Η Μονή του Αγίου Νικολάου στα Σόρα

Η ίδρυσή της και οι σχέσεις της με τον χώρο Στενιών και Αποικίων κατά τον 16^ο και 17^ο αιώνα 

   Η Μονή κτίσθηκε "σε χωράφια από το βουνόν ως χύνουν τα νερά έως το ποτάμι"

1^ον Ο Δ. Πασχάλης γράφει ότι υπήρχε παράδοση σύμφωνα προς την οποία δύο μοναχοί πρωτοεγκαταστάθηκαν στον χώρο αυτό μετά το 1571. Εκεί υπήρχε υπόλειμμα παλαιάς προ της Φραγκοκρατίας μονής η οποία όπως και οι υπόλοιπες είχε περιέλθει σε κατάσταση "..ερημώσεως λόγω της κατασχέσεως εκ μέρους των Φράγκων της περιουσίας των.." γεγονός που συνέβη όταν οι Φράγκοι κατέλαβαν την Άνδρο το 1207. Η Μονή εγκαθιδρύεται επισήμως το 1599. Δηλαδή είκοσι χρόνια μετά την απαρχή της Τουρκικής κυριαρχίας στην Άνδρο (1579). Σημ.1

2^ον Είναι γνωστό ότι οι Οθωμανοί απαγόρευαν (τουλάχιστον μέχρι τις αρχές του 18^ου αι.) την ανέγερση νέων μονών ή νέων εκκλησιών. Επέτρεπαν μόνον την επισκευή, τών από παλαιά υφισταμένων, έστω και αν βρισκόταν σε κατάσταση ερειπίου. Έτσι πιστεύω, ότι στη θέση εκείνη υπήρχε μοναστήρι της βυζαντινής περιόδου , (δηλ. προ του 1204) σε κατάσταση ερειπίου. Σημ. 2 

Α΄  H πρώτη πώληση και οι Λατίνοι άρχοντες

Ο Δ.Πολέμης στο σπουδαιότατο έργο του «τα μοναστηριακά του Αγ.Νικολάου» δημοσιεύει τα δικαιοπρακτικά έγγραφα της Μονής χάρις στα οποία ξετυλίγεται η ιδιοκτησιακή εξέλιξη της τελευταίας και-μέρους-της κοινωνίας της Άνδρου στην μείζονα περιοχή. (Ανδριακά Χρονικά 32 Καϊρειος σελ.18). Εκεί διαβάζουμε ότι το 1599, πωλήθηκαν σε μοναχούς μέσω ενός μοναχού Λαυρεντίου «χωράφια κείμενα εις την Άχλα από το βουνόν ως χύνουν τα νερά έως το ποτάμι». Ο πωλητής είναι ο μισέρ Ζάννες, Λατίνος άρχοντας φεουδαλικής καταγωγής. Δεν αναφέρεται παρακράτηση φεουδαλικών δικαιωμάτων προς όφελος του μισέρ Ζάννε. Στην περιοχή καταγράφονται ακόμα και στις αρχές του αμέσως επόμενου αιώνα τρείς φεουδαλικές οικογένειες, οι Κοττάκη (αργότερα Κωτάκη), οι Αθανάση και οι Δαπόντε οι οποίες εμφανίζονται να πωλούν ακίνητα την εποχή αυτή με προφανή σκοπό να απομακρυνθούν ιδιοκτησιακά από την περιοχή της ευρύτερης κοιλάδας του ποταμού Άχλα (όπως προκύπτει από τα δικαιοπρακτικά έγγραφα της Μονής του προανεφερθέντος βιβλίου του Πολέμη). Σημ.3  
Σκοπός τους,  μετά την απαρχή της Τουρκοκρατίας (1579), είναι να εγκαταλείψουν την περιοχή και να μετακινηθούν νοτιώτερα στο νησί, σε ασφαλέστερες γιαυτούς περιοχές αφού οι Δαπόντε εμφανίζονται με ακίνητα από Αποίκια και Στενιές(;) μέχρι Κόρθι, οι Αθανάση-κατόπιν Αθανασίου-από Μεσσαριά μέχρι Κόρθι και οι Κοττάκη παρομοίως. Σημ.4 
Ο μοναδικός άρχοντας μισέρ Ζάννες στην περιοχή είναι ο Ζάννες Κοττάκης. Ο Ζ. Κοττάκης μετεβίβασε -στην φάση αυτή- ακίνητο στους μοναχούς που βρισκόταν στην πλαγιά-μόνον-και όχι στην κοιλάδα …το βουνόν ως χύνουν τα νερά έως το ποτάμι.

Ο γιός τού Ζάννε, Βισκόντε Κοττάκης, λαμβάνει από την Μονή 3 ριάλια στις 17  Σεπτεμβρίου του 1635 για τεμάχιο που είχε αφιερώσει ο πατέρας του σ΄αυτήν και βρισκόταν στον κάμπο του Άχλα. Αλλά και άλλη οφειλή από παρακράτηση φεουδαλικών δικαιωμάτων (υπέρ του Κοττάκη) καταγράφεται στην περιοχή στον κάμπο εις τ’ Άχλα και ήθελεν γυρέψει ο άνωθεν Κότες (Βισκόντες) δικαιώματα (κολληγιάτικα) από το άνωθεν χωράφι. Σημ.5 
Ο Κοττάκης αλλά και οι άλλοι άρχοντες διατηρούν για ένα διάστημα τα εκλεκτότερα καλλιεργήσιμα τεμάχια στον κάμπο, μα και στον Καρόνα κ.λπ.
  

