Κυριακή 27 Δεκεμβρίου 2015

Το φέουδο όπου ανεγέρθηκε η Μονή της Αγίας


1ο  Μέρος.  Έτος 1533
  O μισιέρ Filippo Paterio de Grimaldi και οι Μουζάκηδες 


     
Α. Οι οικογένειες Φίλιππο Πατέριο Ντε Γκριμάλντι και Δελλαγραμάτικα.    




Αριστερά ο θυρεός των Ντε Γκριμάλντι. Δεξιά ο θυρεός των Δελλαγραμάτικα 
κατά τους πρώτους αιώνες. Αργότερα οι τελευταίοι θα τον αλλάξουν.


Όπως φαίνεται η πανίσχυρη οικογένεια των Della Gramatica που είχε έρθει στην Άνδρο από τον Ηγεμόνα της Πιέτρο Αντρέα Τζεν (1384- 1427) κατείχε όλο το Μακροτάνταλο με το Κάστρο του (τον γνωστό Πύργο). Μετά την κατάληψη της Ευβοίας και της Καρύστου το 1470 και την απερίγραπτη καταστροφή της Άνδρου από τους Τούρκους, κατά το ίδιο έτος, οι Δελλαγραμάτικα εγκατέλειψαν το Μακροτάνταλο και πιθανώτατα αντ΄αυτού πήραν το φέουδο που ξεκινούσε δυτικά από την Ξυλοκαρύδα έως τον Αγ. Κυπριανό και έφθανε ανατολικά από τον Πλατυδερό έως τ΄Ατένι με νότιο όριο-εκεί-τον ποταμό του Ατενίου. Έτσι λοιπόν έδωσαν το μεγαλύτερο μέρος του φέουδου στην συγγενή τους, (μάλλον αδελφή τους) Μαρούλα ως προίκα για τον γάμο της με τον γενοβέζικης καταγωγής Χιώτη άρχοντα Φίλιππο Πατέριο Ντε Γκριμάλντι. Ο Δ. Πολέμης πίστευε ότι ήταν στενή συγγενής τους και ότι μάλιστα η Μαρούλα ήταν ορθόδοξη "ως το όνομά της δηλοί". (Αντιθέτως το όνομά της δηλώνει καθολική, οι πλέον γνωστές ομώνυμες ήταν η Μαρούλα κόρη του Βονιφάτιου της Βερόνας κυρίου του ενός τρίτου της Ευβοίας, η οποία παντρεύτηκε τον Αλφόνσο-Φρειδερίκο των Αθηνών και η άλλη ήταν κόρη του Μπαρτομέου Ζακσαρία μαρκησίου της Βοδονίτσας η οποία λόγω του γάμου της με τον Ιωάννη της Αραγωνίας κατέστησε τον τελευταίο άρχοντα της Αίγινας και της Σαλαμίνας). (σημ.1)    
      

Ο Πατέριο έγινε γνωστός ως κυρ Φιλιππής Πατές ο οποίος έδωσε αντί ασήμαντου τιμήματος πολύ αργότερα (μετά το 1566;) μεγάλο μέρος του φέουδου στους μοναχούς που ίδρυσαν την Μονή της Αγίας. Στην Μονή περιήλθε διαδοχικά το σύνολό του πάλαι ποτέ φέουδου του Πατέριο Ντε Γκριμάλντι, τον δε κυρ Πατέ οι μοναχές μέχρι σήμερα θεωρούν ως μέγα δωρητή πράγμα εν μέρει μόνον ορθό. Όπως υποστηρίζει ο Δ.Πολέμης από νόθα παιδιά των Πατέριο προήλθαν τα επίθετα Πατές, Πατής και Μπατής, ενώ ο γράφων προσωπικά πιστεύει ότι πρόκειται για παιδιά υστερότοκα και όχι νόθα. Επίσης κατά τα μέσα του επομένου αιώνος ο γιός-ενός εγγονού Φιλιππίνο-ο οποίος υπογράφει (τον 17ο αι) ως μισέρ Πατές Φιλιππίδης είναι θεωρώ ο γενάρχης των Φιλιππίδηδων της Άνδρου.(σημ.2)

Ωστόσο η κύρια παραχώρηση αντί συμβολικής φεουδαλικής παρακρατήσεως θα γίνει από την χήρα πλέον Μαρούλα στις 30 Ιαν. 1572 στα Λάμυρα εκεί όπου η τελευταία αισθανόταν ίσως πιο σίγουρη, στον πύργο του σερ Φραντζέσκου Δελλαγραμάτικα, αδελφού μάλλον της Μαρούλας.(σημ.3).Ο Πύργος βρίσκεται εκεί όπου τα ερείπια της καθολικής εκκλησίας, που αργότερα ανήγειρε (το 1700) ο Νικολός Δελλαγραμάτικας αφιερώνοντάς την στον Αγ. Νικόλαο και Λουδοβίκο.(σημ.4)

Κατόπιν, με διαδοχικές μεταβιβάσεις των απογόνων, οι μοναχοί θα γίνουν κύριοι ολοκλήρου του τεράστιου ακινήτου που περιγράψαμε ανωτέρω.

