περί ΠΑΣΤΟΥΡΑΣ και όχι μόνον

περί  ΠΑΣΤΟΥΡΑΣ και όχι μόνον     

PASTURA – (verb. ital. PASTURARE) 

                     Εικόνα με παστουρωμένα ζώα που αποτελεί παρελθόν.

Γενικά

Η παστούρα έγινε προ ετών ευρέως γνωστή θεωρούμενη ως μία βάρβαρη πρακτική αιχμαλωσίας και εκμεταλλεύσεως των ζώων, με σκοπό την χρήση τους. Χαρακτηρίστηκε ελεεινότατη συμπεριφορά έναντί τους, καταχωρήθηκε σε βάρβαρες μεθόδους, εφαρμοζόμενη από άθλιους ανθρώπους στα ζώα που τους εξυπηρετούσαν, με σκοπό το κέρδος μέσω του βασανισμού τους.

Έτσι καταγράφηκε και γνωστοποιήθηκε η παστούρα με σωρεία άρθρων από τα ΜΜΕ, αλλά και τον έντυπο και ηλεκτρονικό Τύπο, επί σειρά ετών. Ακολούθησε η ψήφιση νόμου βάσει του οποίου διώκεται πλέον η χρήση της.  

Με το παρόν άρθρο δεν θα έρθουμε ασφαλώς ούτε να κρίνουμε τον νόμο, ούτε να τον αμφισβητήσουμε.

Αποκλειστικός σκοπός μας είναι να μιλήσουμε για την άγνωστη, στην ηπειρωτική Ελλάδα, αγροτοκτηνοτροφική αυτή πρακτική και τις απόψεις που επ΄αυτής διατυπώθηκαν, πριν την δια νόμου απαγόρευσή της, καθώς και για άλλα σχετικώς άγνωστα [;[ θέματα του άγνωστου νησιωτικού ελλαδικού χώρου και ειδικώτερα της Άνδρου.

                                  Άλλοτε : Μικρός τράγος με παστούρα. 

 

Το ρητορικό ερώτημα  

Σε έντυπο και ηλεκτρονικό τύπο οι νησιώτες κατηγορήθηκαν συλλήβδην ως οι αποκλειστικοί εφαρμοστές της παστούρας, του βάναυσου αυτού μέτρου. Γιατί όμως οι νησιώτες ήταν τόσο αδίστακτοι βασανιστές, δεν αγαπούσαν τα ζώα τους και ήθελαν οπωσδήποτε να τα βασανίζουν ενώ στην ηπειρωτική Ελλάδα, όπου απουσιάζει η παστούρα, ήταν τόσο φιλόζωοι και φιλόστοργοι μ’ αυτά;  Γιατί αυτοί οι νησιώτες έχουν και άλλα περίεργα ήθη (όπως π.χ. το Πάσχα αντί να σουβλίζουν αρνί κατά τον αραβοτουρκικής καταγωγής τρόπο ψησίματος, αυτοί προτιμούν να ψήνουν, ή να γεμίζουν κ.λπ. κατσίκι στο φούρνο; )

Το προφίλ της νεώτερης κοινωνικής πραγματικότητας

Αλλά ας έρθουμε σε μία μικρή καταγραφή αντιδράσεων ανθρώπων των πόλεων, που ήρθαν για πρώτη φορά σε νησί και διατύπωσαν εύλογες απορίες βλέποντας διάφορες παράξενες συνήθειες ή άλλα σχετικά του αγροκτηνοτροφικού βίου, που ελάχιστα γνώριζαν. Εδώ αποτυπώνεται το προφίλ του φυσιογνωστικού πεδίου του συνήθους επισκέπτη των νησιών, εν μέρει απόρροια της ουσιαστικής κατάργησης του μαθήματος της Φυσικής Ιστορίας που άλλοτε διδάσκονταν γενιές Νεοελλήνων. Χαώδης η απόσταση πόλης – υπαίθρου.                                                                              Επιπλέον τα τελευταία χρόνια αποτυπώνεται μία γενική τάση στον επισκέπτη να μεταδώσει (και να επιβάλλει) τις δικές του εμπεδωμένες εντυπώσεις, επί παντός επιστητού, παρακάμπτοντας και αγνοώντας τοπικά ήθη, έθιμα, συνήθειες ακόμα και παλαιότατους εδραιωμένους κανόνες συμπεριφοράς των τοπικών κοινωνικών συνόλων.