  
 Το υψίπεδο του Καρόνα, πολύ καλή καλλιεργήσιμη έκταση. Ο Δαπόντες (Μάκολας)  είναι ίσως ο μοναδικός ιδιοκτήτης της συγκεκριμένης περιοχής. Στον Καρόνα εντοπίζονται  δύο πύργοι Λατίνων προγενέστεροι της Μονής που φέρουν ονόματα μοναχών. Πρόκειται για ανακαινιστές και όχι κτήτορές τους. Επίσης υπάρχει ένας ναός (Παναγία), που δεν έχει προεξέχον ιερό, κατά τα καθολικά  πρότυπα, (όπως  επισημαίνει ο καθ. Δ. Βασιλειάδης στο έργο του "αι επιπεδόστεγοι  μεταβυζαντιναί  βασιλικαί των  Κυκλάδων"). Ο ναός δηλώνει παρουσία Λατίνων αρχόντων, σήμερα δε είναι  αφιερωμένος στην Θεοτόκο, ο οποίος διακρίνεται στο κέντρο της φωτογραφίας με την κεραμοσκεπή. Πρέπει να θεωρείται βέβαιο ότι  έγινε και προσπάθεια  εγκαταστάσεως  κολλήγων ή άλλων καλλιεργητών η οποία για  άγνωστους, προς το  παρόν, λόγους, δεν τελεσφόρησε. 

  Μικρός πύργος λεγόμενος του Σαμουήλ(sic)... Ο πύργος  προϋπήρχε της Μονής...

Η Μονή, η οποία φαίνεται να εγκαθιδρύεται κατά τον Πολέμη περίπου το 1600, θα αποκτήσει σιγά-σιγά μεγάλες εκτάσεις σε περιοχές που αποτελούσαν άλλοτε ένα ενιαίο φέουδο. Αυτό εκτεινόταν  μέχρι την Βουρκωτή αλλά και μέχρι τις Στενιές, Αποίκια, Εβρουσές, Παληόπολη. Συμπεριελάμβανε και τις πηγές του Ζένιου, όπου για τις ευρύτερες εκτάσεις, όπως γράφει ο Δ.Πασχάλης αυτές ήσαν τιμάρια των δυναστών της Άνδρου Πέτρου και Ανδρέα Τζεν ή Ζεν (1384-1437), αι ούτω καλούμεναι εκτεταμέναι εκτάσεις. Αλλά και το νερό του Ζεν, το Ζένιο νερό, το νερό που διατρέχει όλη την κοιλάδα και εκβάλλει στην παραλία της Άχλας, ο G. Saint Guillain γράφει ότι η οικογένεια των φεουδαρχών Τζεν που διαμένει στην Άνδρο κατά τον 15ο και 16ο αι προέρχεται από νόθο γιο του Ηγεμόνα Αντρέα Τζεν (Ζένου  1427-1437). Ο Πολέμης επίσης εντοπίζει τους Τζεν στην ανωτέρω περιοχή μέχρι την Τουρκοκρατία. Σημ.6
Οι Τζεν μέσω ενός (νόθου;) κλάδου τους, ήταν-όπως πιστεύει και ο Πασχάλης-οι παλαιότεροι φεουδάρχες στην ευρύτερη περιοχή.
Οι φεουδαρχικές οικογένειες των Κοττάκη, Δαπόντε και Αθανάση τοποθετήθηκαν ή εγκρίθηκε η εγκατάστασή τους εκεί, άγνωστο πότε ακριβώς, από τους νέους Ηγεμόνες Σομμαρίπα (1440-1566) οι οποίοι βρίσκονται σε δικαστική διαμάχη, που θα διαρκέσει 90 χρόνια, με την οικογένεια Τζεν, των προηγηθέντων δηλ. Ηγεμόνων της Άνδρου.