Ωστόσο δύο αδελφοί(;) της Μαρούλας κράτησαν δύο μικρά αλλά αξιόλογα ακίνητα, χωρίς φεουδαλική δέσμευση έναντι του τιμαριούχου (της Μαρούλας ή του Γκριμάλντι;). Συγκεκριμένα πριν τα τέλη του 16ου αι. βρίσκουμε τον Gasparo Dellagramatica να κατέχει ακίνητο αδιευκρίνιστης εκτάσεως στ’ Ατένι, πιστεύω βόρεια του ποταμού με όριο το μικρό ακρωτήριο της Παναγίας, χωρίς την μικρή βόρεια αμμουδιά. Το μέγεθος του ακινήτου άγνωστο αλλά το ακίνητο αποτελεί μία ευφορώτατη κοιλάδα. Στο δυτικό άκρο ο άλλος αδελφός, ο Berto Dellagramatica γνωστός ως Τουλής ή Μπερτούλης κρατά ένα επίσης καλό ακίνητο το οποίο ο Πολέμης γράφει ότι ξεκινά από τα Γιάννουλα (βορειοδυτικά του Μπατσίου) και φτάνει μέχρι την Ξυλοκαρύδα. Ο τελευταίος θα μετακινηθεί σύντομα στο Κόρθι-Αηδόνια.

Δεν είναι γνωστό πότε ακριβώς παντρεύτηκε ο Φίλιππος Πατέριο την Μαρούλα ούτε πότε εγκαταστάθηκε στο φέουδο, ούτε πότε έχτισε τον πύργο του εκεί. Μέχρι σήμερα τα τελευταία απομεινάρια του Πύργου του κυρ-Φιλιππή Πατέ υπάρχουν και μου υποδείχθηκαν από την τελευταία γερόντισσα της Μονής στην πλησίστια περιοχή της Αγ. Τριάδας. Επρόκειτο για εντυπωσιακό πύργο από τους μεγαλύτερους της Άνδρου, τουλάχιστον 17X17(;) μέτρα ο οποίος έλεγχε πολύ εκτεταμένη και-εν δυνάμει-καλλιεργήσιμη περιοχή. (Λίγο πιο πέρα βρίσκονταν τα απομεινάρια λουτρών της ρωμαϊκής περιόδου τα οποία πρωτοαναφέρει ο Δ.Πασχάλης )

  Πάνω και κάτω τα τελευταία απομεινάρια του μεγάλου πύργου του Φίλιππου    Πατέριο Ντε Γκριμάλντι. Ο πύργος ήταν πολυώροφος και έλεγχε μεγάλες  εκτάσεις. (Στο άκρο δεξιό της άνω δεξιάς φωτογραφίας εκεί που μόλις διακρίνεται ο ναός της Αγ. Τριάδας υπήρχαν αρχαία κτίσματα -ρωμαϊκά- επισημασμένα από τον Δ.Πασχάλη μέχρι την δεκαετία του τριάντα, αποκαλούμενα από τους μοναχούς Παλάτια. Σήμερα σώζονται μόνον λιθοσωροί και όρυγμα του υδραγωγείου που ο Πασχάλης είχε τότε επίσης εντοπίσει). Ο τόπος σήμερα είναι απελπιστικά έρημος... 




Πολύ κοντά υπάρχουν δύο μικροί ναοί, το παρεκκλήσιο του Αγ. Αντωνίου και ο ναός της Μεταμορφώσεως(;) ναοί χωρίς προεξέχον του κτίσματος ιερό κατά τα καθολικά πρότυπα, μονόχωροι με δύο ιερά για τα δύο δόγματα. Το μέγεθός τους καταδεικνύει και τον πληθυσμιακά ανύπαρκτο  αριθμό κολλήγων ή εν γένει καλλιεργητών. Με δύο λόγια η κατάσταση για τον Φίλιππο ήταν απελπιστική. Δεν ήταν όμως ο μόνος που αντιμετώπιζε αυτό το τεράστιο δημογραφικό πρόβλημα. 