Πραγματικοί διάλογοι, οι οποίοι αξίζει να καταγραφούν :

 1-Μα γιατί αυτά τα ζώα έχουν δεμένα τα πόδια τους;                                                          

2-Για να μην πάνε μακριά, σε άλλες ιδιοκτησίες.                                                                                  

1-Και τι πειράζει αν πάνε μακριά;                                                                        

2-Αν ξεφύγουν από δω ή θα χαθούν ή θα φάνε την βοσκή των γειτόνων. 

1-Γιατί είναι φορτωμένο αυτό το άλογο;    

2-Είναι μουλάρι, δεν είναι άλογο.                                                                   

1-Τίνος είναι αυτές οι πάπιες;                                                                     

2-Δεν είναι πάπιες είναι χήνες.                                                                       

1-Άαα εγώ νόμιζα πως είναι το ίδιο.                                                             

1-Τι είναι αυτά τα άσπρα σπιτάκια στο βουνό;                                            

2-Περιστεριώνες                                                                                                 

1-για τα περιστέρια; Μπα; Και χρειάζονται σπιτάκια τα περιστέρια;                                                                 

1-Θα αγοράσω ένα ωραίο πέτρινο σπίτι στο τάδε χωριό.                                      

2-Πρέπει να μεταφερθούν τα υλικά με ζώα: με μουλάρια.    

1-Και θα τα βασανίσουν τόσο πολύ;   

2-Δυστυχώς η άλλη λύση είναι να τα μεταφέρετε εσείς κι εγώ στην πλάτη μας…. 

1-Δεν υπάρχει τρόπος να πάμε στο κέντρο της Χώρας χωρίς να πρέπει να ανεβούμε τόσα σκαλοπάτια; Γιατί έχετε τόσες σκάλες;                                     

2-Τα νησιά ξέρετε είναι βουνά με γυρω-γύρω θάλασσα.

 

  Περιστεριώνες : τα μικρά κτίσματα των Κυκλάδων. Λείπουν παντελώς στην ηπειρωτική Ελλάδα.  

Σε όλα τα ανωτέρω υπήρξα όχι μόνο αυτήκοος μάρτυς αλλά είμαι ο υπ΄αριθμ.2 των συνομιλητών. (Οι ανωτέρω διάλογοι εκτός από γλαφυροί και σχεδόν κωμικοί δείχνουν κυρίως την αβυσσαλέα απόσταση που χωρίζει δύο κόσμους και η οποία επιτείνεται στις μέρες μας ώστε πατέρας -προ ετών- να εξηγεί στο παιδάκι του : αυτές είναι κότες, επειδή το καημένο παιδί ζει εντός ενός επερχόμενου κατακερματισμένου και αδιανόητα κόσμου ‘στεγανών’, στον οποίο οι άνθρωποι των πόλεων θα γνωρίζουν το κοτόπουλο μόνον στο πιάτο. Ενώ τα μόνα ζώα που μπορεί να ξέρουν είναι τα σκυλάκια των μπαλκονιών ή τα περιστέρια των δρόμων). 

Τελευταία παρουσιάσθηκε κυρία στην Καΐρειο Βιβλιοθήκη, μη ανδριώτισσα, η οποία έχει αγοράσει σπίτι στο Υψηλού (ορθώτερα στ' Αψηλού) και δήλωσε ότι το χωριό πρέπει να ονομάζεται Υψηλά και η ίδια έτσι θα το αναφέρει : Υψηλά...  Να σημειωθεί μάλιστα ότι στα Οθωμανικά Φορολογικά Κατάστιχα του 1670 το χωριό απογράφεται ως  Αψηλού. 

Δεν θα αφήσουμε έξω από το πλαίσιο της νέας πραγματικότητας ωρισμένους νέους ιδιοκτήτες ακινήτων της Άνδρου, όπου νοσταλγοί ενός πρότερου φαντασιακού αγροτικού βίου, διάνοιξαν πηγάδια ανεξέλεγκτα, με αποτέλεσμα μερικές φορές να στερέψουν παλαιότατες πηγές σε υποκείμενες γεωμορφολογικά θέσεις…