Β΄  Η ονομασία της Μονής

Το όνομα της Μονής του Αγ.Νικολάου, έχει τον παράξενο προσδιορισμό στα Σόρα και ενίοτε επί το λογιώτερον(;) εις τας Ωρας (sic). Ο Δ. Πασχάλης και ο Δ. Βογιατζίδης υποστηρίζουν ότι «στα Σόρα» είναι η ορθωτέρα ονομασία. Ο πρώτος στο έργο του "η Μονή του Αγίου Νικολάου στα Σόρα" γράφει : Σόρα ωνομάζετο αρχικώς η θέσις εις την οποίαν ανηγέρθη η Μονή. (Ανδριακά Χρονικά 13 σελ. 7). Ο Δ.Βογιατζίδης δεν αμφιβάλλει αλλά το ετυμολογεί ως προερχόμενον από το επώνυμον Ζώρας ή Σώρας κατά την κτητική:στα Σόρα….  (Εκτός του ότι η υπόθεση είναι έωλη, τo επίθετο Ζώρας-Σώρας, ουδέποτε εντοπίσθηκε στην Άνδρο).                       
Ο Δ.Πολέμης θεωρεί ότι δεν φαίνεται παράλογο, πως επειδή στην μονή 
«ετελούντο αι ακολουθείαι των Ωρών της Μ. Παρασκευής μετά μεγάλης κατανύξεως και μεγαλοπρεπείας τοιουτοτρόπως η μονή ωνομάσθη Άγιος Νικάλαος εις τας Ώρας»…. Καθώς επίσης και στο τοπωνυμικόν αρ.6 Πέταλον 7, στο λύμα Σόρα, καταλήγει εμμέσως στην ίδια προέλευση της ονομασίας περί κατανυκτικής λειτουργίας. Σημ.7
Όμως αργότερα στο σοβαρό ογκώδες βιβλίο του «τα Μοναστηριακά του Αγ.Νικολάου» Ανδριακά Χρονικά 2001»  αποφεύγει να καταπιαστεί με την προέλευση του ονόματος στα Σόρα και δεν υποστηρίζει πλέον τα περί κατανυκτικής λειτουργίας εκεί, της Μ. Παρασκευής…..  Αξιοπρόσεκτη είναι επίσης η αναφορά του περιηγητή Τουρνεφόρ (1700), ο οποίος καταγράφει την Μονή, ως San Nicolo Sora, σε απτά ιταλικά προκειμένου να καταγράψει το όνομα Σόρα, ακριβώς όπως του το είπαν οι κάτοικοι ήδη το 1700…… 

Το μεγάλο λεξικό της ιταλικής γλώσσας του Zingarelli "Vocabolario della lingua Italiana" (εκδ. Zunichelli 2008) στο λύμα Soro γράφει :+(μη εν χρήσει πλέον) Soro=Medievale sauru(m) giallo-bruno, saur, giallastro, arido XIII secolo). Δηλαδή Soro μεσαιωνικά Sauru (σάουρου, σώρου)=κίτρινο-καφέ, κιτρινωπό, άγονο/ξηρό 13ος αιώνας.

  Αυτός είναι και ο όρος που απέδωσαν οι βορειοιταλοί του φέουδου,στον συγκεκριμένο χώρο της άγονης πλαγιάς, τον οποίο παρέλαβαν οι μοναχοί από τους φεουδάρχες, άγονο, ξερό και που με πολύ κόπο και ιδρώτα-κατ'αρχάς οι ίδιοι-κατέστησαν γόνιμο. Έτσι πέρασε και στα ελληνικά. Soro, στο Σόρο, στα Σόρα.                                                               

    

  Η Μονή ήταν μικρότερη μάλλον μέχρι περίπου το 1750-1760. Εγκαθιδρύθηκε σε  θέση, τόπο άγονο, ξερό = Sοro, Σόρο 

 

Γ΄  Η ιδιοκτησιακή κατάσταση στην περιοχή της Άχλας τον 16^ο και 17^ο αιώνα και η εξάπλωση της Μονής.

Οι άρχοντες αυτοί θα προτιμήσουν να πωλήσουν τα τεμάχια κατ΄αρχάς σε Λατίνους μη άρχοντες, πρώην καθολικούς, Μπόνη, Μπράτη, Φραγκέτη, Φραγκούλη (Boni, Bratti, Francheti, Franculi) και το αδιευκρίνιστο Ραϊσης και λίγα σε Αρνιώτες. Οι Βουρκωτιανοί για λόγους ασαφείς θα εγκατασταθούν εκεί αργότερα. Σημ.8 
Η δε Μονή αφενός θα μεγαλώσει ως κτιριακή εγκατάσταση μάλλον κατά την μεγάλη ανακαίνισή της, γύρω στα 1750 και αφετέρου θα αποκτήσει σιγά-σιγά μεγάλες εκτάσεις επί των περιοχών, οι οποίες  αποτελούσαν άλλοτε το ενιαίο φέουδο, τα όρια του οποίου περιγράψαμε.

Δεν είναι γνωστές οι περισσότερες πωλήσεις ή παραχωρήσεις, που έγιναν από τους άρχοντες αυτούς προς την Μονή. Η τελευταία όμως θα βρεθεί να κατέχει ακίνητα και επιλεκτικά, εκκλησίες μέχρι και την Κατασυρτή, την Παναγία την Καταφυώτισσα (Αποίκια) αλλά και τον Αγ. Μάμα πολλά-πολλά εξωκλήσια και να έχει μόνον τα ιερατικά δικαιώματα στον Άη-Γιάννη τον Σκίνο. Ενώ η τελευταία να θεωρείται ότι κατέχεται από τους Στενιώτες οι οποίοι έχουν την υποχρέωση να μεριμνούν για την κτιριακή της επάρκεια και συντήρηση. Δεν είναι επίσης τυχαίο ότι η Μονή δεν επεκτάθηκε στον χώρο των Στενιών. Ο Δ. Πολέμης παρατηρεί στο έργο του «Τα μοναστηριακά του Αγ. Νικολάου  σελ.59» για τις Στενιές, ότι ανάμεσα σε 200 έγγραφα της Μονής : περιέργως ολίγα ήσαν τα ακίνητα της Μονής εις το γειτονικόν χωρίον. Για άγνωστες παλαιές φεουδαλικές δεσμεύσεις η τελευταία δεν απέκτησε ακίνητα στις Στενιές.

