολέμης βαθύτατος γνώστης της περιοχής (και όχι μόνον) σχολιάζει : Ο Χρουσής είχε και άλλας ιδιοκτησίας εις την Φυρόην ένθα το μετόχιον της Μονής της Αγίας εις το οποίον προσαρτάται και το εν λόγω αμπέλιον. Εδώ αποσιωπάται ότι το μετόχιον της Αγίας στην Φυρόη (ένα και μοναδικό) δεν ήταν άλλο από το ακίνητο που ο καλόγερος Συμεών απέσπασε με εκβιασμό από τους Διαπούλη και το οποίο απέδωσε στην Μονή της Αγίας. Οι καλόγεροι το είχαν αποκτήσει από τον Brutto εντός του οποίου ο τελευταίος ήδη είχε κτίσει την καθολική εκκλησία της Θεοτόκου η οποία απετέλεσε το θεωρητικό επίκεντρο της διαμάχης. Σελ. 173-177. Εγγραφα 32 & 33.