 Αριστερά το μικρό παρεκκλήσιο του Αγίου Αντωνίου. Δεξιά η κάπως μεγαλύτερη εκκλησία της Μεταμορφώσεως(;).

Β. Τα αποτελέσματα της Πειρατείας μετά τον πόλεμο του 1470              

Στην Κατάκοιλο απ΄ ότι φαίνεται το αντίστοιχο φέουδο πήγαινε αρκετά καλά αν κρίνει κανείς από το μέγεθος του δίκλιτου δίκογχου ναού της Παναγίας (για την ξεχωριστή λατρεία των δύο δογμάτων), κτισμένου προ(;) του 1500 αλλά το τιμάριο παρουσιάζεται οπωσδήποτε  έρημο, ίσως αρκετά(;) προ του 1550, γεγονός που θα οδηγήσει τον φεουδάρχη Αgustin Giustin να προσελκύσει μοναχούς (από την υπό ανέγερσιν Μονή της Αγίας), ως καλλιεργητές και μυλωνάδες. Είναι γνωστές οι αλλεπάλληλες επιδρομές Τούρκων και πειρατών υποθαλπομένων συχνά από τους Τούρκους κατά της Άνδρου από το 1470 και εντεύθεν. Είναι επίσης γνωστή η κυριολεκτική μάχη που συνέβη στον Αμόλοχο το 1510 εξαιτίας Τούρκων πειρατών. Γεγονός που ωδήγησε με τον ένα ή τον άλλο τρόπο στην εγκατάλειψη του νησιού από τους μόλις διαμορφούμενους Αρβανίτικους πληθυσμούς. Παρόμοια λοιπόν κατάσταση ερημώσεως παρουσίαζαν και τα δύο φέουδα. Στο Μακροτάνταλο ήδη οι ελάχιστοι κάτοικοι που είχαν απομείνει είχαν αποσυρθεί στα υψηλότερα σημεία σε πολύ μικρούς οικισμούς. Το φέουδο Γαυρίου-Βιταλίου-Γιδών φαίνεται να ακολούθησε μία παράλληλη πορεία αφού και εκεί ουδείς προλαμβάνει να ανεγείρει τους νεώτερου τύπου δίκλιτους δίκογχους ναούς.



Γ. Οι Μουζάκηδες 
      
Ας δούμε τώρα πώς εμπλέκεται η πολυπληθής οικογένεια των Μουζακαίων στην όλη υπόθεση. Οι τελευταίοι προέρχονται από τον Αμόλοχο. Η εγκατάσταση Αλβανών στον Αμόλοχο με τον κοινωνικό θεσμό του κολλήγα έλαβε χώραν κατά γενική ομολογία κατά το 1420, σε χώρο όπου υπήρχαν ήδη αρκετοί Ρωμηοί και Λατίνοι όπως τα αντίστοιχα επίθετα αποδεικνύουν. Το επίθετο Μουζάκης είναι αρβανίτικο. Είναι γνωστό εξ άλλου ότι η απομάκρυνση από το φέουδο των κολλήγων, χωρίς την έγκριση τoυ φεουδάρχη ήταν εντελώς απαγορευμένη.             

 Ωστόσο κάτω από εντελώς αδιευκρίνιστες συνθήκες στις 30 Ιανουαρίου του 1533 υπογράφθηκε στο σπίτι του Γκριμάλντι στο Κάτω Κάστρο (Χώρα) μία εντελώς ιδιότυπη και άκρως ενδιαφέρουσα συμφωνία, μεταξύ Μουζακαίων και του Πατέριο Ντε Γκριμάλντι. Ο τελευταίος, κατά τα φαινόμενα, απελπισμένος πλέον (αν κρίνουμε και από το περιεχόμενο του συμβολαίου), είχε εγκαταλείψει τον πύργο του και το έρημο φέουδό του.