Η Μονή στην Τουρκοκρατία γίνεται (από το 1579 και εντεύθεν) κατ’ ουσίαν αποδέκτης μίας Εξουσίας η οποία τής μεταβιβάζεται μόνον ως προς τον θρησκευτικό της χαρακτήρα και αναμφίβολα πηγάζει και της αποδίδεται από τους παλαιούς φεουδάρχες δηλαδή από το προηγούμενο κοινωνικό καθεστώς. Έτσι η Μονή είναι νόμιμη κληρονόμος μα και άτυπος φορέας-ιδιοκτησιακά και συμβολικά-της παλαιάς Λατινικής Εξουσίας στην μείζονα περιοχή κάτι που θα έχει ποικίλες συνέπειες κατά την Τουρκοκρατία. Σημ. 9 
(Δεν είναι βέβαια τυχαίο ότι η Κατασυρτή είχε παρεκκλήσιά της στα Αποίκια την Παναγία στου Σταματέλου Αθανάση, την Κοίμηση στου Δαπόντε, την Αγ. Μαρίνα πλησίον Πύργου και την Αποτομή του Προδρόμου -νυν Μπιζιγρή κατά τον Πολέμη- δηλαδή πιθανόν όλες πρώην εκκλησίες αρχόντων, των αρχόντων που απαντώνται και στην Άχλα).

  Οι δύο ανωτέρω φωτογραφίες της Καταφυώτισσας. Με την εκκλησία στην κατοχή  της Μονής και διεκδικούμενη από "υφαρπαγείς" ιερείς της Επισκοπής Άνδρου, πριν τα τέλη του 17ου αι., θα ασχοληθούν οι ιστορικοί Δ. Πασχάλης, Π. Ζερλέντης, Ι. Τέντες, Σπ. Λάμπρου και ο Δ. Πολέμης. 

  Ο ναός του Αγ. Μάμα άλλοτε. Ανήκε επίσης στην Μονή. 

  Η Κατασυρτή επίσης καταπατήθηκε από τους ιερείς της Επισκοπής Άνδρου. Σε  καμμία άλλη περίπτωση η Επισκοπή δεν επιζήτησε ναούς που ανήκαν σε μονές  παρά μόνον από τον Άγιο Νικόλαο. Ο μοναδικός λόγος φαίνεται να είναι η πρώην  ιδιοκτησία των ναών από Λατίνους και οι προφανείς σχέσεις των Λατίνων της Άνδρου  με τους Βενετούς της Τήνου. Η Κατασυρτή ξανακτίσθηκε τον 17ο αιώνα και  αποδόθηκε στην κοινότητα Αποικίων το 1869.

Δ΄  Η παλαιότερη κατάσταση καθορίζει το παρόν και το μέλλον

Το κλειδί για την ανάγνωση της ταυτότητας της Λατινικής Εξουσίας στην περιοχή δίνει το κτίσμα του Αη-Γιάννη του Σκίνου άλλοτε πολυώροφης βίγλας με εποπτικό έλεγχο και μετάδοση πληροφοριών από το βόρειο Αιγαίο, το κεντρικό έως το νότιο. Η ζωτικής σημασίας βίγλα παρείχε πλεονεκτήματα στον εκάστοτε Ηγεμόνα της Άνδρου ώστε να μεταδίδει πληροφορίες, σχετικά με την κίνηση εχθρικών στόλων, στους Βενετούς της Καρύστου και όχι μόνον. Βιγλάτορες ήταν Στενιώτες. Η σχέση βίγλας, Στενιών και Ηγεμόνα ήταν απόλυτη και αναγκαστικά επιβλητέα. Η κοιλάδα της Άχλας με τον δρόμο προς την βίγλα, το μικρό υψίπεδο του Καρόνα, ο Αγ. Μάμας (ίσως βίγλα), η Θεοτόκος, αναμφίβολα σκοπιά αποτελούσαν ένα σύμπλεγμα ελέγχου και μετάδοσης πληροφοριών που έπρεπε να ελέγχεται από τον Ηγεμόνα την περίοδο της Λατινοκρατίας. Σημ.10  
(Ούτε είναι βέβαια τυχαίο ότι η Θεοτόκος περιήλθε στην στενιώτικη "επικράτεια".)
Την επομένη της Τουρκοκρατίας όταν το Αιγαίο περνά στον πλήρη οθωμανικό έλεγχο η σημασία των βιγλών υποβαθμίζεται εντελώς. 

 Η άλλοτε πολυώροφη βίγλα που επόπτευε το Αιγαίο και έδινε πολύτιμες ζωτικής    φύσεως πληροφορίες τις οποίες εκμεταλλευόταν ο εκάστοτε Ηγεμόνας της Άνδρου.  Οι πληροφορίες αφορούσαν πρωτίστως σε κινήσεις εχθρικών στόλων. Οι      βιγλάτορες ώφειλαν να αναγνωρίζουν τους τύπους των πλοίων και την κρατική  τους ταυτότητα.
                                                                                

   O έλεγχος του απέραντου Αιγαίου είναι ιδανικός. Η επιλογή της θέσεως αυτής για  τον συγκεκριμένο σκοπό είναι ιδεώδης.