Το αυτονόητο

Ως προς την παστούρα, ουδείς παραβλέπει ή αμφιβάλλει ότι υπήρχαν περιπτώσεις ανόητων ή βάρβαρων ανθρώπων, οι οποίοι αδιαφορούσαν αν θα αρρωστήσουν τα ζώα τους ή τα βασάνιζαν και θα τα χάνανε, οπότε ήταν τόσο ξεκάθαρα ηλίθιοι ώστε να υποχρεωθούν, εξ αιτίας της θανατηφόρας συμπεριφοράς τους, να αγοράσουν άλλα. Όλοι οι υπόλοιποι ενδιαφέρονταν, τα αγαπούσαν ή απλά τα φρόντιζαν. Αυτονόητο είναι ότι όσοι ταλαιπωρούν και βασανίζουν τα ζώα τους θα πρέπει να τιμωρούνται, βάσει νόμου, γι’ αυτή την βάναυση και αποτρόπαια πράξη τους.

(Οι φιλόζωοι που έγιναν φιλόζωοι μέσω ενός κατοικιδίου αγαπούν και ενδιαφέρονται πολύ γι'αυτά.Φίλοι, μέλη οργανώσεων, ποικίλοι αρθρογράφοι επηρέασαν την κοινή γνώμη,διαμόρφωσαν, δημιουργησαν ένα κλίμα για την προστασία των ζώων, κινούμενοι - δεν υπάρχει καμμία αμφιβολία γι'αυτό- απο ευαίσθητα κίνητρα, αλλά με αδιαμφισβήτητη άγνοια του αντικειμένου. Επηρέασαν θέτοντας γενικώς το αφοπλιστικό επιχείρημα, όπου : παστούρα = βασανισμός, με κατανοητή ασφαλώς την απάντηση, χωρίς όμως να αναφερθεί η παραμικρή αιτιολογική ή ιστορική προσέγγιση του άγνωστου αυτού κτηνοτροφικού εθίμου, στην ηπειρωτική Ελλάδα.)

Παστούρα. Ιστορική καταγωγή.

Αλλά ας αρχίσουμε από την αρχή. Τι σημαίνει παστούρα ;

H λέξη παστούρα είναι ιταλική : pastura και το ρήμα pasturare. Τι θα πουν αυτές οι λέξεις; pastura είναι η βόσκηση και pasturare σημαίνει condurre e custodire gli animali a la pastura, δηλαδή οδηγώ και συνοδεύω τα ζώα στην βόσκηση.Σημ1 Τα οδηγώ και τα συνοδεύω ώστε οπωσδήποτε να βοσκήσουν σε συγκεκριμένο τόπο και όχι αλλού, για τούτο και η συνοδεία. Σε τόπους οι οποίοι ήταν προδιαγεγραμμένης, σαφούς και περιχαρακωμένης εκτάσεως (όχι όσο πάει η πέτρα ή μέχρι εκείνο το δέντρο κ.λπ.). Το ποιμενικό αυτό έθιμο είναι απότοκο της Λατινοκρατίας–Βενετοκρατίας του Αιγαίου και οφείλεται στην  ωργανωμένη και συστηματική εκμετάλλευση τού δεδομένης στενότητας καλλιεργούμενου χώρου. Μέσα στις περιωρισμένες εκτάσεις του Αιγαιακού τόπου και προκειμένου να αποφεύγονται οι διαπληκτισμοί εφαρμόστηκε αυτό το μέτρο βόσκησης. Έτσι η βόσκηση ταυτίστηκε με την πέδη-παστούρα, χωρίς την χρήση της οποίας η βοσκή θα ήταν μη ελέγξιμη. Η έλλειψη εκτεταμένων «χορτολιβαδικών» εκτάσεων σχεδόν απέκλεισε σε γενικές γραμμές τα πρόβατα και άφησε -ως προς τα μικρά ζώα- μεγάλη θέση στις γίδες. (Περιοχές όπου ο βοσκός να πηγαίνει το κοπάδι του σε μεγάλες εκτάσεις να βοσκήσουν τα ζώα με τα κουδούνια τους κ.λπ. ανήκουν σε άλλο γεωφυσικό κόσμο).