13 Αυγούστου 1533                                                                                           

«…… Εις το Κάστρον της Ανδρου. Εις την σάλαν του μισιέρ Φιλιπή Πατέ, του ποτέ Τζαν Μπατίστα, παρόντων αξιοπίστων μαρτύρων των κάτωθι. Ο προρηθείς μισιέρ Φιλιππής δια λόγου του και δια τους αυτού κληρονόμους και διαδόχους, δήδει και εμπατικιάζει προς Λάλον Μουζάκη και Γγίνη Μουζάκη, και Λέκα Μουζάκη και Πέτρον Μουζάκη και Δήμα Μουζάκη και άλλον Γγίνη Μουζάκη, ολονών αντάμα, αυτών και των αυτών κληρονόμων και διαδόχων χοράφια και τόπον όπου βρίσκεται να έχει εις του Καψοράχη από μερίαν της αρχόντισάς του κυρά Μαρούλας, όσον μετεχη και περιέχη τα σύνορα του αυτού τόπου ήγουν από την στράταν της Αγίας, να κατεύη έως τον αιγιαλόν, όπου λέγεται εις το Πλατυδερόν και την μίαν μερίαν και την άλλην όσον τρέχουν τα νερά καματερά χοράφια και όσα ευρίσκουνται να κατοικούν και να διάγουν εις τον λεγόμενον τόπον να κάμουν σποίτια και κατοικίαις χωρίον και … να σπέρνουν…και…. όλην την τάξιν της γεωργίας, πληρόνοντες το γεώμοιρον  κατά την  συνήθειαν εις προς τον άνωθεν ονομαζόμενον μισιέρ Φιλιππή και των αυτού κληρονόμων και… Ομοίως να υμπορούν να κρατούν… ζώα, πρόβατα, μελίσσια και άπασα λογίς ζωντόβολον, πληρόνοντες τα δικαιόματα προς τον ονομαζόμενον άρχων….  Ακόμα συμβηβάζονται ότι το περιβόλη ό που δουλεύουν να το δουλεύουν να…. Να πληρώνουν από ότη εσοδίαν κάμη το ημησόν προς τον άνωθεν αφεντότοπον. Ομολογά δε ο άνωθεν κυρ Φιλιππής ότι επήρεν.. από τους Μουζακαίους.. όλους αντάμα.. δια εμπατίκι…. δουκάτα εννέα. Και τάσονται να πληρώνουν προς αυτόν τον καθέν χρόνον διά τέλος.. κερί λύτρας οκτώ και μέλη παλιάτζες οκτώ την εορτήν  του Αγίου Νικολάου….. Και ούτως ομπλιγάρι τα καλά του παρόντα και μέλλοντα.                                                               


Μάρτυς μισιέρ Πέτρας Περέλης (ή Σαρέλης)                       
σερ Γιανούλης Δελαγραμάτικας του ποτέ σερ Ραφέ
Δήμας Μάζης                                                                           
Ego Filipus Paterius de Grimaldis confermo omnia supris
Εγώ Στρατηγόπουλος Στρατηγόπουλος, υιός Δημητρίου πατρίδος Σπαρτιάτης των Λακεδαιμόνων, δημόσιος υπό βασιλικής εξουσίας νοτάριος παρακληθείς έγραψα το τε σύνηθες σημίον εμόν χαράξας υπέγραψα. (σημ.5)                                                                                            



Σχολιάζοντας το κείμενο που αποσπασματικά εξέθεσα σημειώνουμε τα εξής:

1ον Ο δρόμος της Αγίας σχετίζεται με ναό που προϋπήρχε της Μονής όπως -κατά τον Ζυγομαλά το 1577- αναφέρει ο Δ. Πασχάλης (Ανδριακά Χρονικά 10 σελ.40)  2ον η συμφωνία είναι η μοναδική που είναι μισιάρικη με τον φεουδάρχη (αφεντότοπο), μάλλον λόγω της δεινής θέσεως του τελευταίου, 3ον αναφέρονται σαφώς καματερά χωράφια γεγονός που δηλώνει ότι μέχρι πρόσφατα τα υπήρχαν εκεί καλλιεργητές, 4ον το δουκάτο ή φλουρί είναι ίσο με μισή χρυσή λίρα (αν και η αξία του χρήματος ήταν πολύ υψηλότερη τότε), η παλιάτσα ή παλιάσα της εποχής εκείνης ισούται με έξη οκάδες 5ον ο Γκριμάλντι υπογράφει λατινικά και 6ον ο Στρατηγόπουλος έχει ένα όλως ιδιόρρυθμο καθεστώς στην Άνδρο, όπου έχει έρθει με την ιδιότητα του συμβολαιογράφου της βασιλικής δηλ. σουλτανικής εξουσίας (sic), εν πλήρει ακόμη Λατινοκρατία. Πώς ερμηνεύεται αυτό είναι προς το παρόν ανεξιχνίαστο… Πάντως δηλώνει την απαρχή σαρωτικών πολιτικών αλλαγών).

