Το Φαρμακείο του Κασιμάτη

σήμερα Μαρίας Βενετίκη

Τον θυμάμαι επιβλητικό, καθισμένο στο γραφείο του όπως μπαίναμε αριστερά, με την λαρυγγική βαθειά φωνή του, το χαρακτηριστικό φαλακρό κεφάλι και τα γυαλιά του πάνω από τα οποία κοίταζε όταν παρακολουθούσε την εκτέλεση κάποιας ιδιαίτερης συνταγής. Κυρίως όμως τον θυμάμαι να συζητά με τις ώρες (όπως μου φαινόταν) με τον πατέρα μου,καθισμένο δεξιά. Μάλλον κάποια πολιτική συζήτηση ίσως είχαν, επειδή ήταν Φιλελεύθεροι και οι δύο. Επίσης θυμάμαι ότι σύχναζαν εκεί και άλλοι γιατροί και ξεκάθαρα τον Αλέκο Παρόδο, με ειδικότητα μαιευτήρα. Ο Κασιμάτης πάντα πνευματώδης, ευφυολόγος προκαλούσε το γέλιο με τα πετυχημένα αστεία του και τα πειράγματά του και γιαυτό ήταν περιζήτητος στις συντροφιές.                 

                       

Το "βασίλειο του", το Φαρμακείο ήταν υποβλητικό και ενέπνεε εμπιστοσύνη και θαυμασμό με τις όμορφες ξύλινες  προθήκες του και τα αντίστοιχα συρτάρια. 

Ενώ στον πάγκο (δεν υπάρχει σήμερα) με τα ξύλινα μικρά καγκελλάκια εμφανιζόταν τα φάρμακα άλλοτε έτοιμα, συσκευασμένα, άλλοτε ετοιμασμένα σε σκονάκια κατά την συνταγή του γιατρού, βγαλμένα από τα γυάλινα ή πορσελάνινα βάζα και τα μικρά γουδιά, ή την λεπτεπίλεπτη ζυγαριά φαρμακευτικής ακριβείας...

(Πίσω από τον πάγκο πάντα όρθιες με την άσπρη μπλούζα, παλαιότερα την Αθηνά Εξαδακτύλου και κατόπιν την Παρθένα Σταματιάδου)

 

Έτσι όπως είπα πιο πάνω φάνταζε το Φαρμακείο του Λορέντζου Κασιμάτη. Ωστόσο το φαρμακείο αυτό είχε και προηγούμενη ιστορία.

Το κτίριο κτίσθηκε από τον Επίσκοπο Μητροφάνη, κατά την δεκαετία του 1880. Σημ. 1 Το λαμπρό οίκημα, με νεοκλασικά τότε ακόμα χαρακτηριστικά, είχε εξ αρχής ισόγειο με χώρους καταστημάτων, όπως ακριβώς και σήμερα. Φαίνεται ότι σχεδόν αμέσως νοικιάστηκε και έγινε φαρμακείο με φαρμακοποιό τον Α. Αρτέμη ίσως μέχρι το 1900(;). Σημ. 2 
Ο Αρτέμης κατέβαλε σοβαρή προσπάθεια για συγκροτημένο και σύγχρονο φαρμακείο, στα πλαίσια της οποίας ήταν και το θαυμάσιο σύνολο των προθηκών από ξύλο καστανιάς που βλέπουμε και σήμερα,με ωρισμένες αλλαγές. Παραγγέλθηκε από την Κωνσταντινούπολη. Ένα θαυμάσιο έργο ευρωπαϊκών προτύπων. Σημ. 3 
Σχετικά σύντομα περιήλθε στον φαρμακοποιό Κωνστ. Κρισέγγυο ενώ δεν είναι γνωστό εάν συνέπεσαν χρονικά και οι δύο ως συνεργάτες. Σημ. 4 
Φαίνεται ότι η σοβαρή προσπάθεια για σύγχρονο φαρμακείο καταβλήθηκε από τον Κρισέγγυο. 

