Σάββατο 8 Απριλίου 2017

Ο Άγιος Ανδρέας των Καθολικών στην Άνδρο



   Ο ναός του Αγίου Ανδρέα, καθεδρικός ναός των Καθολικών της Άνδρου.

Α΄ Γενικά 

Μέσα στο Κάτω Κάστρο βρίσκεται, κάπως στριμωγμένη σήμερα, η καθολική εκκλησία του Αγ. Ανδρέα, επί της οδού που φέρει το όνομα του. Εκ πρώτης όψεως δεν έχει μία επιβλητική παρουσία ούτε διακρίνεται για εντυπωσιακή εκκλησιαστική «προσωπικότητα». Στερούμενη δε διακοσμητικών στοιχείων περνάει σχεδόν απαρατήρητη, στους ούτως ή άλλως λίγους περαστικούς του δρόμου αυτού.  
Ωστόσο ο ναός αυτός ανεγέρθηκε τα πρώτα χρόνια της Λατινοκρατίας στην Άνδρο και απετέλεσε τον Καθεδρικό ναό των Καθολικών στα 360 χρόνια, που οι Λατίνοι κυβέρνησαν το νησί. Ήταν ο κεντρικός ναός του Κάτω Κάστρου και γνώρισε αναμφίβολα όλες τις στιγμές της πολυκύμαντης ιστορίας των Ηγεμόνων του νησιού. 
Η αφιερωματική ονομασία δόθηκε από ιστορική παραδρομή κατά την οποία η Άνδρος και ο απόστολος Ανδρέας συνδέονται με την επίσκεψη(;) του τελευταίου στην Άνδρο. Πάντως η ανέγερσή του πρέπει να ανάγεται στα πρώτα χρόνια των Λατίνων και μάλιστα στον πρώτο Ηγεμόνα Μαρίνο Δάνδολο (1207;-1239;) και είχε επισκοπική ιδιότητα, ενώ η θέση του θα είχε τον καιρό εκείνο δεσπόζουσα θέση μεταξύ του Παλατιού του Ηγεμόνα και του ανωτάτου υψομετρικά, οικιστικού συγκροτήματος, που τον ακολουθούσε ανατολικά του. 
Άγνωστο παραμένει εάν η εκκλησία κτίσθηκε από το Βατικανό, όπως λέγεται για τον μητροπολιτικό ναό της Νάξου, ή από τον ίδιο τον Δάνδολο.  Είναι γνωστό ότι ο πρώτος(;) καθολικός Επίσκοπος Άνδρου, είναι ο Ιωάννης, με τον οποίο το 1225 ο Ηγεμόνας Μαρίνο Δάνδολο θα έρθει σε σύγκρουση και θα φυλακίσει, παρά δε τον αφορισμό του από τον Πάπα (ο Δάνδολο) θα εξακολουθήσει να τον κρατά δέσμιο. Σημ.1



    Το εσωτερικό του ναού σήμερα, μετά την προ ολίγων ετών αποκατάσταση. Έχει δύο κλίτη, το κεντρικό και το δεξιό. Το αριστερό είναι κλειστό και έχει βοηθητική χρήση.


Ο ναός είναι τρίκλιτος με μεγαλύτερο, πλατύτερο και υψηλότερο το κεντρικό κλίτος. Ήταν θολωτός, δωμοσκεπής, με δύο εγκάρσια τόξα που έδιναν αυξημένη στατική επάρκεια στον κεντρικό θόλο, το δε ιερό του δεν εξείχε από το κτίσμα, κατά τα καθολικά πρότυπα. Τα εγκάρσια τόξα (καμάρες) δεν σώζονται σήμερα μετά τη κατάρρευση του θόλου που έλαβε χώραν πιθανόν τον 17ο αι. Φαίνονται όμως οι γενέσεις των εγκαρσίων τόξων που επιβεβαιώνουν, ότι ο τοίχος της δεξιάς γοτθικής τοξοστοιχίας είναι ο εκ κατασκευής του ναού. Σημ. 2 