Η συμφωνία ουδέποτε πραγματοποιήθηκε και έτσι δυστυχώς ουδέποτε δημιουργήθηκε χωριό στην περιοχή της Καψορράχης. Οι Μουζάκηδες προερχόταν από τον Αμόλοχο (που προαναφέραμε) όπου όπως φαίνεται ακόμη το 1521 κολλήγες απελπισμένοι από την τυραννική συμπεριφορά των φεουδαρχών Mori εγκατέλειψαν τον Αμόλοχο και ζήτησαν να εγκατασταθούν στις ιδιοκτησίες του βαρώνου της Σικελίας  Alfonso Peralta, χωρίς βέβαια την συγκατάθεση των Μόρων.(σημ.5)                                       

Μένει να συμπεράνει κανείς ότι τελευταία στιγμή οι Mόροι δεν ενέκριναν την μετεγκατάσταση των Μουζάκηδων. Ή ότι οι Μουζάκηδες δίστασαν ή και διαφώνησαν για αδιευκρίνιστο λόγο. Ή ότι εν τω μεταξύ ο Στρατηγόπουλος που είχε εντολές από την Κωνσταντινούπολη απέτρεψε το εγχείρημα ώστε να  ιδρυθεί εκεί η Μονή της Αγίας χρόνια αργότερα με την ηθική και υλική βοήθεια του Δομην. Δελλαγραμμάτικα (η δυνατότητα εμπλοκής της οικογενείας στην περιοχή δεν είναι ασφαλώς τυχαία), ο οποίος είχε γίνει ορθόδοξος μοναχός με το όνομα Μακάριος και θεωρούνται μαζί με τον Στρατηγόπουλο ως οι εμπνευστές και δημιουργοί της Μονής της Αγίας στην περιοχή. Την τελευταία εκδοχή θεωρώ πιθανώτερη. Ο τελευταίος είναι ο υποκινητής της ανεγέρσεως της πρώτης ορθοδόξου εκκλησίας στο Κάτω Κάστρο το 1550 (Αγ. Αθανάσιος). Οι Μουζάκηδες βέβαια μετά την απαρχή της Τουρκοκρατίας, που δεν έγιναν ατυχώς ιδρυτές χωριού, καταγράφονται ως ενοικιαστές ακινήτων προς όφελος της Μονής της Αγίας….     


Η Μονή της Αγίας ή Ζωοδόχου Πηγής θα ανεγερθεί μετά το 1566 έτος απαρχής της Ηγεμονίας του πορτογαλοεβραίου Ιωσήφ Νάσι ενώ το 1572 θα αναφερθεί, σε συμβόλαιο ως η νέα Μονή στην περιοχή. Ο Στρατηγόπουλος θα εγκατασταθεί στην Άνδρο οικογενειακώς, ο ίδιος θα γίνει μοναχός της Αγίας, ο δε Μακάριος Δελλαγραμμάτικας θα γίνει ηγούμενος της Μονής το 1597. Οι Γκριμάλντι (τουλάχιστον οι πρωτότοκοι), θα εγκατασταθούν στην Νάξο. Οι υστερότοκοι υιοθετώντας το "απλούστερο" Πατές, Πατής, Μπατής θα εντοπισθούν αργότερα στις γειτονικές Γίδες, ενώ ο σερ Πατές Φιλιππίδης με ακίνητο στην ευρύτερη περιοχή Μεσσαριάς θα αποτελέσει πιστεύω τον γενάρχη όλων των Φιλιππίδηδων της κεντρικής Άνδρου.

Στα της Μονής της Αγίας θα αναφερθούμε σε επόμενη ανάρτηση.      

                                                                                        

 Σημ.1 Βλ. Ν. Βασιλόπουλου «Λατινοκρατία στην Άνδρο» εκδ. Σ. Γαρυφάλλου 2015 σελ.53.  
 Σημ.2 βλ.Δ.Πολέμη "οι Αφεντότοποι της Άνδρου" η οικογένεια Πατέριο ντε Γκριμάλντι Πέταλον 2 Παράρτημα εκδ. Καϊρείου Βιβλιοθήκης και αφιερωτής κτήματος στην Μονή Παναχράντου ο μισέρ Μπατής Φιλιππίδης το 1636. Καρπαθίου η εν Ανδρω Ιερά Μονή Παναχράντου. Εκδ. Ν. Τιλπέρογλου εν Αθήναις 1938 σελ. 284 
Σημ.3 βλ. Δ.Πολέμη "οι αφεντότοποι της Άνδρου" Πέταλον παραρτ. 2 εκδ. Καϊρείου 1996 σελ 128-131                            
 Σημ.4 βλ Ν. Βασιλόπουλου «Ενας άγνωστος καθολικός ναός» Νήσος Άνδρος 3 εκδ. Τυπωθήτω 2009 και Ν. Βασιλόπουλου «νεώτερα για τον ναό των Αγ. Νικολάου και Λουδοβίκου» Νήσος Άνδρος 9 εκδ΄Τυπωθήτω 2013  
Σημ.5 Πρώτος δημοσίευσε το κείμενο ο Δ. Βογιατζίδης, δεύτερος ο Δ. Πασχάλης και τρίτος ο Δ. Πολέμης      
Σημ.6 βλ. Ν. Βασιλόπουλου «Λατινοκρατία στην Ανδρο» Εκδ. Σ. Γαρυφάλλου  κεφ. Το φέουδο του Αμολόχου σελ.80-82 και Τίτου Γιοχάλα «Ανδρος Αρβανίτες και αρβανίτικα» εκδ. Παττάκη σελ. 20-21
 