Γιαυτό προτιμήθηκαν οι γίδες που τρώνε όλα τα χόρτα, μέχρι και τα φύλλα της συκιάς με τον προβληματικό, συχνά αλλεργιογόνο γαλακτώδη χυμό. Επίσης προτιμήθηκαν έναντι των προβάτων οι αγελάδες μολονότι καταναλώνουν όσο 4 πρόβατα. (Η αγελάδα έχει ακαταμάχητα προτερήματα, απέδιδε γάλα, κοπριά, ώργωνε καλύτερα από τον γάιδαρο  - έχει δυνατό σβέρκο και ισοδυναμεί με 4 γαϊδάρους- βοηθούσε στο αλώνι αλλά και στο λιοτρίβι και γεννούσε μοσχάρια!!)       Έπρεπε λοιπόν τα ζώα να βοσκήσουν σε πολύ συγκεκριμένο τόπο, στην έκταση μιας μικρής ιδιοκτησίας και όχι να εκτραπούν σε γειτονική όπου θα κατέτρωγαν τα οπωροκηπευτικά και τα δέντρα του γείτονα.

Ιστορικά στοιχεία.                           

Η διαχείριση της βοσκής αντιμετωπίσθηκε ως ένα ζήτημα ιδιαίτερης μέριμνας και θεμελιωμένης «δικαιακά» επιμέλειας, από παλαιότατα χρόνια. Π.χ. το 1421 η Πετρονίλλα σύζυγος του Ηγεμόνα της Άνδρου Πιέτρο Τζεν αποδίδει στον δευτερότοκο γιο της Μάρκο μεταξύ των άλλων 22 φοράδες υπό τον όρο ότι αυτές δεν θα βόσκουν στις γαίες του Ηγεμόνα, εν προκειμένω τα κατονομαζόμενα Γαύριο, Εξω Μεριά, Κόρθι και Απροβάτο. (Οι 22 φοράδες ήταν ένα σημαντικό δώρο επειδή βέβαια θα γεννούσαν άλογα και μουλάρια, ζώα απαραίτητα στους Βενετούς της Κρήτης. Αλλά οι χώροι βόσκησης ήταν πάντοτε ένα πολύτιμο στοιχείο, για τούτο και απαιτούσε την απαραίτητη θέσπιση ρήτρας ακόμα και για τον γιο του Ηγεμόνα). Σημ2                                                            

 Λόγω των συνηθειών των Λατίνων, Βενετών κ.λπ. για την απρόσκοπτη καλλιέργεια της γης και της καρποφορίας, ήταν απαραίτητη η αδιαφιλονίκητη χάραξη και περίφραξη της ιδιοκτησίας (της χρήσεως και νομής της γης, για να είμαστε ακριβέστεροι). Για τους λόγους αυτούς λοιπόν οι νησιώτες στα 360 χρόνια Λατινοκρατίας, απέκτησαν την αναγκαία «συνήθεια» να χτίζουν τους ατελείωτους εκείνους τοίχους-μάντρες, (που επισύρουν τον εξ ίσου ατελείωτο θαυμασμό των επισκεπτών, οι οποίοι τους φωτογραφίζουν συχνότατα) και όχι από κάποια ψυχοκαταναγκαστική εργασιομανία των νησιωτών, ώστε να κατασκευάζουν χιλιόμετρα μάντρες, με αχαλίνωτο εικαστικό μάλιστα ένστικτο…Τα ατελείωτα αυτά ντουβαράκια με τα όρθια στήματα (κάθετα σφηνωμένες σχιστόπλακες) είναι έργο αξιοθαύμαστο αλλά ο λόγος της εκτεταμένης κατασκευής τους, παραμένοντας στο σκοτάδι, αφήνεται σε ανιστόρητες 'φιλολογικές' προσεγγίσεις.   

  

 Οι ατελείωτοι τοίχοι με τα 'στήματα', τις όρθιες σφηνωμένες πέτρες που επισύρουν τον θαυμασμό των επισκεπτών της Άνδρου. Δυστυχώς στις μέρες μας φυτρώνουν άθλιες απομιμήσεις άτεχνων μαστόρων. 

 Μεσαιωνικό γεφύρι, εκπληκτικής κατασκευής δρόμοι, με τοίχους δεξιά κι αριστερά τους, που ώριζαν και καθώριζαν τα όρια. Οι δρόμοι, μέρος ενός οδικού δικτύου πολλών αιώνων πανελληνίως βαφτίστηκαν μονοπάτια, όπου οι λόγοι δημιουργίας τους, οι χρήσεις τους, οι οικονομικές και πολιτικές αιτίες κατασκευής τους αφήνονται σε βαθειά άγνοια... 

