Διποτάματα -Ο δρόμος

 Ο παλαιότατος λιθόστρωτος δρόμος (δεν είναι μονοπάτι) στο  σημείο των Διμοταμάτων με το γνωστό γεφύρι στο κέντρο.


O Bartolomeo dalli Sonetti (εκδ. Venezia έτος 1485), για την είσοδο-Πύλη του Κάτω Κάστρου έγραφε : E per un degno ponte a lei se va e in capo glie tre strate nel intrare = και από μία άξια γέφυρα πηγαίνει κανείς (στο Κάστρο) και στην κορυφή οι τρείς στράτες για να μπείς.

Από τις τρείς η νοτιώτερη στράτα -μπροστά από την πύλη του Κάτω 
Κάστρου- ήταν αυτή που κατευθυνόταν στο Πάνω Κάστρο...) Σημ 1

  Στην λιθογραφία του Tournefort (1700) αποτυπώνονται οι τρεις  στράτες (με κόκκινο). Η νοτιώτερη (με μαύρο βέλος) είναι που  κατευθύνεται στο Πάνω Κάστρο και περνά από τα Διποτάματα.  Κατέβαινε περίπου από τα σημερινά "Χασαπιά" και  προχωρούσε σχεδόν όπως ο σημερινός στενός αμαξιτός προς  Παραπόρτι για να διεκπεραιωθεί στην απέναντι πλευρά και να  πλησιάσει το βουνό. Για να περάσει το ποτάμι είχε δημιουργηθεί  (σε άγνωστο χρόνο) το ξεχασμένο μισοχωμένο γεφύρι που επιζεί στις μέρες μας χωρίς κοίτη, αφού ο ποταμός κινείται σήμερα λίγο βορειότερα.

Ο Μαρίνο Δάνδολο-Βενετός ευγενής-κατέλαβε την Άνδρο, μάλλον το 1207. Δημιούργησε ένα ανεξάρτητο κρατίδιο, στο οποίο ήταν ο ίδιος Ηγεμόνας, υποτελής στον Δούκα της Νάξου.

Στην μικρή Ηγεμονία του, έκτισε ο ίδιος (όχι το Βενετικό κράτος), τρία Κάστρα, το Κάστρο του Μακροταντάλου (Μαρκοντάντολου) στην βόρεια Άνδρο, το Κάτω Κάστρο (Castel da basso) που κατέστησε πρωτεύουσά του στην κεντρική Άνδρο και το Πάνω Κάστρο (Castel di Alto) στην Νότια Άνδρο. Συνέδεσε λοιπόν τα τρία κάστρα μεταξύ τους με δρόμο για την γρήγορη επέμβαση από το κέντρο προς τον Βορρά ή τον Νότο, τού τόσο μακρόστενου νησιού, της επικράτειάς του.

 Στον χάρτη φαίνονται τα τρία Κάστρα (μαύρες κουκκίδες) που έκτισε ο Δάνδολο και με (πράσινο) ο δρόμος που τα συνέδεσε. Το κάτω από το Κάτω Κάστρο τμήμα είναι ο δρόμος που αναφερόμαστε. Το επάνω τμήμα κατευθύνεται στο Κάστρο (Πύργο) του Μακροταντάλου και είναι η Φαρδειά Στράτα. Το έργο ήταν κολοσσιαίο και εξαιρετικά υψηλής σημασίας για την ασφάλεια του κρατιδίου που ίδρυσε.

Το δίκτυο αυτό ήταν στρατηγικής σημασίας, ήταν μία κυριολεκτική ραχοκοκκαλιά εντελώς απαραίτητη για την άμυνα της Άνδρου. Ο χρόνος από το Πάνω Κάστρο στο Κάστρο του Μακροταντάλου δεν ήταν πάρα πάνω από 5μιση ώρες με άλογο!!! Με το αυτοκίνητο σήμερα απαιτούνται σχεδόν τρείς ώρες…                                                                                                       

Ο δρόμος που μας ενδιαφέρει και περνάει από τα Διποτάματα, δημιουργήθηκε στις αρχές του 13^ου αιώνα δηλαδή κατά τα φαινόμενα πριν το 1220. 