Σάββατο 12 Δεκεμβρίου 2015

Ο Ναός της Αγίας Βαρβάρας



Άγιος Γεώργιος ο καθολικός

Από το 1961 χάρη στην εμπεριστατωμένη μελέτη του καθ. Δημ. Κωνσταντινίδη αποκαλύφθηκε η παλαιότερη ταυτότητα του σημερινού ναού της Αγ Βαρβάρας*. Άλλοτε ο ναός ήταν μεγαλύτερος προς νότον αλλά και δυτικά εις βάρος της διερχομένης οδού αλλά και της πλατείας.
Ο Κωνσταντινίδης αποκάλυψε ότι ο ναός ήταν δίκλιτος και δίκογχος βασιζόμενος στην επιστημονική του κατάρτιση αλλά και σε στοιχεία του εσωτερικού του ναού. Το μαρμάρινο δάπεδο αλλά και το έκκεντρο τέμπλο ως προς την είσοδο και την ωραία πύλη αποκαλύπτουν το μέγεθος του πλάτους του ναού ως είχε κάποτε. Με ακρίβεια εξεπόνησε και την κάτοψη του αλλοτινού ναού αποκατεστημένη.


Ο Κωνσταντινίδης δεν γνώριζε το Σχέδιο Πόλεως Άνδρου το οποίο τον επιβεβαίωνε εντελώς και στο οποίο όντως φαίνεται ο ναός με τις δύο προεξέχουσες επί του ανατολικού τοίχου κόγχες των αντιστοίχων κλιτών. Ο άλλοτε δίκογχος δίκλιτος ναός αποτυπώθηκε με απόλυτη ακρίβεια στο Σχέδιο από Γερμανούς τοπογράφους κατά το 1864(;). Αυτό επαληθεύει και τεκμηριώνει με μεγάλη ακρίβεια την θέση του Κωνσταντινίδη ο οποίος είχε κάνει μόνον ένα μικρό λάθος ως προς το μήκος του ναού αφού για τούτο δεν είχε ιδιαίτερα στοιχεία. Η άποψη του Πασχάλη ότι ο ναός άλλοτε ήτο φραγκικός επιβεβαιώθηκε και η ταυτότητά του εξακριβώθηκε χωρίς αμφισβήτηση. Επρόκειτο όντως για τον Άγιο Γεώργιο τον καθολικό τον αναφερόμενο επανειλημμένως από τους κληρικούς επισκέπτες της Καθολικής Εκκλησίας στην Άνδρο κατά τον 17ο και 18ο αι.
Οι διαστάσεις του ήταν 8,60Χ13.60. Είχε δύο θύρες και δυτικά προ των εισόδων του υπήρχε μικρή αυλή. Ήταν η δεύτερη σε μέγεθος δίκλιτη δίκογχη της Άνδρου με πρώτη την εκκλησία των Αγ. Νικολάου και Βερναρδίνου (Μ. Ταξιάρχης 8,60Χ16,50). 

 Απόσπασμα του Σχεδίου Πόλεως Άνδρου του 1865 όπου σαφώς φαίνονται αφενός οι διαστάσεις του ναού αφετέρου το δύο προεξέχοντα ιερά του δικλίτου δικόγχου ναού του Αγ. Γεωργίου-Θεοτόκου. Διακρίνεται μάλιστα και προαύλιο. Ο ναός ήταν μεγαλύτερος του σημερινού κυρίως προς Νότον.