  
         

 Η επικρατούσα παντελής άγνοια του περιβάλλοντος, δομημένου και μη και κυρίως το πώς προέκυψαν αυτά τα δημιουργήματα ή οι άγνωστες συνήθειες γύρω μας εν τέλει παρεξηγούνται, διαστρέφονται, ενίοτε δαιμονοποιούνται  οδηγώντας σε αδιανόητες γνώμες που επιπόλαια γίνονται πεποιθήσεις. 

 

(Άξιο προσοχής είναι ότι στις -παλαιότερες(;)- ραδιοφωνικές εκπομπές με δημοτικά τραγούδια ουδέποτε συμπεριλαμβανόταν νησιώτικα τραγούδια. Ωραίο παράδειγμα ήταν επίσης αντίστοιχη ραδιοφωνική εκπομπή αποκλειστικώς δημοτικών τραγουδιών με την επωνυμία «τραγούδια του βουνού και του κάμπου». Φαίνεται ότι για τους υπευθύνους αυτούς η Ελλάδα δεν είχε θάλασσα!!!).

Αγνοείται ευρέως π.χ. ότι στην Νάξο συχνά εάν κάποιο ζώο εισχωρούσε σε ξένο χωράφι και κατέτρωγε την καλλιέργεια ο ζημιωμένος είχε δικαίωμα να σκοτώσει το ζώο…

Προχωρώντας στην αναδίφησή μας ας παραθέσουμε και μία δικαστική διαμάχη που καταγράφηκε στην Νάξο το 1666. Το έγγραφο εντοπίζεται στο Αρχείο της Καθολικής Επισκοπής Νάξου (μέρος των Γενικών Αρχείων του Κράτους) και προέρχεται από τον καντζελλαρικό κώδικα του νοταρίου Νάξου Μάρκου Σουμαρίππα (1659-1669). Αφορά σε καταγγελία του ιερομονάχου Καλλίνικου Γλάκα, ο οποίος κατήγγειλε στους Συνδίκους Σημ3 ότι ο Καποδήμος Τζιλικούρδης σκότωσε μία γαϊδάρα του, η οποία ήταν “μπαστουρωμένη” σε ένα χωράφι, χωρίς προηγουμένως να του γνωστοποιήσει ότι τον ενοχλούσε. Ακολούθησαν τέσσερις μαρτυρικές καταθέσεις για το συμβάν. Σημ4 Καλείται λοιπόν ο φονέας της γαϊδάρας να αποδείξει ότι έπρεπε να είχε ειδοποιήσει τον γείτονά του πως αποδεδειγμένα το ζώο τον ενοχλούσε και επομένως είχε δικαίωμα να την σκοτώσει μολονότι ήταν παστουρωμένη. Η παστούρα εν προκειμένω ήταν ένα αδιαφιλονίκητο κτηνοτροφικό εργαλείο με το οποίο διεξαγόταν η βόσκηση προς αποφυγή ενοχλήσεως των γειτόνων. Η παστούρα και ο φόνος του ζώου αποτελεί εδώ μέρος ενός εδραιωμένου κόσμου και εθιμικού «δικαίου», που προέκυπτε από τα κτηνοτροφικά δεδομένα ενός νησιωτικού τόπου.

Δεν παραθέσαμε τα ανωτέρω ως παρωχημένα ιστορικά στοιχεία «Δικαίου» αλλά για να γίνει κατανοητή η ανάγκη, που είχε προκύψει, για την συγκρότηση ωργανωμένης παραγωγής μέσα στα αυστηρά πλαίσια ενός πεπερασμένου χώρου (που τελευταία καταγράφεται ως Νησιωτικότητα) Σημ5.  

Για τους λόγους που προαναφέραμε οι νησιώτες, λόγω της ελλείψεως ευρείων καλλιεργησίμων εκτάσεων, του μικρού αγροτοκτηνοτροφικού κλήρου, κατέφυγαν στην λύση χρήσεως αυτής της πέδης, δηλ. της παστούρας. 

 Η εικόνα των εικονιζομένων παστουρωμένων προβάτων είναι πλέον χθεσινή.

 

Πώς ήταν οι παστούρες

Ας δούμε όμως τρία δείγματα παστούρας για γίδα, από ένα παλαιό γνώστη της παστούρας.

