Το πρώτο Υδραγωγείο της Χώρας
Το παλαιό υδραγωγείο
Η πρώτη ένδειξη για υδροδότηση της Χώρας -του Κάστρου- σηματοδοτείται από την υδροφόρο γέφυρα του ποταμού του Νημπορειού που έγινε επί Λατινοκρατίας. Η δεύτερη έγινε, επί Τουρκοκρατίας το 1819 και οφείλεται στις προσπάθειες του κοτζάμπαση Νικ. Μπίστη, ενός έργου, που καρπώθηκε όμως ο αντίπαλός του κοτζάμπασης Περράκης Δ. Καμπάνης. Για το έργο αυτό χρησιμοποιήθηκε η ίδια παλαιά γέφυρα. Η υδροδότηση αυτή δεν μακροημέρευσε.
Το έργο που έγινε στην διψασμένη Χώρα στην αρχή του 20ου αιώνα, ήταν το πρώτο σύγχρονο έργο για υδροδότηση.
Συγκεκριμένα επί Δημαρχίας του Γεωρ. Εμπειρίκου το 1900 κτίσθηκε το Εμπειρίκειο Γηροκομείο και Νοσοκομείο στην Άνδρο. Επί Δημαρχίας του ιδίου ακυρώθηκε η ανέγερση μεγάλης εκκλησίας στην Πλατεία του Γηροκομείου. Η μεγάλη εκκλησία της Παναγίας ανεγέρθηκε τότε κάτω από την Καϊρειο Σχολή (Δημοτικό) εκεί που βρίσκεται σήμερα. (Η παλαιά Παναγία, η Εξωκαστριανή, που βρισκόταν στον κήπο της κατεδαφίστηκε τότε και το τέμπλο της μεταφέρθηκε και τοποθετήθηκε στον τότε ανεγειρόμενο Αγ. Κωνσταντίνο Λειβαδίων). Την εκκλησία της Παναγίας σχεδίασε ο αρχιτέκτων Γ. Παυλάκης που είχε κληθεί στην Άνδρο επί τούτου. Η ανέγερση πραγματοποιήθηκε γύρω στα 1902-1903 και την επίβλεψη είχε ο Παυλάκης.
Μετά τον ξαφνικό θάνατο του Γεωρ. ανέλαβε δήμαρχος ο Νικ. Μ. Εμπειρίκος, ο οποίος βρήκε χορηγούς τον Κωνστ. Εμπειρίκο και τους γιούς του που είχαν χτίσει τα Μπειρικαίικα της Πλακούρας. Το έργο ήταν σύγχρονο και βασίστηκε σε μελέτη του Άγγλου(;) μηχανολόγου V.W. Del Brouchton. Την σχεδίαση και επίβλεψη ανέλαβε ο Γ. Παυλάκης. Το έργο έγινε σε θέση που απέκτησε ο Δήμος σε περιοχή που ακόμα ήταν έρημη, εκτός Χώρας και τα περίφημα Πευκάκια δεν υπήρχαν. Η θέση ωνομαζόταν Τρείς Εκκλησιές, τοπωνύμιο που τείνει να ξεχαστεί. Η επιλογή αυτή έγινε με βάση την άφιξη του νερού και το γεωμορφολογικά δυνατό ύψος που θα επηρέαζε ευνοϊκώτερα την υδροδότηση της Χώρας.
Για την πραγματοποίησή του χρησιμοποιήθηκε πέτρα και δύο ποιότητες μαρμάρου. Ο Παυλάκης, του οποίου δεν μπορώ να εντοπίσω περαιτέρω τα ίχνη, αποδείχθηκε αριστοτέχνης, και σχεδόν σκωπτικός ταχυδακτυλουργός….
Το έργο έγινε σε περίοπτη θέση και ο δρόμος για την Μεσσαριά περνούσε ακριβώς δίπλα του (νότια, μπροστά από τις εισόδους του Νεκροταφείου. Ο σημερινός αμαξιτός δεν υπήρχε, διανοίχθηκε δε στο τέλος της δεκαετίας του 1920). Ακριβώς μπροστά του εκτεινόταν ο άκτιστος κενός χώρος, όπου αργότερα φυτεύτηκαν τα πεύκα και αυτή η τρόπον τινά πλατεία εξαφανίστηκε, εξαφανίζοντας σήμερα την παρουσία του υδραγωγείου από το βλέμμα του περαστικού.
Το υδραγωγείο με το διπλανό μικρό κτίριο, του οποίου η χρήση μου είναι άγνωστηΟ Παυλάκης μας άφησε ένα πανέξυπνο αρχιτεκτόνημα. Όλο το έργο είναι λιθόκτιστο. Οι εξωτερικοί τοίχοι αποκλίνουν, προς την βάση, για να αντισταθμίσουν την εσωτερική πίεση του αποταμιευμένου νερού. Αυτό προσδίδει μία μνημειακότητα στο σύνολο.