Σημ 2. 

Ήταν εξαιρετικής κατασκευής και αντοχής. Δηλαδή τα απαραίτητα απειράριθμα σκαλοπάτια της ορεινής αυτής διαδρομής δεν ήταν κτιστά με μικρές πέτρες, λεπτά πατήματα και κούτελο. Αντίθετα ήταν σχεδόν μονολιθικά ή συχνά με δύο λίθους ή κάποτε πελεκημένα στον βράχο. Έτσι ήταν στέρεα ακατάλυτα από την χρήση στον χρόνο, εύκολα στην συντήρηση αφού δεν υπήρχαν σχισμές που θα επέτρεπαν να φυτρώνουν κάθε χρόνο φυτά ή θάμνοι. Πάντοτε στα κατάντι υπήρχε μαντρότοιχος που οριοθετούσε τον δρόμο ως προς τις ιδιοκτησίες. 

Σημ 3.

Τα επίπεδα τμήματα του δρόμου αυτού ήταν πάντοτε λιθόστρωτα με μεγάλες σχιστόπλακες, μεγάλου πάχους και βάρους ώστε να μην φθείρονται και να μην μετακινούνται λόγω βροχών κ.λπ.      

     

 Παρατηρούμε τα μονολιθικά σκαλοπάτια, ακατάλυτα στον χρόνο  και εύκολα στην συντήρηση να στέκουν εκεί οκτώ ολόκληρους  αιώνες. Το ρουμάνιασμά τους δεν καταστρέφει το σκαλί... 

Σήμερα δεν σώζονται όλοι οι μαντρότοιχοι, ούτε σε όλα τα σημεία οι πλάκες των επίπεδων τμημάτων του δρόμου. Σε λίγα σημεία έχουν αποκατασταθεί, όπως-όπως, ενώ μερικά σκαλοπάτια έγιναν κτιστά (με πολλές πέτρες). Σε άλλα σημεία το οδόστρωμα έχει αντικατασταθεί με νεώτερα καλντερίμια.

  Καλντερίμι άγνωστης εποχής δεν φαίνεται να συμβαδίζει  τεχνικά με το υπόλοιπο οδόστρωμα. Ίσως έγινε  αργότερα.

Ο δρόμος ξεκινούσε από το Κάτω Κάστρο ανερχόταν δίπλα από την σημερινή ιδιοκτησία Καλλιβρούση (Καρλάκα) ανέβαινε και κατέβαινε τα δύο βουνά, περνούσε από το Συνετί (κομβικό σημείο-οικισμό για την επιτήρηση του σχεδόν κρυμμένου και αθέατου κόλπου του Συνετιού), χωνόταν στα Διποτάματα και ανέβαινε ψηλά μέχρι να αντικρύσει το Πάνω Κάστρο. Τότε (το τελευταίο αυτό τμήμα δεν σώζεται σήμερα) στρεφόταν νοτιοανατολικά και κατευθυνόταν στην παλαιά αρχική βορεινή Πύλη του Κάστρου από την οποία φαινόταν απέναντι τοΚάτωΚάστρο.

                                                                                   

                   

Ο παλαιός λιθόστρωτος δρόμος σώζεται ευτυχώς στο μεγαλύτερο τμήμα του και είναι οκτώ αιώνων και βέβαια δεν είναι μονοπάτι... 

  Σ΄αυτή την πλευρά που είναι η βόρεια του Πάνω Κάστρου  έφθανε ο δρόμος από το Κάτω Κάστρο. Εδώ βρισκόταν και η  αρχική Πύλη του Κάστρου δεξιά. 

Σήμερα, μετά από τα Διποτάματα κατευθύνεται νότια, στρίβει γύρω από το Κάστρο και ανεβαίνει σ΄αυτό από νεώτερη πύλη, το Παραπόρτι,  ανοιγμένη πιθανόν στα τέλη του 15^ου αι. Άλλο τμήμα του κατευθύνεται στο Κοχύλου και κατόπιν στον Γιαλό και είναι μάλλον ακόμη νεώτερος.