 Φωτό. Αριστερά. Μεταξύ των δύο γοτθικών τόξων φαίνονται (με κόκκινα βέλη) οι γενέσεις με υφαψίδια και λευκές μαρμάρινες χονδρές πέτρες όπου πάνω απ΄αυτές ξεκινούσαν ημικυκλικά οι δύο εγκάρσιες  καμάρες. Αυτό επιβεβαιώνει ότι ο τοίχος αυτός είναι ακριβώς όπως ήταν ο ναός όταν κατασκευάσθηκε τον 13ο αι. (Στον απέναντι τοίχο ο οποίος είναι νεώτερος δεν σώζονται οι γενέσεις των εγκαρσίων καμαρών) Διακρίνεται επίσης σφραγισμένο παράθυρο για τον φωτισμό του κεντρικού  υψηλότερου κλίτους. Το παράθυρο σφραγίσθηκε όταν κτίσθηκε (επάνω στο δώμα) ο οικίσκος-βικαριάτο(;). Δεξιά ενδεικτικά, άλλος ναός επίσης θολωτός, όπου με κόκκινα βέλη διακρίνονται τα ακέραια εγκάρσια τόξα όπως ήταν άλλοτε αυτά του Αγ. Ανδρέα.

Στον δυτικό τοίχο, στην κύρια όψη, υπήρχαν τρείς είσοδοι, μία για κάθε κλίτος, που ενδέχεται να αντιστοιχούσαν σε τρεις διαφορετικές κοινωνικές κατηγορίες εκκλησιαζομένων. Κατά την τελευταία ανακαίνιση μάς αποκαλύφθηκαν τρία αλτάρια στον δεξιό ακραίο τοίχο του δεξιού κλίτους, αφιερωμένα κατά την καθολική συνήθεια σε άλλους Αγίους.
Η αρχιτεκτονική και λατρευτική αυτή συνήθεια προσέδιδε μεγαλοπρέπεια στον ναό πιστεύω δε ότι δημιουργήθηκαν από τον 13ο κιόλας αιώνα.
Ο ναός διατηρήθηκε έτσι μέχρι την Τουρκοκρατία, δηλαδή έως το 1579.
Κατά τα φαινόμενα ο Επίσκοπος διέμενε τουλάχιστον την τελευταία περίοδο (ίσως όμως και από την αρχή) της Λατινοκρατίας (1207; -1566)
σε οικία διώροφη νότια της εκκλησίας και σε επαφή μ΄αυτήν. Σημ.3


  Τα δύο από τα τρία αλτάρια στον άκρο δεξιό τοίχο (του δεξιού κλίτους).
  Το ένα είναι αφιερωμένο στον Αγ. Γεώργιο και το άλλο στην Θεοτόκο. 



 Β΄Τουρκική κατάκτηση. Η διαδοχική επιδείνωση της καταστάσεως του ναού.
 
