Σάββατο 24 Σεπτεμβρίου 2016

Χώρα - Ο δρόμος της Αγοράς







Η οδός της Παλαιάς Πόλεως της φωτογραφίας, δεν είναι άλλη από τον κύριο δρόμο μετά την Εξώπορτα, μόλις περάσουμε την στοά και μπούμε στο Κάστρο. Είναι εύκολα αναγνωρίσιμος αφού τα σπίτια έχουν μείνει σε μεγάλο βαθμό αναλλοίωτα. Δεν φαίνεται να είναι πλακοστρωμένος, πιστεύω δε ότι η φωτογράφηση έγινε τα πρώτα χρόνια του 20ου αιώνα.


 Ο δρόμος της Αγοράς, έξω από το Κάστρο δηλαδή δυτικά της  Εξώπορτας, είναι μεσαιωνικός, ωδηγούσε στην Μεσσαριά και  αρχικά ήταν πολύ στενώτερος. Διαπλατύνθηκε δεξιά και αριστερά  στις αρχές του 19ου αιώνα. Επίσης μέχρι τότε υπήρχε μεγάλη και  φαρδειά τάφρος, μπροστά από την Πύλη (Εξώπορτα), εκεί περίπου  όπου σήμερα βρίσκεται μέρος της Πλατείας Καϊρη. Η τάφρος    εκτεινόταν στα σημερινά σκαλιά προς Παραπόρτι και Νημπορειό.  Η δε πύλη (Εξώπορτα) έκλεινε κάθε βράδυ από τον Πορτάρη και  άνοιγε το επόμενο πρωϊ. 
 Επί δημαρχίας Γ. Πούμπουρα (1870-1882) αποφασίστηκε να  επιχωματωθεί (μπαζωθεί) η τάφρος. Σε δεύτερη φάση  δημιουργήθηκαν η κλίμακα προς Παραπόρτι και κατόπιν, το 1895,  προς Νημπορειό. Ταυτόχρονα δημιουργήθηκε η πλατεία Καϊρη με  την ανέγερση πολύ υψηλών αναλημματικών τοιχείων, που  διακρίνονται  και σήμερα-δεξιά-κατεβαίνοντας προς Παραπόρτι.  Επίσης δημιουργήθηκε με τον ίδιο τρόπο και ο δρόμος που περνά  από τα "Χασαπιά". Γιαυτό και τα ακίνητα, στη θέση αυτή, (νότια  του δρόμου) οικόπεδα, Ουρητήρια και πάλι οικόπεδα αλλά και  βόρεια (άλλοτε Χασαπιά) ανήκουν στον Δήμο επειδή  δημιουργήθηκαν απ΄αυτόν με επιχωματώσεις σε άλλοτε ιδιαίτερα  κατωφερείς θέσεις. 
 Η νέα αυτή πλατεία ήταν το πρώτο κοινόχρηστο τμήμα που  πλακοστρώθηκε.


 Μία εξαιρετικά ενδιαφέρουσα-από πολλές απόψεις-φωτογραφία.  Η λήψη (γύρω στα 1900) έγινε από τον όροφο της οικίας Περράκη Καμπάνη που βρισκόταν δίπλα ακριβώς (δυτικά) της σημερινής Κρήνης. Θα επρόκειτο για επίσημη εορτή αν κρίνει  κανείς από την παρουσία τριών χωροφυλάκων και την  επιμελημένη εμφάνιση ανδρών και γυναικών με εντυπωσιακά  φορέματα... Το πλέον ενδιαφέρον όμως είναι ότι εκεί όπου  σήμερα ξεκινά η κλίμακα καθόδου προς Παραπόρτι βλέπουμε να υπάρχει (πράσινο βέλος, αριστερά στην φωτογραφία) προστατευτικό στηθαίο (μπαγκάλι). H κάθοδος ξεκινά με αντίθετη φορά απ΄ότι σήμερα εκεί που στέκει ένα παιδάκι (κόκκινο βέλος). Εν συνεχεία στρέφεται κατά 180 μοίρες και φαίνεται, συνεχίζεται κατεβαίνοντας όπως και σήμερα μέχρι το Παραπόρτι. Αριστερά κατεβαίνοντας διακρίνεται αμυδρά ένα από τα αρχικά τόξα της σκεπαστής(;) αυλής του κτίσματος Βλάμη. Το άγαλμα του Θεόφιλου Καϊρη τοποθετήθηκε μεταγενέστερα.