Ανω : Το φαρμακείο το 1910 ήταν εκεί, που βρίσκεται η παρέα καθισμένη μπροστά του. Ίσως κάποιος απ΄αυτούς να είναι ο Κρισέγγυος. Διακρίνονται τα διακοσμητικά στοιχεία της προσόψεως, η διπλανή ωραία είσοδος καθώς και ένα από τα χαριτωμένα ημικυκλικά μπαλκόνια. (Η αλλαγή στο κτίριο έγινε περί το 1960...) 

Φωτογραφία των αρχών του 20ου αιώνα στο εσωτερικό του φαρμακείου, με το γραφείο όπου καθόταν ο Κασιμάτης και όπως φαίνεται είχε καθίσει τουλάχιστον και ο Κ. Κρισέγγυος.
Ο φωτογραφηθείς είναι άγνωστος.  

Ο Λορέντζος Κασιμάτης (που ο κόσμος αποκαλούσε Λουρέντζο) ήταν από την Ίο, γεννήθηκε το 1889, ενώ δεν είναι ακριβές πότε ήρθε στην Άνδρο, ήταν όμως ήδη φαρμακοποιός. Παντρεύτηκε την Αναστασία Κυδωνιέως, της γνωστής εφοπλιστικής οικογενείας. Μεσολάβησε ένα άγνωστο-για μας-διάστημα έως το 1927 οπότε ο Κασιμάτης αγόρασε την επιχείρηση από τον Κρισέγγυο. Φαίνεται ότι εξώπλισε το φαρμακείο με ό,τι νεώτερο εμφανιζόταν στην φαρμακευτική επιστήμη. Πάντως οι παλαιές παγιωμένες συνήθειες δεν εξέλειψαν αμέσως. Οι παλαιοί γιατροί εξακολούθησαν να εξετάζουν τους ασθενείς σε εσωτερικό χώρο του φαρμακείου ειδικά διαμορφωμένο, με καρέκλα, γραφείο, μικρό ντιβάνι κ.λπ. Οπότε οι συνταγές του γιατρού πραγματοποιόταν άμεσα στο παρασκευαστήριο από τον βοηθό του φαρμακείου. Το φαρμακείο θα καταχωρηθεί στην τρέχουσα καθημερινότητα επίσης ως Πάνω Φαρμακείο. Σημ. 6

Φωτογραφίες άνω : Οι κομψές προθήκες κατασκευασμένες με τα μέτρα και τις συνήθειες της εποχής, με τα βαθειά μεγάλα συρτάρια, και τις όμορφες απολήξεις με νεοκλασικές επιρροές. Οι γυάλινες τζαμένιες συρόμενες προθήκες, ανοίγουν και σήμερα σαν να κατασκευάστηκαν πρόσφατα!!!
Φωτογραφία κάτω αριστερά, εκκρεμές της γερμανικής εταιρείας Junghans, σε στυλ Art Deco, της μεσοπολεμικής περιόδου απόκτημα μάλλον του Κασιμάτη. Δεξιά το γαλλικό αγαλματάκι που παριστάνει Ζουάβο στρατιώτη, της Belle Epoque του Emile Calier, περίπου του 1900. Κοσμούσε το φαρμακείο περίπου στο μέσον της αίθουσας.  

  Η ζυγαριά που χρειαζόταν για τον ακριβέστατο υπολογισμό των φαρμακευτικών ουσιών με τα οποία παρασκευαζόταν τα φάρμακα σε σκονάκια ή και σε σιρόπια. Κάτω ένα παμπάλαιο ξύλινο βάζο και ένα πανέμορφο πορσελάνινο .