Δεν είναι γνωστό πότε συνετελέσθη η ανέγερση του ναού. Δεν είναι κάν γνωστό εάν ανεγέρθηκε (αρχικά) ως ναός ή ως κτίσμα στρατιωτικών αναγκών. Πάντως το είδος του δικλίτου ναού που φθάνει μέχρι τον 19ο αι, με τα δύο προεξέχοντα ιερά τον τοποθετεί με βεβαιότητα να παίρνει την μορφή αυτή γύρω στις αρχές του 16ου αι, (ή εάν ανεγέρθηκε από τους Ιησουίτες μετά το 1533 έτος ιδρύσεως του τάγματος)**. 
Από τον αποστολικό επισκέπτη Sebastiani πληροφορούμεθα ότι τα δύο κλίτη ήταν αφιερωμένα το ένα στον Αγ. Γεώργιο και το άλλο στην Θεοτόκο. 
Ο ναός διέθετε καμπάνα αλλά όπως μας πληροφορεί ο καθ. Επίσκοπος ΄Ανδρου Νicolό Rigo (1616-1619) ο Τούρκος Καδής απαγόρευε την χρήση της διότι αυτό διετάρασσε τον ύπνο των θανόντων μουσουλμάνων... 
Περί το 1652 ο ναός αναφέρεται από τον καθολικό επισκέπτη fra Tomaso ως Άγιος Γεώργιος στο Κάστρο της Άνδρου. 
Το 1700 αναφέρεται από τον Αntonio Giustiniani ως εντυπωσιακή δίκλιτη, η οποία λέγεται ότι ανήκε στους Ιησουίτες που διέμεναν πλέον στην Χίο. Ήταν ήδη εγκαταλελειμμένη και χωρίς θύρες. 
Το 1700 επίσης απαθανατίζεται στην περίφημη γκραβούρα του Τουρνεφόρ χωρίς σχόλια. Ο τελευταίος δεν ήταν κληρικός αλλά επιστήμονας περιηγητής. Η Ρίβα ήταν ακόμη εντελώς έρημη και άκτιστη.

Η συνοικία της Καμάρας (Ρίβα) ήταν μέχρι το 1700 εντελώς άκτιστη. Το μοναδικό κτίσμα ήταν αυτό του Αγ. Γεωργίου των Καθολικών με κόκκινο βέλος.  


Περί το 1720 καταγράφεται από τον βικάριο Nicolό Maraggon ο ίδιος ναός αλλά εν τω μεταξύ έχουν ανεγερθεί οικίες και το σύνολο του σπιτότοπου ανήκει στην Επισκοπή, κατά την καταγραφή της περιουσίας της που έγινε από τον τελευταίο. Τα σπίτια ίσως απέδιδαν κάποιο ενοίκιο. 
Ωστόσο η οικονομική κατάσταση της Καθολικής Επισκοπής είναι φαίνεται δραματική, η δε κατάσταση του ίδιου του καθεδρικού ναού του Αγ. Ανδρέα απελπιστική. 
Η πορεία του ναού υπό το καθολικό δόγμα διατηρείται έως τις πρώτες δεκαετίες του 18ου αιώνα. Κατόπιν ο εξαιρετικά δραστήριος νέος βικάριος Giovan-Battista Crispi αναλαμβάνει μεταξύ των άλλων την ολοσχερή επισκευή του επισκοπικού οικήματος και την κατοπινή επισκευή του Αγ. Ανδρέα(1749). 
Φαίνεται ότι περίπου τότε μεταβιβάζεται ο ναός του Αγ. Γεωργίου στους ορθοδόξους.


Ο ναός στους Ορθοδόξους – Αγία Βαρβάρα

Ο Ναός μέχρι τότε ήταν πάντοτε ναός του καθολικού κλήρου και απευθυνόταν σ’ αυτόν. Ως εκ τούτου δεν είχε τέμπλο. Επίσης αν και δίκλιτος δεν απευθυνόταν ως προς το αριστερό κλίτος του στους ορθοδόξους όπως έκαναν οι καθολικοί άρχοντες στους πανομοιότυπους ναούς που ανήγειραν από την αρχή(;) του 15ουαι και πάντως προ του 1579-αρχής της Τουρκικής κατοχής της Άνδρου-οπότε και απαγορεύθηκε στους χριστιανούς να ανεγείρουν ναούς, απαγόρευση που ίσχυσε μέχρι τις αρχές του 18ου αι. Έτσι ο ναός δεν απευθυνόταν παρά μόνον σε καθολικούς και στα δύο κλίτη του.***   