Από την Τουρκική κατάκτηση τα πράγματα άλλαξαν επί τα χείρω διότι αφενός πολλά ακίνητα της Καθολικής Επισκοπής διερπάγησαν από τους Οθωμανούς αλλά και εν μέρει από την νεοανασυσταθείσα Ορθόδοξη Επισκοπή, αρκετά προ του 1591 (έκθεση Bonaventura). Σημ.4 Αφετέρου οι Οθωμανοί επιζητούσαν με αφόρητη επιμονή να καταπατήσουν τον Μητροπολιτικό ναό της κατακτημένης χώρας (δηλ. της Άνδρου των Λατίνων) και να τον καταστήσουν τζαμί. Εδώ να επισημάνουμε ότι επί Τουρκοκρατίας τα εμβληματικά κτίρια της παλαιότερης (Λατινικής) Εξουσίας καταλήφθηκαν από τους Οθωμανούς ιθύνοντες. Ο Αγάς εγκαταστάθηκε στο παλάτι των Σομμαρίπα και αντιστοίχως ο Καδής κατέλαβε την όμορη διώροφη οικία του Επισκόπου που προαναφέραμε. Έτσι η οροφή (δώμα) της εκκλησίας ήταν αυλή για τον Καδή ο οποίος όταν λειτουργούσαν οι Καθολικοί καλούσε τους προσκεκλημένους του να  περπατήσουν και να ενοχλούν τους εκκλησιαζομένους καθολικούς  αλλά και οι υπηρέτες του να ρίχνουν τα πλέον ακάθαρτα νερά στο μπηλιασμένο χώμα του δώματος, ώστε να ρυπαίνεται το σκευοφυλάκιο του ναού. Επίσης απαγορευόταν η χρήση της καμπάνας για να μην ενοχλούνται οι τεθνεώτες σεβάσμιοι μουσουλμάνοι...  Συχνά αναφέρονται επιδρομές και αρπαγές των ιερών σκευών και αμφίων του ναού. (Το σημερινό λ.χ. αγιασματοδοχείο είναι μικρό και προέρχεται από δεύτερη χρήση. Επειδή το αρχικό, όπως καταμαρτυρείται ανηρπάγη από τους Τούρκους). Αυτά συνέβαιναν στην διάρκεια του 16ου αλλά και του 17ου αιώνα. Σημ 5 
Κατόπιν μεσολάβησε η καταστροφή, δήωση και ίσως πυρκαϊά του Κάτω Κάστρου από τον διαβόητο πειρατή Hugues de Creveliers (Υγκ Ντε Κρεβελιέ) το 1672 και μάλλον από τον ίδιο ξανά το 1674.           
Αργότερα(;) ο θόλος του δεξιού κλίτους  κατέρρευσε και λόγω ελλείψεως χρημάτων, επισκευάσθηκε πολύ πρόχειρα. Οι δε καμάρες της τοξοστοιχίας κτίσθηκαν και ο ναός απέμεινε με δύο κλίτη, το κεντρικό και το αριστερό. Κατόπιν κατέρρευσε ο θόλος και του αριστερού κλίτους οπότε σφραγίστηκε με τοιχοποιία ενώ κατασκευάσθηκαν και (μη φέρουσες) ημικυκλικές καμάρες με κολώνες. Έτσι μέχρι πρόσφατα ο ναός ήταν μονόκλιτος. Σημ.6 

   Άνω. Το εσωτερικό του ναού μετά την προ ολίγων ετών αποκατάσταση. Μέχρι το σχετικά πρόσφατο παρελθόν ο ναός ήταν μονόκλιτος δηλαδή δεν είχε παρά μόνον το κεντρικό κλίτος. Σήμερα διαθέτει δύο κλίτη το κεντρικό και το δεξιό που διαχωρίζεται από κιονοστοιχία με γοτθικά τόξα.


Αλλά και ο θόλος του κεντρικού κλίτους άγνωστο πότε κατέρρευσε, το δε κεντρικό κλίτος καλύφθηκε με πλάκα της εποχής στερεωμένη σε ξύλινα δοκάρια.  Δεν αποκλείεται οι διαδοχικές καταρρεύσεις των θόλων του ναού να οφείλονται στην μεγάλη καταστροφή που προξένησε στο Κάτω Κάστρο ο ντε Κρεβελιέ το 1672.
Πολύ αργότερα (περί το 1750;) ο χώρος άνω του δεξιού κλίτους της εκκλησίας κτίσθηκε και στην προσθήκη οικίσκου που δημιουργήθηκε, εγκαταστάθηκε μάλλον ο βικάριος. Ο οικίσκος είναι κατά πάσαν πιθανότητα το βικαριάτο. Ο Δ. Πασχάλης δεν είναι απολύτως σαφής ως προς τα συνεχόμενα του ναού κτίσματα και την χρήση τους, ενώ μάλλον συγχέει, αντιστρέφοντας τα πλάγια κλίτη. 


Άνω φωτό. Ο οικίσκος-βικαριάτο(;), μέσα σε κόκκινο κύκλο,ο οποίος κτίσθηκε επάνω από το δεξιό κλίτος. Μετά την καταστροφή του Κάτω Κάστρου το 1672-1674 και την προφανή εγκατάλειψη της όμορης κατοικίας από τον Καδή, πιστεύω μάλλον κατά την μεγάλη επισκευή μεταξύ 1749-1753 έλαβε χώραν η ανέγερση του οικίσκου άνω του δεξιού κλίτους.


