O Συνοικισμός της Χώρας.

  

                      Άποψη του Συνοικισμού όπως ήταν προπολεμικά.

Δεν είναι πλέον σίγουρο ότι στην Άνδρο ούτε καν στην Χώρα ή στα γύρω Χωριά γνωρίζουν ποιος είναι ο Συνοικισμός. Ούτε που βρίσκεται ούτε για ποιούς δημιουργήθηκε και από ποιούς κατοικήθηκε.

Η απώλεια της συλλογικής μνήμης για το κύριο οικιστικό τμήμα του Νημπορειού τα προπολεμικά και τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια είναι εντυπωσιακή.

Όλοι γνωρίζουν τι ακολούθησε την Μικρασιατική Καταστροφή του 1922. Πρόσφυγες από την Μικρά Ασία εγκαταστάθηκαν σχεδόν παντού στην Ελλάδα. Έτσι ήρθαν μετά το 1922 και στην Άνδρο όπου στεγάσθηκαν προσωρινά σε πολλά δημόσια ή δημόσιας χρήσης κτίρια όπως η Ε.Ο.Χ.Α. Κατά την μοναδική σε διάρκεια και έργο κυβέρνηση 1928-1932, του Ελ. Βενιζέλου, έγιναν πολλά έργα ένα από τα οποία ήταν και η στέγαση των 1.500.000 Προσφύγων που προήλθαν από όλους τους πολέμους, στην Βαλκανική αλλά κυρίως αυτούς της Μικράς Ασίας. Το έργο μεγαλόπνοο ξεκίνησε περίπου το 1926 και ολοκληρώθηκε μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Περιελάμβανε από πολυκατοικίες έως απλές μικρές μονοκατοικίες αλλά και διώροφες «πολυτελέστερες» όπως οι γνωστές  της Νέας Φιλαδέλφειας στην Αθήνα.

Στην Άνδρο η στέγαση των προσφύγων ξεκίνησε το 1928(;) και ολοκληρώθηκε σύντομα. Περιελάμβανε 60(;) κτίρια δύο κατοικιών το καθένα δηλαδή στέγαζε 120(;) κατοικίες. Οι κατοικίες αυτές ήταν πολύ μικρές αλλά είχαν όλα τα απολύτως απαραίτητα. Όλα τα κτίρια είχαν καλό και άνετο οικόπεδο όπου αρχικά απετέλεσε κήπο και μικρό περιβολάκι. Εκεί μεγάλωσαν οι δεκάδες αυτές οικογένειες οι περισσότερες των οποίων συνέβαλαν κατόπιν στην ανάπτυξη της  Άνδρου χάρη στην εφευρετική επιχειρηματικότητα των Προσφύγων. Ο Συνοικισμός ήταν τότε σχεδόν αποκομμένος από την Χώρα, κατόπιν με την συνεχή οικοδομική δραστηριότητα ενώθηκε μαζί της, ενώ η ανοικοδόμηση αυτή τον κύκλωσε και βόρεια ώστε να ενταχθεί πλήρως στον ευρύτερο Νημπορειό και την Χώρα έτσι που σήμερα να είναι δυσδιάκριτο πού αρχίζει και πού τελειώνει.  
Οι οικίες αυτές ήταν άλλες ισόγειες συχνά λίγο υπερυψωμένες με μικρό υπόγειο, άλλες διώροφες. Ενώ στις μεγαλύτερες ο διαχωρισμός δεν γινόταν σε δύο παρόμοιες κατοικίες αλλά σε μικρότερες και μεγαλύτερες, προφανώς για να στεγάσουν μικρότερες ή μεγαλύτερες οικογένειες. (Με το να υπάρχουν διαφορετικά ήδη σπιτιών αποφεύχθηκε η εξουθενωτική επαναλαμβανόμενη ομοιομορφία του αγγλικού μοντέλου). Οι οικίες αυτές είχαν όλες κεραμοσκεπή και παρουσία αστικών κατοικιών. Να σημειώσουμε δε ότι τα σπίτια ήταν τοποθετημένα με σωστή αναλογία στο οικόπεδο, όπου δημιουργήθηκαν με την πάροδο των ετών ως επί το πλείστον όμορφοι εξωτερικοί χώροι με ανεντράδες και κληματαριές. 

Κυρίως μετά το 1970 το σύνολο των χαριτωμένων αυτών οικιών υπέστη τις πρώτες μετατροπές όπως την αλλαγή της κεραμοσκεπής με πλάκα μπετόν και συχνά τις απαραίτητες προσθήκες που άλλαξαν σταδιακά την αρχιτεκτονική μορφή τους. Η μεγάλη αλλαγή ήρθε κατόπιν κυρίως μετά το 1980 οπότε πολλές από τις κατοικίες αυτές κατεδαφίστηκαν και την θέση τους πήραν ψηλά κτίρια ωρισμένα των οποίων θυμίζουν πολυκατοικίες…

Ο Συνοικισμός άλλαξε και κοινωνική ταυτότητα, αφού άλλοι από τους κατοίκους έφυγαν και άλλοι νέοι εγκαταστάθηκαν, που δεν είχαν καμμία σχέση με αυτό που σηματοδοτούσε η περιοχή ως τόπο Προσφύγων. Σήμερα πολλοί είναι εκείνοι που δεν γνωρίζουν το παραμικρό για το μικρό τούτο αστικό κομμάτι της Πόλεως της Άνδρου. 

 Η Χώρα και ο Νημπορειός το 1903. Στο δεξιό μέρος, στην αμμουδιά που προχωρά σε βάθος, εκεί περίπου θα ανεγερθεί ο Συνοικισμός.