Σκοινένια με λεπτό δέρμα για να μην πληγώνεται το ζώο. Επίσης περνιέται κομμάτι από λάστιχο μάνικας ώστε να διατηρείται και να μην μπλεχτεί το σκοινί σε ξύλο και ΄βερινιάσει' Σημ6 κονταίνοντας την απόσταση των δύο άκρων. Βαμβακερή για το καλοκαίρι. Η τρίτη από ιμάντα με ελαστικότητα και επίσης κομμάτι μάνικας για τον λόγο που προαναφέραμε.

(Για τις αγελάδες οι παστούρες ήταν διαφορετικές. Ωνομαζόταν ‘βουρλιά’ και για να μην την τρώει η αγελάδα αλειφόταν με ανάμικτο ασβέστη και κοπριά αγελάδας ή χοίρου και γινόταν από βούρλα που βρεχόταν και ξεραινόταν τον χειμώνα. Σημ.7 Επίσης υπήρχε η ‘ποδοκεριά’-καπίστρι, με την οποία δενόταν το μπροστινό πόδι με το αντίστοιχο κέρατο ώστε το ζώο να μην τρώει τα φύλλα των δέντρων και να τρώει μόνον τα χόρτα της γης, έχοντας όμως το κεφάλι ελεύθερο σε βαθμό που να διώχνει τις ενοχλητικές μύγες. Οι ανωτέρω πέδες αφαιρούνταν βέβαια τις βραδυνές ώρες. Το καλοκαίρι την ημέρα η αγελάδα έπρεπε να μένει στην σκιά και μόνον όταν σουρούπωνε έβγαινε για να βοσκήσει. Να σημειωθεί ότι τα 'λάινα' (ελαιόδεντρα) οι πρώτες ελιές αφήνονταν να πέσουν, ώστε να δίνουν λάδι που φθάνει τα 20% οξέα για να χρησιμοποιηθεί στην παρασκευή σαπουνιού).

 

 Τρία είδη παστούρας που προπεριγράψαμε. 

 

 Παστούρες με άλλα υλικά όπως νάϋλον σκοινάκι ή και αλυσίδα ήταν αδιανόητες, θα πλήγωναν το ζώο και ο ιδιοκτήτης θα το έχανε λόγω βλακείας(;) και θα αναγκαζόταν βέβαια να αγοράσει άλλο. (Δεν καταλαβαίνω πώς αυτή η μοιραία κατάληξη της συμπεριφοράς των βασανιστών, δηλ. ο θάνατος των ζώων, δεν λαμβανόταν υπ΄όψιν από τους κατηγόρους της παστούρας. Μήπως φαντάζονταν ότι τα ζώα δεν έχουν χρηματική αξία και «πέφτουν» από τον ουρανό στους αδιάφορους κατόχους τους;)  

Τα αποτελέσματα της απαγόρευσης της παστούρας.

Ελεύθερες λοιπόν από παστούρες εκατοντάδες, ακριβολογώ, εκατοντάδες γίδες και βέβαια τράγοι, τριγυρίζουν στην ύπαιθρο. Κατατρώνε ό,τι χόρτο υπάρχει. Συγκεκριμένα έχουν εξαφανίσει τα εξής : βροχό, αγριόβικο, κεφαλά, σκοτίδα, λέμπινα, λάπαθα, αδράμια, αλλά και καταστρέφουν δέντρα, όπως τις συκιές και τα λάινα (ελαιόδεντρα), αλλά και καρυδιές και αμπέλια. Σημ8 (Για τους μη γνώστες: η γίδα σκαρφαλώνει και ανεβαίνει αρκετά υψηλά σε δέντρο.)

Οι τράγοι γκρεμίζουν τα διαχωριστικά ντουβαράκια και τα στήματα (αυτά που φωτογραφίζουν οι λάτρεις της 'φύσεως' των νησιών) και καταστρέφουν σε αδιανόητο βαθμό τις αιμασιές,Σημ9 με το περιβάλλον να γεμίζει 'βουλιάστρες' και την φύση να γίνεται κρανίου τόπος. Οι τράγοι καταστρέφουν επίσης τα πλέγματα και τα διαχωριστικά σύρματα. Επειδή δεν υπάρχουν δρόμοι, ώστε να μεταφερθούν με αυτοκίνητο τα κατάλληλα υλικά για σκυροδέτηση με τοποθέτηση σιδηρών πασσάλων (μπετόβεργες), τοποθετούνται τα μη αποτελεσματικά ψιλά σύρματα.                                          

Πέρυσι φωτογράφισα νύχτα στο Παραπόρτι της Χώρας 11 αδέσποτα πρόβατα!! να τριγυρίζουν προς ανεύρεση τροφής.