Κατά την προ ολίγων ετών εκτεταμένη επισκευή διανοίχθηκε το δεξιό κλίτος και ενώθηκε με το κεντρικό κλίτος. Αποκαταστάθηκαν οι εντυπωσιακές καμάρες της τοξοστοιχίας που διαχωρίζουν το κεντρικό με το δεξιό κλίτος. Πρόκειται για καμάρες γοτθικού ρυθμού. Ενός ρυθμού που επινοήθηκε και εφαρμόσθηκε από τον δέκατο τρίτο αιώνα. Μάλιστα η αδρή και στιβαρή κατασκευή τους μαρτυρά την πρώϊμη εποχή ανεγέρσεως του ναού και συμβαδίζει απολύτως με τον χρόνο της αρχικής εγκαταστάσεως των Λατίνων και της κατασκευής του ναού που είναι οι απαρχές του 13ου αιώνα.


 Η τοξοστοιχία που χωρίζει το κεντρικό από το δεξιό κλίτος είναι "γοτθικού" τύπου με οξυκόρυφες καμάρες. Ο γοτθικός ρυθμός θα εξαπλωθεί από τον 13ο αιώνα. Εικάζεται, από το ανάπτυγμα των τόξων, ότι το δάπεδο του ναού έχει επιχωθεί ίσως και κατά 1 μέτρο.





Άνω. Όταν κατέρρευσε ο θόλος του αριστερού κλίτους τα αρχιτεκτονικά πρότυπα είχαν αλλάξει άρδην και τα γοτθικά τόξα φαίνονταν αντιαισθητικά. Έτσι αποφασίστηκε εκ παραλλήλου η κατεδάφιση των γοτθικών τόξων (προς το αριστερό κλίτος), η ανέγερση ενός ευθέως τοίχου, χωρίς άνοιγμα επικοινωνίας μεταξύ κεντρικού και αριστερού κλίτους και το κτίσιμο-λόγω νέων αρχιτεκτονικών προτύπων-με αναγεννησιακές ημικυκλικές καμάρες και μαρμάρινες κολώνες προερχόμενες από άλλη χρήση, για διακοσμητικούς μόνον και όχι στατικούς λόγους. (Δηλαδή εάν αφαιρούσαμε σήμερα την τοιχοποιία οι λεπτές αυτές στρογγυλές καμάρες θα κατέρρεαν αφού δεν κατασκευάσθηκαν παρά μόνον για αισθητικούς λόγους). Οι καμάρες αυτές παρουσιάζουν κάποια στοιχεία επιμέλειας με σειρές-κατά το δυνατόν-ομοίων λίθων, σαν το ισόδομο σύστημα, τεχνική που δεν συμβαδίζει με την στατική επάρκεια του συγκεκριμένου φέροντος τοίχου. Αντιθέτως πίσω από τις κολώνες και σε επαφή με αυτές, ο πραγματικά φέρων τοίχος έχει το γνωστό πυκνό κτίσιμο της Άνδρου. 



Γ΄ Η κτιριακή εξέλιξη του ναού μέσα στους θυελλώδεις αιώνες


Έτσι αποκαθίσταται το ιστορικό μωσαϊκό της κατασκευής και των μετασκευών-επισκευών του ναού ώστε να φθάσουμε στην σημερινή παράδοξη εικόνα, με άλλη τοξοστοιχία δεξιά και άλλη αριστερά αλλά και σφραγισμένο το αριστερό κλίτος.
Στις αρχές λοιπόν του 13ου αιώνα κατασκευάστηκε ένας τρίκλιτος ναός, θολωτός, με ένα θόλο. για κάθε κλίτος Λόγω του μεγαλυτέρου εύρους του μεσαίου κλίτους το εσωτερικό ελεύθερο ύψος του ήταν οπωσδήποτε ανώτερο του ύψους των άλλων δύο κλιτών. Ο ναός είναι γοτθικού ρυθμού και μάλιστα στην πρώϊμη εκδοχή πράγμα που καταμαρτυρούν τα (γοτθικά) αδρά τόξα του. Μας είναι αδύνατον να γνωρίζουμε την εσωτερική διακόσμηση του ναού κατά την παρωχημένη εκείνη περίοδο. Πάντως αναμφίβολα το δάπεδο θα ήταν μαρμαροστρωμένο ενώ εκεί θάβονταν οι Ηγεμόνες της Άνδρου. Οι μαρμάρινες ταφικές πλάκες που περιέγραψε ο Δ.Πασχάλης ήταν ανεπίγραφες. Σώζεται μία πλάκα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Άνδρου η οποία παριστά λιοντάρι όπως αυτό των Σομμαρίπα στραμμένο όμως δεξιά. Σημ.7 Σήμερα το μαρμάρινο δάπεδο έχει προ πολλού εξαφανιστεί, πλην λίγων ταφικών πλακών μπροστά ακριβώς από το Άγιο Βήμα.
Την μεγάλη αναμφίβολα καταστροφή του 1672, που υπέστη ο ναός, δεν ξεπέρασε παρά με μικροεπισκευές και μικροεργασίες. Ώσπου το 1749 ο δραστήριος βικάριος Ιωάννης Βαπτιστής Κρίσπι πουλώντας ωρισμένα ακίνητα επισκεύασε και εκτεταμένα ανοικοδόμησε. Μάλλον τότε κτίσθηκε ο οικίσκος άνω του δεξιού κλίτους στον οποίο έμεινε ο ίδιος, το βικαριάτο. Η άλλοτε επισκοπική όμορη διώροφη οικία όπου διέμενε  ο Καδής της Άνδρου ίσως εγκαταλείφθηκε όπως και ο Αγάς εγκατέλειψε το Παλάτι και διέμενε μετά την καταστροφή του 1672 στον Πύργο του Αγά. Το αριστερό κλίτος μάλλον δεν ανακαινίσθηκε, ίσως ούτε καν επισκευάστηκε.            