  Ο Κασιμάτης ήταν μια χαρισματική και δυναμική προσωπικότητα, την οποία έθεσε στην υπηρεσία της Άνδρου, που αγάπησε σαν δικό του νησί. Αμέσως σχεδόν άρχισε την δράση του, οπότε έκανε ό,τι μπορούσε για την περίθαλψη και ενίσχυση των Μικρασιατών προσφύγων, οι οποίοι βέβαια του ανταπέδωσαν εκτίμηση και αγάπη. Διετέλεσε αντιπρόσωπος του κόμματος Φιλελευθέρων στην Άνδρο. Στο Φαρμακείο σύχναζε ο εξόριστος Γεώργιος Παπανδρέου κατά την διάρκεια του Μεταξικού καθεστώτος, ο οποίος και συνδέθηκε μαζί του με προσωπική φιλία. 
Συμμετείχε ενεργά στην ίδρυση και λειτουργία της Λέσχης Ανδρίων με ομιλίες, κοινωνικές συγκεντρώσεις, χορούς που άφησαν εποχή κ.α.

 Φωτό. Μπροστά από το Εμπειρίκειο Γηροκομείο, ίσως η Επιτροπή του Γηροκομείου μετά την εκλογή νέου Δημάρχου και Συμβουλίου : Πρώτος από αριστερά ο Κασιμάτης, κατόπιν ο Γ. Σουσούδης, ο Αντ. Βροντίσης και αμέσως στο μέσον ο Αλέκος Παρόδος Δήμαρχος, στα τέλη της δεκαετίας το 40.

Κατά την διάρκεια της Κατοχής, με δική του πρωτοβουλία, δημιουργήθηκε το Νοσοκομείο των Πρησμένων στα Μπειρικαίϊκα. Χάρις στην δική του προσπάθεια  ιδρύθηκε ο Μουσικός Όμιλος Άνδρου που ακολούθως είχε μεγάλη δραστηριότητα με κατοπινό διευθυντή τον Σπύρο Μεταξά. Πρωτοστάτησε σε πρωτοβουλίες για την δημιουργία της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Άνδρου. Ενώ σ΄αυτόν κυρίως οφείλεται η μαρμαρόστρωση της Πλατείας του Γηροκομείου, στην Επιτροπή του οποίου επίσης συμμετείχε. Άλλη αξιόλογη δραστηριότητά του ήταν η ίδρυση του Ανδριακού Ομίλου στον οποίο διετέλεσε και πρόεδρος. Ο Ανδριακός Όμιλος έγινε γνωστός για την εκδοτική του δραστηριότητα, η οποία θα περιελάμβανε ανέκδοτα μέχρι τότε, ιστορικά, ερευνητικά και λαογραφικά ακόμα στοιχεία της Άνδρου. Έτσι μετά το 1948 εκδόθηκαν τα περίφημα Ανδριακά Χρονικά όπου δημοσιεύθηκαν έργα του Δημ. Πασχάλη, του γλωσσολόγου Ι. Βογιατζίδη, του καθ. αρχιτέκτονα Δημ. Κωνσταντινίδη, και οι σταχυολογήσεις γεγονότων της Άνδρου του σπουδαίου δημοσιογράφου Ιωάννη Ζωγράφου και του ναυάρχου Λ. Μπίστη. Επιπλέον ο Α.Ο. διωργάνωσε σειρές διαλέξεων, τις οποίες έκαναν αξιόλογοι επιστήμονες της Άνδρου με ανδριακά και άλλα σύγχρονα θέματα της εποχής με μεγάλη και ενθουσιώδη υποδοχή. Το εκδρομικό τμήμα του Ομίλου, γνωστό ως Περιηγητικός Όμιλος διωργάνωνε εκδρομές στην Άνδρο με μεγάλη επιτυχία (όπως θυμάται ο γράφων, με το θρυλικό λεωφορείο του Βουρτσάκη), στις οποίες συμμετείχε και ο εμπνευστής Λορέντζος.  