Έτσι αυτό που παραμένει, για λίγο ακόμη εκεί, είναι μόνον η ιδιοκτησιακή παρουσία Λατίνων αρχόντων. Αυτοί λοιπόν μεταβιβάζουν στην Μονή όχι μόνον ακίνητα αλλά και συμβολικά κτίσματα της παλαιότερης Εξουσίας τους. Δεν γνωρίζω εάν η μεταβίβαση στην Μονή, αυτών των συμβολικής σημασίας κτισμάτων (εκκλησιών) είναι τυχαία ή εσκεμμένη. Δεν αποκλείεται η ενωρίτερη εγκαθίδρυση της εξαιρετικά φιλότουρκης και αντιλατινικής-αντιβενετικής Μονής της Αγίας να επηρέασε και να υπαγόρευσε, ως αντίβαρο, την «προικοδότηση» της Μονής του Αγ. Νικολάου εκ μέρους των Λατίνων αρχόντων. Σημ.11                                                                          
 Κατά πάσαν πιθανότητα για τον ίδιο λόγο και εξ αιτίας των καλών σχέσεων που έχει με τους καθολικούς, συγχρόνους και τέως καθολικούς, η Μονή αποκτά τα πρώην ακίνητα της Λατινικής Επισκοπής Άνδρου στα Λειβάδια το 1751(τον κάμπο του Σταυρού μέσω της οικογενείας Νέρη), ενώ πλησιέστατα βρίσκεται η Μονή Παναχράντου. Σημ. 12 
 Το αυτό επαναλαμβάνεται στ’Απροβάτο μετά την Λατινοκρατία, όπου η πρώην Γη της Σινιορίας, γη του Ηγεμόνα, η περιοχή Διακόφτι-Μπαγκρά, (από τον Μακρόνα;) αποκτήθηκε από τους Μπίστη, Ροϊδη και Καϊρη. Σημ.13  
Αυτοί ως πρώην καθολικοί-Λατίνοι προτιμούν να την μεταβιβάσουν στην καλά σχετιζόμενη με τους Βενετούς Μονή του Αγ.Νικολάου και όχι στην πλησίον τότε φιλοοθωμανική και βαθύτατα αντιβενετική πανίσχυρη Μονή της Αγίας. (Η συμπεριφορά της τελευταίας πρέπει να γίνει κατανοητή στα πλαίσια της εποχής εκείνης, 16^ος-18^ος αι.)

Μετά το 1550 επανέρχεται η Ορθόδοξη Επισκοπή στην Άνδρο. Η συμπεριφορά της όπως είναι αναμενόμενο είναι έντονα αντικαθολική και αντιλατινική. Προβαίνει σε κατάσχεση (μέρους) της περιουσίας της Καθολικής Επισκοπής. Φαίνεται επίσης ότι κινείται εναντίον του χώρου επιρροής της Μονής του Αγ.Νικολάου. Ιερείς υποστηριζόμενοι από την Επισκοπή Άνδρου (ίσως επιδιώκοντας την σύγκρουση εκ μέρους της τελευταίας εις βάρος της Μονής) «καταλαμβάνουν» τουλάχιστον την Κατασυρτή, την Παναγία Καταφυώτισσα αλλά και τον Σκίνο (ο πρωτόπαπας παπά Μεντρινός και ο παπα-Γ. Πετρίσης). Σημ 14 
Δηλαδή στην περιοχή Αποικίων σε θέσεις εικάζω, που ανήκαν άλλοτε στον μεγάλο γαιοκτήμονα των Αποικίων (Tζεν;). Σημ. 15
(Το ίδιο μάλλον έχει συμβεί και με τον Άη-Γιάννη τον Σκίνο).  Ωρισμένα από αυτά τα ακίνητα βρισκόταν άλλοτε στην εδαφική εξάρτηση ασαφούς Στενιώτικης «εξουσίας» που αναγόταν στους τελευταίους Σομμαρίπα. (Επίσης πρέπει να σημειωθεί ότι ο Πύργος του Βαγγέλη Ραϊση, λίγο πριν τα Αποίκια, ανήκε άλλοτε σε Μπίστη άμεσο κλάδο του Σταματέλου που μετοίκησε στις Στενιές το 1695;). Πολύ αργά πωλείται από Σομμαρίπα ακίνητο στον Αρκόντα, περιοχή που εθεωρείτο «στενιώτικη»….  Σημ 16 

 Τα ερείπια του μεσαιωνικού πύργου πού ελεγχόταν κατά την Τουρκοκρατία από  Μπίστη κλάδο του Μπίστη (Μουβελά). Οι αλλεπάλληλες μετατροπές είναι έντονα  ορατές και στις δύο φωτογραφίες. Στενιώτικης ασαφούς προελεύσεως "ιδιοκτησίες" τύλιγαν τα Αποίκια από βόρεια Αρκόντας-Κατασυρτή έως νότια που βρίσκεται το ερείπιο του ανωτέρω εικονιζόμενου πύργου.