Η μεταβίβαση στους Ορθοδόξους πρέπει να συντελέσθηκε περί τα μέσα του 18ου αι. (πρό του 1750;) παρέμεινε όμως δίκλιτος και δίκογχος και μετά το 1865. Η αλλαγή δόγματος συμπίπτει χρονικά με το μαρμάρινο τέμπλο το οποίο αμέσως κατασκεύασαν και τοποθέτησαν οι ορθόδοξοι Ανδριώτες με εμφανή επιρροή δυτικών (baroque) προτύπων. Δεν υπήρχε η έξαρση των δύο δρακόντων με τον Σταυρό αφού στο μέσον η χαμηλά διερχόμενη καμάρα δεν άφηνε χώρο για κάτι τέτοιο. Το τέμπλο ενδελεχώς μελέτησε ο Δ. Κωνσταντινίδης ως προς την κατοπινή μετατροπή του. Όταν ο ναός ξανακτίσθηκε, το πλάτος του μειώθηκε και έγινε μονόκλιτος με κεραμοσκεπή. Τότε αφενός το τέμπλο αναγκαστικά ακρωτηριάσθηκε (άνω δεξιά) και δημιουργήθηκε η ανάγκη τοποθετήσεως της μαρμαρίνης εξάρσεως στο μέσον του ιερού βήματος, με τους δύο δράκοντες μεταγενεστέρους έναντι του αρχικού τέμπλου και χαμηλότερης αισθητικής. Πάντως ο Κωνσταντινίδης δικαίως θεωρεί το μαρμάρινο τέμπλο της Αγ. Βαρβάρας ως το ωραιότερο της Άνδρου-αν και ελαφρά προγενέστερο- και το πλέον ώριμο αισθητικά έναντι αυτού του Ταξιάρχη Μεσσαριάς και Αγ. Ιωάννου Θεολόγου της Μονής Παναχράντου οφειλόμενο σε φραγκικής καταγωγής τεχνίτη πιθανώτερα δε πιστεύω μάλλον σε Χιώτη ή Τήνιο.


Αριστερά ο ναός πριν παραχωρηθεί στους ορθοδόξους. Τα δύο κλίτη χωριζόταν με καμάρες. Τα δύο ιερά δεν διέθεταν τοιχοθυρίδες για προσκομιδή δεδομένου ότι η εκκλησία ήταν προορισμένη  μόνο για το καθολικό δόγμα. Οι διαστάσεις της προκύπτουν απο την μελέτη του Κωνσταντινίδη και το Σχέδιο Πόλεως του 1865. Δεξιά ο ναός έχει ήδη γκρεμιστεί και ξαναχτιστεί στενώτερος από τον προηγούμενο. Στο δάπεδο διακρίνονται και σήμερα τα διασκοσμητικά στοιχεία που είχαν τοποθετήσει οι Ιησουίτες. Επίσης έχει τοποθετηθεί και το μαρμάρινο τέμπλο το οποίο αναγκαστικά ακρωτηριάστηκε όταν στένεψε ο ναός. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα ψηλά, οι 12 εικόνες του τέμπλου να μείνουν μόνον 9...



Ο ναός της Αγίας Βαρβάρας σήμερα. Η παράδοξη επιλογή "γοτθικών" οξυκόρυφων παραθύρων δεν είναι τυχαία, μάλλον σχετίζεται με το παρελθόν του ναού και την γνωστή ακόμα την εποχή της επανανεγέρσεώς του ανάμνηση του δόγματος στο οποίο άλλοτε ανήκε.



* O καθηγητής του Πολυτεχνείου Δημ. Κωνσταντινίδης μελέτησε επιπλέον διεξοδικώτατα τους ναούς Ταξιάρχη και Παλατιανή (Αγ. Τσουρά) Χώρας Αγ. Ιωάννη Θεολόγο της Μονής Παναχράντου καθώς και την Αγ. Θέκλα (Πιτροφού) αλλά και άλλους σε άλλα νησιά. Παραμένει αξεπέραστος.

**  Αξιοσημείωτο πάντως είναι το γεγονός ότι ουδέποτε παραχωρήθηκε σε τάγμα μοναχών κτίριο μέσα στο Κάτω Κάστρο καθ΄όλη την διάρκεια της Λατινοκρατίας.Tο φραγκομονάστηρο, η Μονή των Αγίων Νικολάου και Βερναρδίνου ιδρύθηκε μέσα στο Κάστρο επί Τουρκοκρατίας από Γάλλους Καπουτσίνους, επί Τουρκοκρατίας  το 1638, χάρη στις προνομιακές σχέσεις Γαλλίας Τουρκίας κατά την εποχή εκείνη

.*** Για τον λόγο αυτό ασφαλώς θα έλειπε στον χώρο του ιερού βήματος η κόγχη για την προσκομιδή (όπως στον Αγ. Νικόλαο και Λουδοβίκο Λαμύρου και στην Παναγίτσα Λειβαδίων προ της ολοσχερούς μετατροπής της, η οποία ανήκε παλαιότερα στην Καθολική Επισκοπή)