Από εκδρομή του Περιηγητικού γύρω στα 1956 στο Γαύριο. Πρώτος ο Κασιμάτης δίπλα του ο Μιχ. Βασιλόπουλος, ο Κολλάς διευθυντής της Εφορίας, με τα γυαλιά άγνωστος, κατόπιν ο Τάκης Κοντομάρης διευθυντής του ΟΤΕ και τέλος ο οδοντίαστρος Μίμης Καλλιβρούσης.

Ιατροφαρμακευτικό "συμπόσιο" στο εστιατόριο του Φραγκούλη, γύρω στα 1956. Από αριστερά ο Αχιλλέας Λογοθέτης, ο οδοντ. Μίμης Καλλιβρούσης, ο Γιάννης Σουσούδης, η Ειρηνούλα σύζ. Γιώργη Καμπάνη, ο γυναικολόγος Πάτροκλος Θεοφίλου, η σύζυγός του Κάθριν, ο Εφορος Κολλάς, η Σούλα Βασιλοπούλου, ο χειρούργος κλινικάρχης Χαρίτων Τυλλιανάκης, μόλις διακρινόμενος ο Φραγκούλης, η μικροβιολόγος Μαίρη Αναστασίου, ο πανταχού παρών Λορ. Κασιμάτης, η Τασούλα σύζ. Μ. Καλλιβρούση, ο μαιευτήρας και ορθοπεδικός Γιώργης Καμπάνης (Νταηγιώργης), η Ρίτσα συζ. Γ. Σουσούδη και ο Τηλ. Βασιλόπουλος. Απουσιάζει παραδόξως το ζεύγος Πέτρου και Αννεζιώς Καϊρη καθώς και ο οδοντίατρος Κ. Γρίβας. 

Το φαρμακείο του ήταν ο τόπος αρχικών σκέψεων, συζητήσεων, αποφάσεων και δράσεως για πολλά περί των κοινών θέματα. Πλην των ανωτέρω που ανέφερα, θυμάμαι ότι σύχναζαν ο Κυρ. Βαρδακώστας, ο Αντώνης Καρυστινάκης, ο Μιχ. Βασιλόπουλος, ο Π. Καϊρης και πολλοί άλλοι. Τόπος που ζυμωνόταν και έπαιρναν σάρκα και οστά οι θετικές ανησυχίες της αστικής κοινωνίας της Άνδρου. 
(Η τελευταία θα αποψιλωθεί ως ενιαία κοινωνική ομάδα εξ αιτίας της αστυφιλίας προς την Αθήνα, γεγονός που θα συμπέσει χρονικά αφενός με την αναγκαστική απομάκρυνση του Κασιμάτη από τον ενεργό βίο, αφετέρου με την συγκυριακά συνακόλουθη σταδιακή κάμψη των περισσοτέρων αυτών δραστηριοτήτων της Ανδριακής κοινωνικής αστικής ομάδας).                        

  Μνημειώδης φωτογραφία λόγω ελλείψεως αμαξιτού δρόμου με τους γιατρούς να σπεύδουν έφιπποι... Ο Παρόδος το 1949, που περνάει από το Συνετί για τοκετό στην Πίσω Μεριά.  Δεξιά: Τέσσερις πολύ φίλοι του Κασιμάτη : Ο Κυρ. Βαρδακώστας, ο Αντ. Καρυστινάκης, ο Τηλ. Βασιλόπουλος και ο Μιχ. Βασιλόπουλος. Κάτω η παρέα απέναντι από το φαρμακείο, στο καφενείο του Μπόνη διαβάζει αρειμανίως εφημερίδα. Ο Κασιμάτης με γυρισμένη την πλάτη έχει απέναντί του τον επίσης φίλο καθηγητή Γυμναστικής Σαραντόπουλο (χωρίς γυαλιά). 

Ο Κασιμάτης αποσύρεται από την ενεργό ζωή μετά το 1961 εξαιτίας ενός βαρέος εγκεφαλικού και πεθαίνει τελικά το 1971.