 Κατόπιν επί δημαρχίας Γεωργίου Εμπειρίκου 1898-1900 άρχισε η  πλακόστρωση του δρόμου της Αγοράς. Λόγω όμως του θανάτου  του τελευταίου η πλακόστρωση συνεχίστηκε από τον επόμενο  δήμαρχο Νικόλαο Εμπειρίκο επί των ημερών του οποίου  ολοκληρώθηκε το έργο με τις εξαιρετικής ποιότητας σκληρού  μαρμάρου πλάκες. 
'Αγνωστο πότε ολόκληρος ο δρόμος φωτίστηκε από τα  Μπειρικαίικα της Καμάρας (Ρίβας) έως και πέραν της πλατείας  του Γηροκομείου, αλλού με στύλους αλλού με επιτοίχειους  φανοστάτες όπως δείχνουν και οι τρείς φωτογραφίες. Οι κομψοί αυτοί φανοστάτες κατανάλωναν πετρέλαιο και τους άναβε καθημερινά επιφορτισμένο για τούτο άτομο. Αργότερα ηλεκτροφωτίστηκαν με  την ίδρυση της Ηλεκτρικής Εταιρείας Άνδρου.


  Η οδός Γ. Εμπειρίκου. Πρώτο αριστερά το κτίριο όπου σήμερα  στεγάζεται στο ισόγειο η Alpha Τράπεζα και στον όροφο το  ξενοδοχείο Αίγλη. Κτίσθηκε από τον Ι. Κορκόδειλο, εφοπλιστή και  επιχειρηματία (ο οποίος είχε κτίσει αποθήκη στο Παραπόρτι, ισόγειο  σημερινής οικίας Περδίκα). Δεξιά διακρίνεται ο δρόμος για  Νημπορειό. Το σπίτι στην γωνία με το ξύλινο "μπουντί", έχει  αντικατασταθεί από πολυκατοικία. Το οδόστρωμα ίσως μόλις  έχει  στρωθεί με πλάκες και εμφανίζει την γνωστή καμπυλότητα. Η λήψη  έγινε στην αρχή του 20ου αιώνα και βέβαια αρκετά προ του 1917  οπότε ανεγέρθηκε η μεγαλοαστική κατοικία του Βογιαζίδη που  λείπει από το βάθος της φωτογραφίας και για τούτο διακρίνουμε  τον λόφο των Ανεμομύλων εντελώς αδόμητο.



 Η σημερινή πλακόστρωση ξαναέγινε με τις ίδιες πλάκες από  τον δραστήριο δήμαρχο Μιχάλη Πολέμη το 1954(;). Κατά μία  πληροφορία ο τελευταίος ήθελε να συνεχίσει την πλακόστρωση  έως το κτίριο Δράκου (σημερινή Αστυνομία). Για λόγους  οικονομίας όμως δεν το ολοκλήρωσε. Επί δημαρχίας Δημήτρη  Γιαννίση ο δρόμος της Αγοράς ξαναστρώθηκε με τις παλαιές  εκείνες πλάκες αλλά και νεώτερες, αρκετά όμοιες, αφού  αρκετές από τις παλαιές είχαν εν μέρει καταστραφεί.  

 Ο δρόμος αυτός αποτελεί σημείο αναφοράς της πολεοδομικής και  οικονομικής ανάπτυξης της Χώρας, χρήζει ιδιαίτερης πάντοτε  μέριμνας και είναι αφ΄εαυτού ένα πολύτιμο στολίδι.


 Ο δρόμος της Αγοράς (Le Marche) πλακοστρωμένος τα πρώτα μετά το 1900 χρόνια. Εκτός από τα διώροφα κτίρια με τα "μπουντιά" που αναγνωρίζονται και σήμερα, διακρίνεται αριστερά η απόληξη του καμπαναριού της Παναγίας της Εξωκαστριανής που βρισκόταν στον κήπο της σημερινής Παναγίας, λίγο πριν από την κατεδάφιση της πρώτης. (Η φωτογραφία δημοσιεύτηκε στο Facebook στην διεύθυνση Liza' s Photographic Archive of Greece) 

                                                            Νίκος Βασιλόπουλος
                                                       αρχιτέκτων - ερευνητής
                                                                                                 
*Την φωτογραφία πήρα από το facebook χωρίς να σημειώσω το όνομα αυτού που την ανάρτησε, γιαυτό και δεν αναφέρω την πηγή αυτή.