Η κατάληψη των δύο εκκλησιών θα δημιουργήσει προστριβές ανάμεσα στην Μονή από την μία πλευρά και τους ιερείς που έχουν την υποστήριξη της Επισκοπής Άνδρου αλλά και-αργότερα-των κατοίκων των Αποικίων από την άλλη. Σημ 17

Τα Αποίκια παρουσιάζουν ιδιαιτερότητες, όπως επίσης και οι Στενιές. Εδώ καταγράφονται πιθανά οι διαφορές των οικογενειών Τζεν και Σομμαρίπα. Οι Στενιές ήταν οικιστική εγκατάσταση εξαρτημένη και ελεγχόμενη από τον εκάστοτε Ηγεμόνα της Άνδρου. Τα Αποίκια αποτελούσαν το επίκεντρο ενός ισχυρού Λατίνου γαιοκτήμονα, μάλλον του νόθου κλάδου των Τζεν (σε δικαστική διαμάχη με τους Σομμαρίπα). Οι Τζεν(;) επειδή θέλουν και έχουν ακόμη οικονομική και κοινωνική ισχύ κατέχουν μεγάλο πύργο στα Αποίκια και έχουν κατασκευάσει δρόμο (ώστε να συνδέονται με το Κάτω Κάστρο), την περίφημη Κουμούνα Στράτα και ένα εξαιρετικό γεφύρι, απ΄όπου διέρχονται. Σημ 18
Ο δε δρόμος έχει αποκλειστική κατάληξη τον εν λόγω πύργο. Το οδικό έργο δεν έχει παρά μόνον προσωπική αιτία κατασκευής και εμμονής στην επίδειξη κοινωνικής ισχύος. Μόνον η παρουσία των Τζεν στα Αποίκια φαίνεται να δικαιολογεί κάτι παρόμοιο. (Οι Τζεν εντοπίζονται περιχαρακωμένοι στα Αποίκια, μέχρι άνω της Κατασυρτής.Σημ.19) 
Στις Στενιές αντιθέτως δεν υπάρχει δρόμος που να τις συνδέει με το Κάτω Κάστρο παρά μόνον απλό μονοπάτι. Ο τελευταίος πιστός καθολικός γαιοκτήμονας των Στενιών Ντα Ραγκούσα φαίνεται ότι δεν έχει ανάγκη παρόμοιων επιδείξεων. Σημ.20

 

 Η Κουμούνα Στράτα περνούσε (και περνά) από το μεγάλο πέτρινο γεφύρι και ωδηγούσε στον μεγάλο πύργο των Αποικίων που καταλήφθηκε μετά το 1674 από τους Πολέμη.

       Η Κουμούνα Στράτα αναφέρεται σε έγγραφο του 1593 ήταν κατασκευασμένη για  να εξυπηρετεί αποκλειστικά τον μεγάλο πύργο των Αποικίων. 

              

 Το γεφύρι αποτελούσε μέρος του οδικού δικτύου της Κουμούνας Στράτας κατασκευασμένης μάλλον πριν τα μέσα του 16ου αιώνα. Πολύ αργότερα θρασύς κληρικός επισκευάζοντας το γεφύρι τοποθέτησε κτητορική πινακίδα εκεί που άλλοτε υπήρχε πινακίδα αρχόντων. Το γεφύρι είναι κατασκευασμένο με συνεκτικό υλικό των βενετικών οχυρώσεων (μπουρσελάνας, pozzοlana). Η μπουρσελάνα δεν χρησιμοποιείται σε κατασκευή μεταγενέστερων γεφυριών, όπως το "αρχοντικό" Λοξό γεφύρι των Αηδονιών παρότι το τελευταίο ήταν εξαιρετικής κατασκευής, ή των Διποταμάτων. Το γεφύρι είναι πανομοιότυπο με αυτό της Άχλας (Βαρυδιού) 15ος αι. της Στοιχειωμένης 16ος αι. και της Μελίδας 14ος ή 13ος αι. Από τεχνοδομική άποψη αλλά και κατασκευής της καμάρας, μοιάζει πολύ με τα βενετικά γεφύρια της Κρήτης ή της Κύπρου.

                   

Έτσι οι δύο οικισμοί κληρονομούν, μεταφέρουν και ανακυκλώνουν παλαιές διαφορές εξουσίας, αίγλης και όχι μόνον, ακόμη και μετά το τέλος της Λατινοκρατίας. Η Μονή του Αγ. Νικολάου από πλευράς της μεταφέρει παλαιά μορφή εξουσίας μέσω της κατοχής των τόπων λατρείας, των εκκλησιών, που κληρονόμησε και θεμιτά κατείχε. Η στενή σχέση της με τους πρώην Λατίνους άρχοντες δεν διακόπτεται και ίσως συνεχίζεται και με τους Βενετούς της Τήνου αφού η σκιά τους είναι έντονη στα πράγματα της διπλανής Άνδρου. Κατά την διάρκεια μιας βραχυχρόνιας κατοχής της Άνδρου από τους Βενετούς (1685;-1699;) η Μονή αντιδρά στην υφαρπαγή των εκκλησιών της (Κατασυρτής και Καταφυώτισσας) αφού η εντόπια εκκλησιαστική αρχή νίπτει τας χείρας της ενώ είναι ίσως πιθανώτερο ότι απ΄αυτήν εξυφάνθηκε η πράξη της «υφαρπαγής» των ναών της Μονής. Οι Βενετοί ρέκτορες της Τήνου δίνουν τελικά δίκαιο στους μοναχούς του Αγ. Νικολάου οι οποίοι και επανέρχονται στους ναούς τους. (Απόφαση του ρέκτορα της Τήνου Mario Barbarigo της 10^ης Μαϊου 1689). Σημ. 21 
Η Κατασυρτή θα αποδωθεί από την Μονή, στο χωριό των Αποικίων το 1869. 
  