 Άνω. Ο ναός απαθανατισμένος με το πενάκι του εξαιρετικού Δομ. Βαρδακώστα το 1948 στο άρθρο του Δ. Πασχάλη των Ανδριακών Χρονικών του ιδίου έτους. Με το κόκκινο βέλος υποδεικνύεται το σφραγισμένο και ερειπωμένο αριστερό κλίτος το οποίο πιθανόν ουδέποτε αποκαταστάθηκε για να αποδοθεί ως τρίτο κλίτος στον ναό, μέχρι τα τελευταία χρόνια που ανακαινίσθηκε, χρησιμοποιήθηκε ως μικρή οικία των αναγκών του ναού.


Τότε ανακατασκευάστηκε ο δυτικός τοίχος, ο τοίχος της εισόδου. Οπότε η κεντρική είσοδος άλλαξε εντελώς και από γοτθικό(;) άνοιγμα μετατράπηκε(;) σε παραλληλόγραμμο. Σημ. 8 Επιπλέον σύμφωνα με τα αναγεννησιακά πρότυπα εντοιχίσθηκε αρχαία μαρμάρινη διακόσμηση με δύο χαριτωμένες λεοντοκεφαλές που είχαν δημιουργηθεί ως υδρορροές, οι οποίες στολίζουν κάπως και διασκεδάζουν την μεγάλη αμήχανη επιφάνεια της όψεως. Μία εντοιχισμένη επιγραφή θυμίζει στον επισκέπτη και τον πιστό την κτητορική δραστηριότητα του Κρίσπι και άλλη νεώτερη του Περπινιάν (1848). 

   Η κεντρική είσοδος σήμερα με παραλληλόγραμμο μαρμάρινο περιθύρωμα. Δεξιά εντοιχισμένη επιγραφή που μνημονεύει την ανακαίνιση του Ναξιώτη βικαρίου Giovanni Battista Crispi. Άνω ο μεγάλος εντοιχισμένος σταυρός αποτελείται από μαρμάρινα διαφορετικά μέλη που δεν αποκλείεται να αποτελούσαν διακοσμητικά στοιχεία του ναού(;).

 Aριστερά το άνοιγμα της πόρτας του αριστερού κλίτους, το οποίο σήμερα φιλοξενεί βοηθητικό χώρο.  