 Άνω και κάτω γκρεμισμένες 'παραβολές αιμασιών' ( αναλημματικών τοίχων) έχουν μετατραπεί σε 'βουλιάστρες' από τα περιφερόμενα αδέσποτα που το έσκασαν μετά την κατάργηση της παστούρας. Αποτελούν επιβεβαιωμένο πρόβλημα και πονοκέφαλος στα νησιά των Κυκλάδων.  Τι θα γίνει τώρα; Ίσως τα ζώα κυνηγηθούν για σφαγή. Ποιός όμως θα ξανακτίσει τις παραβολές των αιμασιών, για τις οποίες γίνεται τόσος θόρυβος θαυμασμού; 

Το παρόν άρθρο γράφτηκε για την γνώση συνηθειών, εθίμων και εν μέρει άγραφων[;] νόμων που ίσχυαν, δεν είναι γνωστοί στο ευρύ κοινό (που πέρασε για διακοπές -ως επί το πλείστον μετά το 1980- την θάλασσα, διεκπεραιώθηκε σε νησί, και βλέποντας κάτι που δεν γνώριζε θέλησε να επιβάλλει τρόπους, νέα ήθη που έρχονται να καλύψουν τα πάντα, κάτω από πέπλο άγνοιας, προϊόν των πόλεων, όπου η όποια ‘εντύπωση’ εμπεδώνεται και επιβάλλεται ως καινούργια πραγματικότητα ενταφιάζοντας την από αιώνες προϋπάρχουσα. (Π.χ. οι δρόμοι βαφτίστηκαν μονοπάτια, αφού δρόμος, κατά τους κατοίκους των πόλεων, είναι μόνον το οδικό δίκτυο στο οποίο η μετακίνηση γίνεται με μηχανικό μέσον, αυτοκίνητο. Οι παλαιοί λιθόστρωτοι και μη δρόμοι μετωνομάσθηκαν μονοπάτια. Σημ10

Πέραν της απαγορεύσεως της μεθόδου της παστούρας, η οποία εξ άλλου είναι ποινικό αδίκημα και ανεξάρτητα απ' αυτό, οφθαλμοφανής είναι πλέον και εκτός των ελληνικών ορίων η προσπάθεια αφανισμού κάθε μικρής οικογενειακής αγροτοκτηνοτροφικής μονάδας με άγνωστους (;), θολούς και ίσως διαφαινόμενους σκοπούς.    

Ευχαριστώ θερμά τους βαθείς γνώστες των παλαιών αγροτικών και κτηνοτροφικών πραγμάτων, τον κ. Στρατή Μήλα, επίσης και τον κ. Δημήτρη Λουκατάρη κ.α.

Το παρόν άρθρο δεν γράφτηκε για να υπερασπισθεί την παστούρα αλλά για να αποκαλύψει την ταυτότητα εκείνου του εθίμου καθώς και για την ανησυχητική επικράτηση ενός κόσμου άγνοιας και υπεροπτικής και εχθρικής αποστροφής έναντι παλαιοτάτων ηθών και εθίμων ακόμη και ονομασιών. Δεν αποτελεί μόνον λαογραφική καταγραφή αλλά κατάθεση ενός μέχρι πρόσφατα συγκροτημένου βίου κοινωνικών και οικονομικών συνθηκών.

                                                          Νίκος Βασιλόπουλος

                                                         αρχιτέκτων ερευνητής

 

1. Pastura. TRECCANI ηλεκτρονική έκδοση. Dizionnario de la lingua italiana στο λύμα pastura.

2. περί εκτροφής αλόγων Δ. Πασχάλη «Ιστορία της νήσου Άνδρου» 1927 τ. Β΄ ΕΣΤΙΑ σ.65 -Karl Hopf “Urkunden und Zietze zur Geschichte der Insul Andros etc.” στη  βενετσιάνικη διάλεκτο ‘femo donation al dito Marco nostro fio zumente vintido de tine cum tuta sua raxon che se atrova et atrovera, li qual non e in la parte del gaurio e de lo exomerea e parte de le corte e de la provato.. και  Ι.Δ,Ψαράς «Η Άνδρος στα χρόνια του κρητικού πολέμου» Ανδριακά Χρονικά 19 Καΐρειος σ.19