Οι κάτοικοι των Αποικίων δεν θα αποκτήσουν ποτέ οικειότητα με το μοναστήρι του Αγίου Νικολάου, γιαυτό και θα αγκαλιάσουν με θέρμη την ίδρυση κατά τον 18^ο αι. την Μονή της Αγ. Ειρήνης στον (άλλοτε «στενιώτικο») Αρκόντα, ενώ οι σχέσεις τους με τους Στενιώτες θα έχουν επίσης μία κατά τα άλλα ανεξήγητη (λησμονημένης αιτίας) αμοιβαία ψυχρότητα για πολλά-πολλά χρόνια….
Οι συγκρουσιακές σχέσεις Μορφών Εξουσίας που ανάγονταν στον ύστερο Μεσαίωνα θα καταλαγιάσουν.

Σήμερα όλα αυτά έχουν σχεδόν λησμονηθεί, τα γραπτά όμως υπάρχουν... 

                                                                    Νίκος Βασιλόπουλος
                                                                  αρχιτέκτων - ερευνητής
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

Σημ 1. Οταν οι Λατίνοι κατέλαβαν την Άνδρο (1207;) κατέσχεσαν την περιουσία της Ορθόδοξης Επισκοπής και έκλεισαν τις Ορθόδοξες μονές. Από την αρχή της έως το τέλος της Λατινοκρατίας (1566) δεν λειτούργησαν Ορθόδοξες Μονές στην Άνδρο. Τα περί λειτουργίας και ιδρύσεως μοναστηριών κατά την περίοδο αυτή ανήκουν στην σφαίρα επιτηδείων παραμυθάδων...  Ο Πασχάλης και ο Πολέμης είναι κατηγορηματικοί ως προς αυτό. Ίσως τα τελευταία χρόνια των Λατίνων μετά το 1550, οπότε επανιδρύεται η Ορθόδοξη Επισκοπή στην Άνδρο, να εμφανίστηκαν μοναχοί με σκοπό την ίδρυση μονυδρίων και κατόπιν μονών στο νησί.  

Σημ 2. Ηλ. Κολοβού «η  νησιωτική κοινωνία της Άνδρου στο Οθωμανικό πλαίσιο» Ανδριακά Χρονικά 39 Καϊρειος 2006

Σημ 3. Η λέξη μισέρ όπως γράφει ο Πολέμης στο έργο του «οι Αφεντότοποι της Άνδρου» είναι δηλωτική άρχοντων Λατίνων ή Βενετών (ουδέποτε Ορθοδόξων) και απαντάται στους χώρους που είχαν εξουσία Λατίνοι ή Βενετοί. Οι Daponte και Cottachi απαντώνται και στην Κρήτη αλλά και σε άλλα νησιά Βενετοκρατούμενα ή Λατινοκρατούμενα. Για τους Αtanasi γνωρίζω ότι είναι επίσης λατινικής καταγωγής και απαντώνται συχνά στην Νότιο Ιταλία. Το Αθανάσης θα γίνει συν τω χρόνω Αθανασίου "Τα μοναστηριακά του Αγ. Νικολάου" Ανδιακά Χρονικά 32 σελ.104

Σημ 4. Γενικώς για την διαδοχική μετακίνηση των ανωτέρω οικογενειών βλ. δικαιοπρακτικά έγγραφα στα βιβλία του Δ. Πολέμη Ανδριακά Χρονικά 30, 32, και Πέταλον 2, 3, 6,  και Παράρτημα 2 «οι Αφεντότοποι της Άνδρου»

Σημ 5. Δ. Πολέμη «τα μοναστηριακά του Αγ. Νικολάου» Ανδριακά Χρονικά 32 Καϊρειος σελ.18

Σημ 6. Guillaume Saint Guillain "Ιππότες, φεουδάρχες, αστοί και άλλοι υποτελείς  - Οι μορφές κοινωνικής υπεροχής, στις δεσποτείες των Κυκλάδων (13ος-15ος αι)" Το Δουκάτο του Αιγαίου Ακαδημία Αθηνών ΚΕΕΚ/12  Ε.Ι.Ε. Διεθνή Συμπόσια σελ.455-475  και Δ .Πολέμη «παρατηρήσεις εις το τοπωνυμικόν της Άνδρου»  Πέταλον 3 στο όνομα Mένε(α) Τζε στις Στενιές.