Οι τοίχοι παρουσιάζουν απόκλιση ως προς την βάση τους για να αντισταθμίσουν τις πιέσεις του αποθηκευμένου νερού. Παραξενεύει η λιθοδομή με πέτρες, οι οποίες έχοντας ρομβοειδές σχήμα δίνουν μία πολύ περίεργη εικόνα στο μέτωπο των τοιχοποιιών, εκτός από τις γωνίες με κλασικούς γωνιόλιθους τοποθετημένους κατά τον γνωστό τρόπο.
Για να μπεί κανείς στον χώρο υπάρχει στο κέντρο εξωτερικού περιβόλου καγκελόπορτα. Αμέσως μετά ακολουθεί μαρμάρινη σκάλα, από λευκό μασίφ μάρμαρο, που οδηγεί στην στέψη του κτίσματος, όπου δεν φαίνεται κάτι μετά τα πολλά υποσχόμενα(;) σκαλοπάτια.
Η είσοδος πιο ψηλά από το επίπεδο του διερχομένου διαβάτη. Η καγκελόπορτα και η ακόλουθη εντυπωσιακή μαρμάρινη κλίμακα.
Απορία δημιουργείται στον περιπατητή ως προς το τι υπάρχει εκεί ψηλά που δεν μπορεί να δει. (Τα βαρύτατα σκαλοπάτια έχουν βαλθεί να μετατοπίσουν οι επίμονες καππαριές).
Ανεβαίνοντας δεξιά και αριστερά τα ονόματα του μηχανολόγου και του αρχιτέκτονα χαραγμένα σαν σε αρχαίες στήλες.
Στην ταράτσα( ;) δεν φαίνεται κάτι, ενώ μαρμάρινο στηθαίο εμποδίζει να δει κανείς περισσότερο. Οι γωνιακοί λαμπάδες είναι εμφανώς σε στυλ art nouveau. Το στηθαίο είναι κατασκευασμένο από ωραία σμιλεμένα και κάθετα τοποθετημένα μαρμάρινα τεμάχια σαν θωράκια. Ωστόσο η κλίμακα είναι ελκυστική στον επισκέπτη να την ανέβει ενώ δεξιά και αριστερά στους λαμπάδες αναφέρονται αριστερά το όνομα του μηχανολόγου Del Brouchton και δεξιά του αρχιτέκτονα Γ. Παυλάκη που εκτέλεσε το οικοδομικό μέρος του κτίσματος. Ανεβαίνει κανείς γεμάτος περιέργεια για να δει τι υπάρχει και εκεί διαπιστώνει ότι δεν υπάρχει Τίποτα. Μία απέραντη ταράτσα, όση το κτίσμα. Είναι σαν να ακούει κανείς τον Παυλάκη να γελάει και να λέει : "και τι περίμενες να υπάρχει εδώ. Τώρα που σε ανέβασα μπορείς να φύγεις. Τελείωσε αυτό ήταν όλο". Ο Παυλάκης είχε θέσει ένα δήθεν αίνιγμα...
Τίποτα. Απολύτως τίποτα. Τα μαρμάρινα χαμηλά στηθαία και τα κολονάκια συμμετρικά τοποθετημένα σε ανάλογες μεταξύ τους αποστάσεις. Δεξιά διακρίνονται μόνον δύο ευρύχωρες ανθρωποθυρίδες για καθαρισμό και έλεγχο του εσωτερικού.
Όλο το ενδιαφέρον βρίσκεται μέσα, ακριβώς κάτω από τα πόδια του περίεργου επισκέπτη. Η μεγάλη δεξαμενή του νερού. Το ενδιαφέρον βρίσκεται Mέσα, Kάτω και όχι επάνω.
Φαίνεται ότι λίγα χρόνια πιο πριν είχε ήδη δημιουργηθεί υδατοδεξαμενή, (εν όψει του έργου;) γι αυτό και ο Γ. Εμπειρίκος κατασκεύασε την ωραία κρήνη η οποία φέρει χρονολογία προγενέστερη του υδραγωγείου. 1899 ενώ το έργο έγινε το 1902. Δίπλα, δεξιά της κρήνης, παρατηρούμε ένα μικρό αυλάκι το οποίο -ίσως από υπερχείλιση- διοχέτευε νερό σε άγνωστη θέση. Σήμερα το αυλάκι δεν οδηγεί πουθενά!!!
Έξω από το κτίσμα βρίσκεται η πρόγευση του Υδραγωγείου, μία κρήνη αρχαιοελληνικού αρχιτεκτονικού χαρακτήρα εμπνευσμένη κυρίως από επιτύμβιες στήλες, η οποία έγινε επί Δημαρχίας Νικ. Εμπειρίκου. Άλλες 4 ή 5 επί Δημαρχίας του ιδίου, έφεραν το νερό στην Πόλη, μαζί με την παλαιά κρήνη της πλατείας Καϊρη.