3. Η καταγγελία και οι μαρτυρικές καταθέσεις : Ι. Χατζάκης – Κ. Κωνσταντινίδου «Το πρωτόκολλο και ο καντζελλαριακός κώδικας του Νοταρίου Νάξου Μάρκου Σουμμαρίπα 1659-1669» Ακαδημία Αθηνών Κέντρο ερεύνης της ιστορίας του Ελληνικού Δικαίου 19 Αθήνα 2025  σ.138-140                                                                                                  

4. Σύνδικοι: Ανώτεροι βενετοί αξιωματούχοι που μεριμνούσαν για σύντομη έκδοση δικαστικών αποφάσεων και για την καταστολή καταχρήσεων. Αν. Παπαδία-Λάλα «ο θεσμός των αστικών κοινοτήτων στον ελληνικό χώρο κατά την περίοδο της Βενετοκρατίας» Β΄ Έκδοση Βενετία 2008 σελ.369 Το ανωτέρω συμβάν έλαβε χώραν κατά την διάρκεια βραχύβιας ενετικής κατάληψης της Νάξου. 

5. Η Νησιωτικότητα καταγράφεται πλέον ως ανθρωπογεωγραφικός όρος. Η νησιωτικότητα ως θεμιτός νεολογισμός προέκυψε από μη νησιώτες, αυτοπροσδιορισμού ως προς τα νησιά. Αναπότρεπτο αποτέλεσμα είναι ότι οι νησιώτες ετεροπροσδιορίζονται ως προς τους στεριανούς με το να ανήκουν σε ελλαδικό χώρο «νησιωτικότητας», οι τελευταίοι των οποίων έκαναν τον οριοθετικό ταυτοτικό προσδιορισμό.  Χαριτωμένη ήταν η αίσθηση του νησιού όταν κάποια μη νησιώτισσα βρέθηκε στην Άνδρο και αναρωτήθηκε κατά πού βρίσκεται η στεριά, εννοώντας την Ραφήνα, πεπεισμένη μάλλον ότι η στεριά της Άνδρου δεν είναι στεριά.

6. Βερινιάζει, βερίνα. Ναυτικός όρος. Όταν το σκοινί (ή και το καλώδιο σήμερα) αρχίζει για πολλούς λόγους να παίρνει βόλτες, να γίνεται έτσι δύσκαμπτο και να μειώνεται το μήκος του. Από την ναυτική λέξη verina που αποτελούσε εργαλείο συνιστάμενο από ένα μακρύ λεπτό κοντάρι στην άκρη του οποίου υπήρχε διπλή μεταλλική γυριστή διχάλα με σκοπό την επισκευή χονδρών σκοινιών, κάβων κ.λπ.

7. Βουρλιά. Στην διάρκεια κακοκαιρίας και δυνατής βροχής, όταν ήταν αδύνατη κάθε εξωτερική εργασία, οι χωριανοί συγκεντρωνόταν και «βούρλιαζαν» δηλαδή έπλεκαν τα βούρλα που είχαν, επί τούτου, αποθηκεύσει μετά το καλοκαίρι.

8. Είδη βρώσιμων χόρτων στον ανδριακό ιδιωματικό λόγο.

9. Αιμασιές . Είναι οι αναβαθμοί που κτίσθηκαν για την καλλιέργεια των επικλινών εδαφών των νησιών. Αλλού πεζούλες. Ο Παπαδιαμάντης τις αναφέρει επίσης ως αιμασιές. Άπαντα ‘ΑΡΧΑΙΟΣ ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΥ & ΒΙΒΛΟΣ’ τομ.1 «Αγάπη στον κρεμνό» σ.301 και τομ.2 «Βαρδιάνοι στα Σπόρκα» σ. 153, 187.

10. Οι παλαιοί λιθόστρωτοι και μη δρόμοι μετωνομάσθηκαν μονοπάτια. Η δε σημειολογία των λέξεων μονοπάτι = χρήστες αγρότες και ‘δρόμος’ = αυτοκίνητο = κοινωνική καταξίωση είναι περισσότερο από εύγλωττη. Δηλαδή εκεί που δεν γίνεται πρόσβαση με αυτοκίνητο ο δρόμος να αποκαλείται μονοπάτι. Υπερχιλιετείς δρόμοι ωνομάσθηκαν μονοπάτια.