Σάββατο 3 Σεπτεμβρίου 2016

Το μοναστήρι της Αγίας Ειρήνης

 Η υποδειγματική αναγέννηση


Γύρω στα 1780 στην περιοχή Αρκόντα άλλοτε στενιώτικου "χώρου", ανεγείρεται μοναστήρι από τον αρχοντικής καταγωγής Λεόντιο Σπυρίδο. Συγκεκριμένα ο Μιχαήλος Σπυρίδος επέτρεψε την ανέγερση Μονής εντός της προικώας περιουσίας της συζύγου του Αννεζιώς Τζώρτζη (Αγαδάκη), από τον αδελφό του μοναχό Λεόντιο. Έτσι η Μονή ανήκε ως κτίριο στον Μιχαήλο, αλλά όχι και το οικόπεδο, νομικό πλαίσιο που απέρρεε από τα φεουδαλικά ήθη. Η ανέγερση έγινε αντί ποσού 1800 γροσίων που είχε λάβει ο Μιχαήλος ως δάνειο.*  Διαδοχικές διαφορές μεταξύ των νέων μοναχών Σπυρίδων και του κοσμικού Μιχαήλου αλλά και δάνεια, ωδήγησαν την μονή σε μαρασμό και επακόλουθο κλείσιμο με το διάταγμα του Αντιβασιλέως Μάουρερ το 1834.
              
Αποτελεί δείγμα μικρού μοναστηριού της εποχής, με σχετικά περιωρισμένες αγροτικές και κτηνοτροφικές δραστηριότητες όπως καταδεικνύουν οι αποθηκευτικοί του χώροι. Η εγκατάλειψή του και η ερήμωσή του μας "φωτογραφίζουν" πολύ καθαρά τον συγκεκριμένο μοναστηριακό τύπο ανέπαφο από αλλοιώσεις και δαιδαλώδεις μετατροπές.   



 Επάνω το μοναστήρι ερείπιο το 1992. Κάτω το 2016, το θαύμα  έχει συντελεσθεί. Αυτό που βλέπουμε είναι σαν εικόνα από το  παρελθόν.



Η εξωτερική θύρα του μοναστηριού το 2006. Δεν υπήρχε πλέον πάτωμα ούτε στέγη στον όροφο. Δεξιά, στο βάθος, το 2016, ο όροφος έχει αποκατασταθεί καθώς και το πάτωμά του (το ταβάνι δηλαδή της στοάς της εισόδου) με τον γνωστό παραδοσιακό τρόπο. 



  Επάνω φωτογραφία, η ισόγεια τραπεζαρία το 2006 χωρίς στέγη στον όροφο και χωρίς ταβάνι στο ισόγειο. Κάτω το 2016 (έχει στεγασθεί ο όροφος) και  κατασκευασθεί το πάτωμά του με τον πλέον παραδοσιακό  τρόπο, με  κορμούς και τετραγωνισμένες σχιστόπλακες. Τα  ανοίγματα διατηρούν τις αρχικές διαστάσεις χωρίς διανοίξεις  και βάναυσες μετατροπές, δήθεν σύγχρονων, αναγκαίων αλλαγών.


 Από τις πλέον εντυπωσιακές ανακατασκευές. Αυτή του διαδρόμου που ωδηγούσε και οδηγεί στην τραπεζαρία και τα κατώγεια του μοναστηριού. Αποχωμάτωση και αποκατάσταση με μεγάλο σεβασμό στην διατήρηση της προτέρας καταστάσεως.  


 Επάνω φωτογραφία με τμήμα του διώροφου ερειπίου. Μέσα στο ίδιο πνεύμα έγινε η ανακατασκευή με απαραίτητη την κατασκευή μικρής κλίμακας (κάτω φωτογραφία στο κέντρο) προκειμένου να γίνει η πρόσβαση σε νέους(;) χώρους φιλοξενίας. Η διακριτικότητα των επεμβάσεων άξια πολλών επαίνων. Τίποτα δεν είναι ξένο, όλα φαίνονται οικεία και γνωστά. (2006-2016)






  Η κατάσταση του ερειπίου ήταν θλιβερώτατη. Δεξιά ένα από τα  παράθυρα που βρίσκεται στην σημερινή κουζίνα. Το άνοιγμα  διατηρήθηκε  ακέραιο.   