Από το 1962 αναλαμβάνει την ουσιαστική επαγγελματική επάρκεια του Φαρμακείου ο μέχρι τότε βοηθός του Φαρμακείου τού Μιχάλη Λογοθέτη και κατόπιν Αχιλλέα Λογοθέτη, Ιωάννης Βενετίκης, που έγινε γνωστός και σαν Σιράκος (από συγγενές του οικογενειακό επίθετο). Άξιος, (κατά τον αείμνηστο πατέρα μου γιατρό Τηλ. Βασιλόπουλο) γερός γνώστης της φαρμακολογίας και έμπειρος θα συνεχίσει την λειτουργία του Φαρμακείου έως το 1981 οπότε θα αναλάβει η κόρη του Μαρία και ο γιος του, φαρμακοποιοί και οι δύο με σπουδές στην Ιταλία.  

   Φωτό. Ο Γιάννης Βενετίκης όταν ανέλαβε το φαρμακείο του Κασιμάτη, μετά το     1962. 

Η Μαρία Βενετίκη συνεχίζει σήμερα την επαγγελματική δράση σε ένα πολεοδομικό σημείο-σύμβολο της Χώρας, καταγεγραμμένο ως το Πάνω Φαρμακείο... Μεταφέρει το συμβολικό βάρος 4 προηγουμένων γνωστών φαρμακείων και γενεών που πρόσφεραν υγεία και ανακούφιση σε γενεές Ανδριωτών. Όλα αυτά συμπυκνωμένα επίσης μέσα από ένα μαγικό περιβάλλον, με φυλαγμένα -προσεκτικά- φαρμακευτικά υλικά και αντικείμενα 130 ετών, ετών, που εν τω μεταξύ άλλαξαν ριζικά τα πάντα σ΄αυτόν τον τομέα. 

  Μικροί οροί, σε γυάλινη συσκευασία της ελληνικής εταιρείας Sanitas με την ετικέττα γραμμένη στα γαλλικά, ίσως προς εξαγωγή. 

 Άνω αριστερά η προθήκη με τα όμορφα μπουκαλάκια που περιείχαν ευαίσθητες ουσίες στο φώς οπότε είχαν μώβ ή μπλε σκούρο χρώμα, όλα με τις ετικέττες τους γραμμένες στα λατινικά. Άνω δεξιά μπουκάλι με φθοριούχο νάτριο, πιο κάτω το ξύλινο εργαλείο με το συρόμενο μπλάστρι για την παρασκευή υποθέτων!, πιο κάτω κουτί με τσιγάρα κατά του άσθματος. Ακόμα πιο κάτω αριστερά κουτί κινίνης, και τέλος δεξιά το -νεώτερο- μικρό εύχρηστο κουτί ασπιρίνης, της Bayer,  με το καφέ στενό συρόμενο καπάκι ώστε να βγαίνουν μία-μία οι ασπιρίνες. 

 Φωτό. Στο πλαϊνό τμήμα ενός συρταριού υπήρχε η συνήθεια να γράφει το όνομά τους το υπηρετικό και βοηθητικό προσωπικό. Εδώ βλέπουμε, μεταξύ των άλλων, στο μέσον γραμμένο με μολύβι : "Φραγκίσκος Ζ. Καλλιβρούσης βοηθός φαρμακείου Αρτέμη κατά το έτος 1896 - 1899". Το έτος 1899 έχει συμπληρωθεί μάλλον αργότερα, τότε, που πιθανόν ο Καλλιβρούσης έφυγε από το Φαρμακείο.
           
                                                               Νίκος Βασιλόπουλος 
                                                             αρχιτέκτων - ερευνητής

Σημ. 1 Ο Επίσκοπος Μητροφάνης ήταν άτομο εξαιρετικά αμφιλεγόμενο για την θέση του και την εν γένει συμπεριφορά του, όπως έχει μείνει σε προφορικές αναμνήσεις αλλά και από τον Ανδριακό Τύπο της εποχής.