Σημ 7. Στο σκευοφυλάκιο της Μονής υπάρχει κτητορική πλάκα του ναού του Αγ.Δημητρίου στο Βαρίδι από μοναχό που αναγράφει Μονή του Αγ Νικολάου στα Σόρα έτος 1613 δηλαδή ακόμη καταγράφεται ακόμα η ορθή ονομασία. Kατόπιν οι μοναχοί ή από υπερβάλλοντα θρησκευτικό ζήλο ή για να σβήσουν το λατινικό τοπωνύμιο της Μονής, ίσως και μη Ανδριώτες, επινόησαν τα περί κατανυκτικής λειτουργίας   Εις τας Ωρας(sic). Είναι άξιο απορίας πώς ένας δεινός ερευνητής, όπως ο Δ. Πολέμης παρασύρθηκε ώστε να διατυπώσει τέτοια εξωφρενική ετυμολογία ενώ γνώριζε άριστα την περιοχή. Πιθανόν η υποψία του για λατινική προέλευση του τοπωνυμίου και οι αντιλατινικές ακραίες (συναισθηματικές) απόψεις του, τον παρέσυραν σε μία τέτοια θέση την οποία ευτυχώς στο εξαιρετικής σημασίας έργο του «Τα μοναστηριακά του Αγίου Νικολάου» αποσιωπά, παρακάμπτοντας μία τόσο έωλη θέση αντίθετη στην πραγματικότητα, την οποία ο ίδιος τόσο καλά γνώριζε. Δ. Πολέμη «Παρατηρήσεις εις τοπωνυμικόν της Άνδρου» Συμβολή 5^η. Πέταλον Καϊρειος σελ.312-315

Σημ 8. Κατόπιν και οι οικογένειες Μπόνη, Μπράτη, Φραγκέτη θα επαναλάβουν την κίνηση των αρχόντων και θα απομακρυνθούν με την σειρά τους νοτιώτερα. Ως σημείωση 4 βλ. δικαιοπρακτικά έγγραφα της Μονής

Σημ.9. Ν.Βασιλόπουλου  «Λατινοκρατία στην Άνδρο» Β΄ εκδ. 2015  Σ. Γαρυφάλλου σελ.130-143 

Σημ. 10. Ο Καρόνας ή τμήμα του ανήκε στον Δαπόντε (Μάκολα)  βλ. Δ.Πολέμη «Μοναστηριακά Αγ Νικολάου» Ανδριακά Χρονικά 32-2001. Σελ 268-269                                                                        

Σημ. 11 Για την φιλοθωμανική συμπεριφορά της Μονής της Αγίας βλ. Ηλία Κολοβού Ανδριακά Χρονικά 39 έγγραφα 51, 84, 111, 112, 134, 135

Σημ. 12. Δ.Πολέμης ως Σημ. 9 σελ 144-7 Στο έγγραφο υπογράφει και ο Λατίνος Τζώρτζης. Βλ.για Τζώρτζη με παρεπίθετο Αγαδάκη και σελ 202-4 Οι Τζώρτζη (Αγαδάκη) κατεχουν το ακίνητο όπου θα κτισθεί η Μονή της Αγ. Ειρήνης.

Σημ 13. Για την ιδιοκτησιακή παρουσία αρχόντων στο Απροβάτο Δ. Πολέμη «Οι Αφεντότοποι της Άνδρου» Πέταλον 2 Παράρτημα σελ.139-142 και του ιδίου ως Σημ 9 για τον Ροϊδη Σελ 138-9 και για Καϊρη 143-4

Σημ 14. Δ.Πολέμη «η εκκλησία της Κατασυρτής εν Άνδρω» Θεολογία  40 1969 σελ 534-46 και ο παπα-Πετρίσης του ιδίου ως σημ. 9 σελ. 136

Σημ  15. Ν.Βασιλόπουλου «Λατινοκρατία στηνΆνδρο» Β΄ εκδ. 2015 Σ. Γαρυφάλλου σελ.141-154 και 169

Σημ 16. Η περιοχή του Αρκόντα ή μέρος της, ανήκε στην Μονή του Αγ. Νικολάου. (Δ.Πολέμη Πέταλον 6 Σελ.10 Έγγραφο 33 έτος 1593). Άλλη μία περίπτωση που οι ιδιοκτησίες της Μονής συμπίπτουν με αυτές των Στενιωτών

Σημ 17. Δ.Πολέμη «ο Ναός της Καταφυωτίσσης-Σπηλιωτίσης» Πέταλον 2

Σημ 18. Δ. Πολέμη για τις Κουμούνες Στράτες προς Αποίκια και Πατούρι ως ανωτέρω Έγγραφο 32 του έτους 1590. σελ.173-175

Σημ 19. Δ. Πολέμη ως ανωτέρω. Έγγραφο 5 σελ 123-124 φεουδάρχης είναι ο Andrea Zeno βόρεια της Κατασυρτής κοντά στ’ Απιδάλου, έτος 1563

Σημ 20. Ν.Βασιλόπουλου «Λατινοκρατία στην Άνδρο» Β΄Εκδ. 2015 Σ. Γαρυφάλλου  σελ. 150-152

Σημ 21. Δ. Πασχάλη «η Παναγία η Καταφυώτισσα» ανάτυπον εκ της ¨Θεολογίας¨ τ.ΙΖ΄ 1939 σελ.33-37 και Σπ. Λάμπρου Νέος Ελληνομνήμων Σύμμικτα  «Καταφυώτισσα» σελ.243-246