Να υπογραμμίσουμε ότι το οδικό δίκτυο Κάτω Κάστρου - Πάνω Κάστρου είναι δρόμος και όχι μονοπάτι στο οποίο μόνο ένας πατεί. Τα μονοπάτια ήταν για εσωτερική αγροτική χρήση μέσα στην ίδια τότε ιδιοκτησία, δεν είχαν ποτέ μαντρότοιχους δεξιά και αριστερά και δεν ήταν ποτέ λιθόστρωτα…

Το γεφύρι

Μέσα στο οδικό αυτό δίκτυο κατασκευαζόταν τα εντελώς απαραίτητα γεφύρια που απαιτούσαν ιδιαίτερες γνώσεις και πληρωμή κάποιου έμπειρου τεχνίτη. Ένα, το μοναδικό άλλωστε, στην περίπτωση αυτή ήταν το γεφύρι των Διποταμάτων. Το σημείο που επελέγη από τεχνική άποψη ήταν ιδεώδες και δείχνει άριστη γνώση των γεφυριών και των απρόβλεπτων, κατά τους χειμερινούς μήνες, ρεμμάτων της Άνδρου. Επειδή δεν είχε μεγάλο άνοιγμα πιστεύω ότι μάλλον χρησιμοποιήθηκε ανδριώτικο συνεργείο. Το γεφύρι δεν δείχνει βενετικής «τεχνολογίας» χαρακτηριστικά ή συνεκτικό υλικό κ.α. Πιστεύω ότι έχει ξανακατασκευαστεί πάλι από ανδριώτες μεταγενέστερα. Σημ 4. Το σύνηθες ελεύθερο πλάτος του καταστρώματος των γεφυριών κυμαινόταν στα 2,00-2,30μ. 

                                                                                                

 Υ.Γ. Το μικρό αυτό άρθρο γράφτηκε για να γνωρίζουμε από πού περνάμε αλλά και να  κατανοήσουμε ότι εκείνοι οι Ανδριώτες δεν δημιούργησαν τον δρόμο από εικαστική  ανησυχία ή από θαυμασμό στην φύση…… 

                                                                                          

                                                                                      Νίκος Βασιλόπουλος
                                                              αρχιτέκτων - ερευνητής

Σημ. 1 Στην πρώτη έκδοση του βιβλίου του έγινε στο Παρίσι 1717 με την γκραβούρα (στα γαλλικά) διακρίνονται οι τρείς δρόμοι. Στην δεύτερη έκδοση Άμστερνταμ, του 1737, στην γκραβούρα (στα ολλανδικά) ο τρίτος -νότιος- δρόμος δεν διακρίνεται.

Σημ. 2 Η κατασκευή των δρόμων δεν απαιτούσε χρήματα επειδή κατασκευαζόταν με αγγαρεία των κολλήγων. Ίσως να πληρωνόταν κάποιος ειδικός φερμένος από την Δύση για ωρισμένες συμβουλές.

Σημ. 3 Οι Λατίνοι και γενικά οι Δυτικοί είχαν ιδιαίτερη εμμονή με την περιχαράκωση και ακριβή προσδιορισμό της ιδιωτικής ακίνητης περιουσίας. Σ΄αυτό οφείλεται το τεράστιο εκείνο έργο των χιλιομέτρων από μαντρότοιχους που συνεχίστηκε ως παράδοση και μετά τους Λατίνους και όχι σε εργασιομανία των Ανδριωτών.

Σημ. 4 Τα γεφύρια που κατασκευάστηκαν με τον βενετικό τρόπο με συνεκτικά υλικό «πουρσελάνας» είναι του ποταμού Άχλα 15^ος αι, των Αποικίων 15^ος αι, της Μελίδας 13^ος(;) και της Στοιχειωμένης 16^ος αι., εξαιρετικής κατασκευής και απίστευτης αντοχής. Οι Βενετοί από πλευράς τους, είχαν ήδη χτίσει παρόμοια στην Κρήτη. Ισως σε απροσδιόριστο χρόνο κτίσθηκε για ανάγκες του ίδιου δρόμου το γεφύρι του Παραπορτιού που προαναφέρω και το οποίο σήμερα δεν έχει κάν κοίτη (πηγαίνοντας στο εστιατόριο του Καλλιβρούση- Καρλάκα).