Σημ. 2 Φαίνεται μάλλον απίθανο να μην υπήρχε φαρμακείο σε όλη σχεδόν διάρκεια του 19^ου αιώνα στην Χώρα. Ωστόσο τίποτα δεν είναι σχετικά γνωστό μέχρι σήμερα.

Σημ. 3 Την εποχή εκείνη η Άνδρος συνδεόταν ακτοπλοϊκά με την Κωνσταντινούπολη και οι ποικίλες εκατέρωθεν δοσοληψίες ήταν συχνές.

Σημ. 4 Ο Κρισέγγιος ήταν γόνος παλαιάς αρχοντικής οικογενείας Λατινικής καταγωγής (Cressenzio/Κρεσέντσιο). Στην Άνδρο εμφανίστηκε αρκετά νωρίς. Βλ. Δ. Πολέμη «Tα μοναστηριακά του Αγ. Νικολάου» Ανδριακά  Χρονικά 32 Καϊρειος 2001 (Πέρρος Κρεσέντζιος 1676) σελ. 105 και του ιδίου «τα φορολογικά της Άνδρου» Πέταλον 6 1995 Καϊρειος  (Αγουστής Κρισέντζιος  1715)  σελ. 103 Ασφαλώς κάποιοι δημόσιοι λειτουργοί, παλαιοελλαδίτες, "ελληνοποιούσαν" ό, τι δεν καταλάβαιναν ή δεν γνώριζαν. Έτσι άλλαξαν το Κρισέγγιος σε Κρισέγγυος (λες και ο άνθρωπος ήταν έγγυος σε κρίση...). Ο Κρισέγγυος αγόρασε το τελευταίο ακίνητο που πούλησε η Καθ. Επισκοπή, στα Λειβάδια εκεί που βρίσκεται ο περιστεριώνας, δίπλα στον Άγ. Κωνσταντίνο, το οποίο κατόπιν αγόρασε ο Στρατής. 

Σημ. 5 Η φωτογραφία είναι περίεργη.. Ακατανόητη ως προς το άδειο γραφείο και την άδεια καρέκλα του φαρμακοποιού και ταυτοχρόνως την "γεμάτη" με τον φιλοξενούμενο(;) που καταφανώς δεν δείχνει πελάτης. Σαν να μετατέθηκε ο φαρμακοποιός από την καρέκλα του φαρμακοποιού - που έμεινε κενή- στην καρέκλα του φιλοξενουμένου, προτού ντυμένος σηκωθεί και βγάζοντας το καπέλο του, χαιρετήσει και αποχωρήσει. 

Σημ. 6 Εξ αρχής υπήρχε φαρμακείο εκεί, που επί δεκαετίες άσκησε το επάγγελμα του Φαρμακοποιού ο Αχιλλέας Λογοθέτης. Πριν απ΄ αυτόν ο Μιχαλάκης Λογοθέτης και παλαιότερα ο Νικολάκης Καϊρης.

  Ο φαρμακοποιός του "κάτω Φαρμακείου" Μιχαλάκης Λογοθέτης το 1951. 
 

   Φωτό. Έτος 1949. Μία επιπλέον εκδρομή του Περιηγητικού στο Γαύρειον, όπως     γράφει πίσω η φωτογραφία. 

Θέλω να ευχαριστήσω θερμά την κ. Μαρία Βενετίκη για τις πληροφορίες, τις φωτογραφίες και την θερμή ανταπόκρισή της, απαραίτητη  για την ανάρτηση του παρόντος άρθρου. Την φωτογράφιση στο φαρμακείο, έκανε η Μένια Σπυριδωνοπούλου. Πολλές φωτογραφίες είναι οικογενειακές (των γονέων μου), όπως και πληροφορίες από διηγήσεις του πατέρα μου Τηλ. Βασιλόπουλου και προσωπικές ενθυμήσεις του γράφοντος.

                                                                      Νίκος Βασιλόπουλος 
                                                                    αρχιτέκτων-ερευνητής