 Μεταξύ στοάς εισόδου και ναού. Όπου και να πέσει το βλέμμα όλα παραπέμπουν σε πετρόκτιστο παλαιό μοναστήρι των Κυκλάδων και όχι σε πετρόκτιστα της βόρειας Ελλάδος ή σε νεότευκτες λίθινες κατασκευές κακόγουστου κίτς που πλημμυρίζουν την ύπαιθρο της Χώρας μας.                                                      



  Γωνιά της Τραπεζαρίας... Προσέξτε την πέτρα του εσωτερικού  πρεβαζιού του παραθύρου. Έμεινε αυτή που ήταν αρχικά με τα  μικρά παράθυρα δείγμα μέτρου και ολιγάρκειας, αποδίδοντας  πιστά και απλά την εικόνα της εποχής της δημιουργίας της  Μονής.




 O γράφων μαγνητίζεται από τις αποκαταστάσεις παλαιοτέρων κτισμάτων αλλά και αναμορφώσεις όταν αυτό είναι αναπόφευκτο ή και επιδιωκόμενο. Στην τελευταία περίπτωση μάλιστα η αρχιτεκτονική πρόκληση είναι ίσως μεγαλύτερη........

Εδώ είχαμε να κάνουμε με συνδυασμό όλων των ανωτέρω. Ο ανακαινιστής ήταν ο κ. Λευτέρης Πολέμης γόνος ιερέων με ιδιαίτερη αγάπη για τα λατρευτικά κτίσματα.    Μετά την αγορά του ακινήτου ξεκίνησε την ανακαίνιση του κτιριακού συγκροτήματος της Μονής με σεβασμό, προσήλωση και φροντίδα για ό,τι βρήκε με ιδία δαπάνη και χωρίς φειδώ για ένα ορθό αποτέλεσμα. Τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν είναι όμοια με τα παλαιά όπως τα ξύλινα δοκάρια και οι πλάκες σχιστολίθου. Η επισκευή των αψίδων και το αρμολόγημα είναι διακριτικά ενώ οι καμάρες παντού διατήρησαν την κυκλικότητά τους μέχρι τους λαμπάδες όπου ξεκινά η γένεσή τους. Οι πλάκες από ωπλισμένο σκυρόδεμα που καλύπτουν τα κτίσματα δεν είναι εξωτερικά διακριτές (αφού αυτονόητο είναι ότι τα δώματα δεν μπορούν να γίνουν με χώμα και μπήλιασμα). 
Αυτό που προέκυψε αποτελεί άξιο μνημείο θρησκευτικού τουρισμού. 
Ο ανακαινιστής δεν αρκέστηκε όμως σ΄αυτό, ενδιαφέρθηκε για την στέγαση πολιτιστικών στοιχείων. Μία αίθουσα Πετρωμάτων και φωτογραφιών από την Φύση της Άνδρου, μία αίθουσα μουσικών οργάνων της Άνδρου και μία αίθουσα αντικειμένων της Γραφής μέρος της εκπληκτικής πλουσιώτατης συλλογής του κ. Μιχάλη Καϊρη. Επιπλέον σε μία κίνηση κοινωνικού και βαθειά ανθρωπιστικού χαρακτήρα ο κ. Πολέμης διαμόρφωσε τρία δωμάτια για την φιλοξενία συνοδευομένων παιδιών από τα χωριά SOS και το Χαμόγελο του Παιδιού κάθε δεκαπενθήμερο του καλοκαιριού. Νομίζω ότι ο συνδυασμός θρησκευτικής επίσκεψης σε χώρο συνεπούς μοναστηριακού συγκροτήματος, με παράλληλη την πολιτιστική ανάδειξη αλλά και την κοινωνική δραστηριότητα, είναι παράδειγμα προς μίμηση.



                                                      Νίκος Βασιλόπουλος
                                                  αρχιτέκτων - ερευνητής


*Δ. Πολέμη "Ανέκδοτα έγγραφα περί της εν Άνδρω Μονής της Αγ. Ειρήνης" σελ. 57-63. Η οικογένεια Σπυρίδου διέθετε πύργο, ο οποίος σώζεται στην παρακαμπτήριο της Μεσσαριάς. Κατά τον προπερασμένο αιώνα ανακατασκευάσθηκε ο όροφός του. Κατόπιν το κτίριο πέρασε στην ιδιοκτησία Ζαφειρόπουλου. Σήμερα ανήκει στον κ. Σπύρο Πολέμη.


Σημείωση: όλες οι φωτογραφίες προέρχονται από το Αρχείο του φωτογράφου κ. Μάκη Σπυριδωνόπουλου