Δεν είναι γνωστό πότε αποκτήθηκε ο απέναντι λεγόμενος Πύργος του Λατίνου Επισκόπου, τον οποίο με την σειρά του απέκτησε ο Δ.Πασχάλης και δυστυχώς κατεδαφίστηκε την δεκαετία του 1960 (σημερινή πολυκατοικία Ν.Ράλλια). Να σημειωθεί πάντως ότι τα σωζόμενα μαρμάρινα περιθυρώματα του Πύργου του Λατίνου Επισκόπου είναι πολύ νεώτερα απ΄ αυτά του σημερινού Αγ Ανδρέα. Δεν αποκλείεται μετά την κατάληψη της διώροφης όμορης προς τον ναό κατοικίας από τον Καδή, μετά το 1579, ο λεγόμενος Πύργος του Επισκόπου-τότε-να απέκτησε ως ένοικο τον εκάστοτε Επίσκοπο μέχρι το 1701 και αργότερα τον εκάστοτε Βικάριο, αλλά λόγω της καταστροφής του Κάτω Κάστρου να ερημώθηκε και να ανακαινίσθηκε από τον δραστήριο βικάριο Περπινιάν (1848), για τούτο και τα μαρμάρινα περιθυρώματα του Πύργου είναι καταφανώς νεώτερα από αυτά του ναού.

Τέλος να σημειωθεί ότι κατά το διάστημα των επισκευών που έγινε από τον Κρίσπι, από το 1749-1753 οι βαπτίσεις των ελαχίστων καθολικών της Άνδρου (Δελλαγραμμάτικα και Κοντόσταυλου) έλαβαν χώραν στην πάλαι ποτέ λατινική εκκλησία του Αγίου Δημητρίου Αποικίων και στην Αγία Βαρβάρα, καθολικό παρεκκλήσιο του Κοντόσταυλου επίσης στα Αποίκια. Σημ.9


Ο τελευταίος καθολικός Ανδριώτης υπήρξε ο αρχοντικής καταγωγής Μιχάλης  Ζάννε Δελλαγραμμάτικας (1814). Οι μεταγενέστεροι καθολικοί της Άνδρου ήταν εξ «υιοθεσίας» ή κατ΄ επιλογήν νέοι Ανδριώτες. Σημ.10 .


Η ανωτέρω πλάκα εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Άνδρου. Δεν καταλαβαίνω γιατί η επιγραφή, στο Μουσείο, δεν αναφέρει τον ναό από τον οποίο η πλάκα προήλθε. Η κ. Καραγάτση στο έργο της "κτητορικές επιγραφές της Άνδρου" γράφει γι΄αυτήν : "η πλάκα κάποια στιγμή κόπηκε για να χρησιμοποιηθεί ως κάλυμμα σε ταφικό μνημείο". Συμπληρώνω και επεξηγώ ότι 1ον η πλάκα ασφαλώς δεν απετέλεσε θυρεό οικοσήμου, λόγω του μεγάλου αρχικού μεγέθους της, του μικρού θυρεού μέσα σ' αυτήν, του ύφους και του αναγλύφου 2ον Ήταν εξ αρχής ταφική πλάκα σπουδαίας Λατινικής οικογενείας, δεν μιμείται δυτικά πρότυπα, αλλά είναι δυτική ανεξαρτήτως της εθνότητος του λιθοξόου - γλύπτη, 3ον η πλάκα προφανώς σε χρόνους μεταγενέστερους κόπηκε, ούτως ώστε να χρησιμοποιείται (από επόμενη λατινική οικογένεια) σε χρόνους δυσκολώτερους. Τότε χάριν ευκολίας για επαναλαμβανόμενη χρήση, τοποθετήθηκε μεγάλος κρίκος (χαλκάς) και 4ον ο θυρεός της πλάκας έχει χαρακτηριστικά της πρωιμότερης Λατινοκρατίας (14ος; αι).


                                                                        Νίκος Βασιλόπουλος 
                                                                       αρχιτέκτων-ερευνητής
                                                                                          8/04/2017



ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ


Σημ.1 Guillaume Saint Guillain «Deux iles grecques au temps de l’ Empire Latin: Andros et Lemnos au XII siècle» ΜΕFRP 113/1 20  σελ. 582-584.


Σημ. 2 Τα εγκάρσια τόξα σώζονται ανέπαφα στον αντίστοιχο καθεδρικό ναό της Φανερωμένης στο Πάνω Κάστρο. Ίσως έτσι επιβεβαιώνεται ότι ο ναός του Αγ. Ανδρέα υπέστη βίαιη καταστροφή (1672;) παρά ότι κατέρρευσε λόγω της φθοράς του χρόνου.