Εδώ το Νειμποριό το 1928 (;) όπου χτίζονται τα σπίτια του Συνοικισμού. Το δεύτερο από αριστερά φαίνεται εξωτερικά τελειωμένο. Δεν φαίνεται η ύπαρξη αμαξιτού δρόμου.

 Ο Συνοικισμός αμέσως μετά τον Πόλεμο. Ήδη έχουν περιτοιχισθεί τα οικόπεδα των δικαιούχων. Το αστικό τοπίο της Χώρας συμπληρώνεται με τρόπο απόλυτα αρμονικό ως προς τα αρχιτεκτονικά πρότυπα και την κλίμακα του οικισμού.

 
Να δούμε τι έχει απομείνει στις μέρες μας.

 Το ένα τμήμα του σπιτιού γκρεμίστηκε και στη θέση του χτίστηκε το σημερινό τριώροφο. Αριστερά αυτό που απομένει από το παληό ισόγειο σπίτι. Το κομμάτι αυτό αποτελούσε μια πολύ μικρή αυτοτελή κατοικία.

 Στο βάθος μόλις που διακρίνεται το σπίτι, ισόγειου τύπου, πίσω από τις σκάλες, που το κρύβουν εντελώς.

 Σώζεται ανέπαφο το επιμελημένο διώροφο που αποτελούσε την μια κατοικία, που ήταν και η μεγαλύτερη. Η δεξιά, μικρότερη με την προσθήκη ορόφου άλλαξε εντελώς την αρχιτεκτονική όψη του άλλοτε ενιαίου κτιρίου.

Απλό ισόγειο κτίσμα δύο κατοικιών. Δεν είναι εύκολα αναγνωρίσιμο  μετά τις πολλές επεμβάσεις παρόλο που έμεινε ισόγειο. Η απομάκρυνση της σκεπής υπήρξε καθοριστική  στην μεταμόρφωση. Διακρίνονται οι δύο είσοδοι των δύο κατοικιών. 

Άλλη μια περίπτωση διώροφου περιποιημένου τμήματος μιας κατοικίας. Φαίνονται πολύ καλά τα χαρακτηριστικά μιας "αστικής" κατοικίας. Το δεξιό κομμάτι του κτίσματος ξαναχτίστηκε με προσθήκη ορόφου με τα ίδια αποτελέσματα, όπως της προπροηγούμενης φωτογραφίας.

Το κτίσμα σώζεται μάλλον ακέραιο. Σε επαφή υπήρχε παρόμοιο στην θέση του οποίου ανεγέρθηκε το τριώροφο κτίριο.

 Άλλη μια χαρακτηριστική περίπτωση, "στριμωγμένου" πλέον σπιτιού.

Άλλη μια μόλις διακρινόμενη περίπτωση λόγω των διαδοχικών προσθηκών, όχι σε ύψος τούτη την φορά.

Το δεξιό κομμάτι παραμένει αναγνωρίσιμο. Το αριστερό μετά την προσθήκη ορόφου δεν θυμίζει τα σπίτια του Συνοικισμού, αλλά μάλλον της Αθήνας. Συνετέλεσαν βέβαια οι πιεστικές ανάγκες για πιο ευρύχωρες κατοικίες. Αλλά τα αρχιτεκτονικά πρότυπα της εποχής εκείνης ήταν άλλα.

Το κτίριο σώζεται ανέπαφο με τις δύο κατοικίες και τις αυλές που με αρμονική αναλογία όγκων το περιβάλλουν. Το αποτέλεσμα οικείο πλησιάζει την "αθηναϊκή" μικρή μονοκατοικία άλλων νοσταλγικών εποχών. Μόνο τα κουφώματα διαφοροποιούν τις δύο κατοικίες.

Το τελευταίο ακέραιο κτίσμα του Συνοικισμού με διακριτές τις δύο κατοικίες, μία μεγάλη δεξιά και μία μικρότερη αριστερά. Σώζεται ακόμη και η ιδιότυπη κεραμοσκεπή με τα εμφανή προεξέχοντα ξύλα και τα "γαλλικά" κεραμίδια. Το αποτέλεσμα θύμιζε έντονα νοικοκυρεμένα μικροαστικά σπίτια της Γαλλίας, πράγμα που συνέβαινε με όλα τα σπίτια του Συνοικισμού. 

Μπροστά η τελευταία εξαφάνιση.... Το φιλόξενο οικόπεδο έχασε το σπίτι του.... Στο βάθος άλλο ένα παραμένει σε πείσμα των καιρών αν και η εξαφάνιση της κεραμοσκεπής αλλοιώνει σοβαρά την αρχική εικόνα. Δεν είναι σαφές αν αποτελούσε αυτοτελές κτίριο.     
 

Από τα 60(;) κτίσματα μέτρησα να έχουν απομείνει 12 (ακέραια ή τμήματά τους) του άλλοτε Συνοικισμού. Ίσως να μου ξέφυγαν μερικά εντελώς αλλαγμένα και αγνώριστα. Δεν νομίζω να ξεπερνούν τα δεκαπέντε. Τρία μόνον είναι σχεδόν ανέπαφα. Τόσο λίγα και μόνα για να δείξουν ποιος ήταν ο Συνοικισμός της Χώρας.                                               
Τέλος θέλω να πω τούτο. Δεν ξέρω ασφαλώς τις τεράστιες δυσκολίες που γνώρισαν σ΄αυτή την γειτονιά οι νέοι Ανδριώτες τον πρώτο καιρό. Γνωρίζω όμως ότι ο Συνοικισμός απέπνεε ένα ήρεμο αστικό τοπίο και μία αίσθηση βαθυτερης ανθρωπιάς, ιδιότητες που δεν μπόρεσε να αποδώσει η νέα του μορφή σήμερα.. 

Ευχαριστώ τον κ. Λεωνίδα Πανταζή για τις πληροφορίες που μού έδωσε.