Σημ. 3 Σημερινό κτίριο ιδιοκτησίας Μ. Β. Σαλωνίκη. Σ΄αυτό μάλλον διέμενε ο Καθολικός Επίσκοπος μέχρι που εγκαταστάθηκε ο Καδής. Ο Επίσκοπος μετακινήθηκε στον γωνιακό "πύργο" όπου η σημερινή πολυκατοικία Ράλλια. Εκεί μάλλον διέμεινε μέχρι περίπου το 1701, έτος που καταργήθηκε η Επισκοπή Άνδρου. Αντί αυτού η Καθολική Εκκλησία είχε ως τοποτηρητή τον εκάστοτε βικάριο. Το βικαριάτο, οικία του βικαρίου είναι μικρός οικίσκος άνω του δεξιού κλίτους του Αγ Ανδρέα


Σημ.4 Δ.Πολέμη « από την εποχήν της Παρακμής της Δυτικής Επίσκοπής Άνδρου 1591-1648» Ανάτυπον από τα Θησαυρίσματα τ. 20 1990 σελ. 256 & 280 και Σημείωση του γράφοντος: όπως λέγει ο Δ.Πασχάλης, οι καθολικοί με την κατάκτηση της Άνδρου από τους Λατίνους είχαν διαρπάξει την περιουσία της Ορθόδοξης Επισκοπής. Με την Τουρκική κατάκτηση η Καθολική Επισκοπή υπέστη τα ίδια. Ωστόσο ποια ήταν αυτά τα ακίνητα που απέκτησε η Ορθόδοξη Επισκοπή τα οποία φαίνονται να εξαφανίζονται ταχύτατα; Πού βρισκόταν; Μάλλον εκποιήθηκαν ταχύτατα, τόσο που να μην αφήσουν καμμία ανάμνηση της τοποθεσίας τους. Αν ήταν τόσα πολλά και πιστεύω πως ήταν και πάντως αξιόλογα, γιατί η Ορθόδοξη Επισκοπή δεν εμφανίζεται εύπορη; 


Σημ.5 Δ.Πασχάλη « η Δυτική Εκκλησία εις τας Κυκλάδας» Ανδριακά Χρονικά 2-3 Ανδριακός Όμιλος 1948 σελ.127-128


Σημ.6 Ως ανωτέρω 

Σημ.7 Η πλάκα αναφέρεται ως προερχόμενη από τον Άγιο Ανδρέα, στην μελέτη της κ. Μαρίνας Καραγάτση "Κτητορικές πλάκες της Άνδρου" Ανδριακά Χρονικά 27 Καϊρειος 1996 σελ.87 και 155. 

Σημ.8 Οι πόρτες και γενικώς τα ανοίγματα των καθολικών εκκλησιών κατά τον 13ο αιώνα ακολουθούσαν κατά κανόνα την οξυκόρυφη καμπυλότητα των γοτθικών τόξων.



Αριστερά και δεξιά φωτογραφίες από "γοτθικές" θύρες ναών. Ενδέχεται αρχικώς η θύρα του Αγ. Ανδρέα να είχε ένα παρόμοιο περιθύρωμα. Κεντρική φωτογραφία. Στο προαύλιο του ναού σώζονται τεμάχια που παρουσιάζουν καμπυλώσεις γοτθικού τόξου με μεταγενέστερες λαξεύσεις.


Σημ.9 βλ. Νικ. Βασιλόπουλου “androshistoria.blogspot.gr” άρθρο <<Η ιδιοκτησιακή καταγωγή της Πηγής της Σάριζας>>

Σημ.10  Ως Σημ4 σελ.277


  
Θυρεός της οικογενείας των Δουκών της Νάξου Κρίσπι. Ανάγεται στον 18ο αιώνα και διετηρείτο στην οικία της παλιάς Χώρας όπου εντοιχίσθηκε τελευταία. Από την χρονολογία διασώζονται μόνον οι δύο πρώτοι αριθμοί. Κύριο πρόσωπο της οικογενείας Κρίσπι στην Άνδρο την εποχή αυτή ήταν ο βικάριος Ιωάννης Βαπτιστής Κρίσπι, Giovanni Battista Crispi ο οποίος μάλλον υπήρξε ιδιοκτήτης της οικίας αυτής πριν το τέλος του 18ου αιώνα (Δ.Πολέμη Πέταλον 8 σελ. 231-239).

1 σχόλιο: